به طور کلی از ناسیونالیسم به عنوان " بیماری چند شخصیتی " یاد می شود . بدین معنی که از این ابزار مهم در طول تاریخ برای اهداف متفاوت استفاده شده است و در نتیجه ما شاهد گونه های مختلفی از ملی گرایی اعم از لیبرالی ، محافظه کار ، توسعه طلب ، ضد استعماری و ... هستیم . از سوی دیگر در جوامع مختلف (که امروز در قالب دولت - ملت ها نظام بین الملل را شکل داده اند ) به تناسب ویژگی های فرهنگی ، تاریخی و یا سیاسی خاص خود ، این مفهوم دارای کاربردهای متفاوت و اهداف متفاوت بوده است . گاه ناسیونالیسم بر اساس فرهنگ و تاریخ مشترک یک ملت شکل می گیرد و بر تجدید حیات یک ملت به منزله ی تمدنی متمایز و نه اجتماع سیاسی جدا تاکید می گذارد که از آن به عنوان "ناسیونالیسم فرهنگی" یاد می گردد .ناسیونالیسم هیتلر در قالب برتری نژاد آریایی ، نمونه ای بارز از این نگاه به ملی گرایی بوده است و گاه این مفهوم به ملت به عنوان یک اجتماع سیاسی با گرایش های مختلف فرهنگی نگاه می کند که نمونه آن را در اکثر ناسیونالیسم های اروپایی مشاهده می کنیم . ایالت متحده آمریکا از بنیان بر اساس چنین نگاهی به "ناسیونالیسم سیاسی" شکل گرفت . از آمریکا به عنوان " دیگ در هم جوش " یاد می شود . بدین معنی که دولتی در آمریکا تشکیل شد که چندین ایالت را زیر چتر خود گرفت و جامعه ای به وجود آمد که از همگونی فرهنگی چندانی برخوردار نبود . در طول تاریخ هر چه ایالات متحده جلوتر رفت مهاجرت ها هم بیشتر شد و در نتیجه امروز شاهد یک آمریکای رنگارنگ و ملتقط به لحاظ نژادی و فرهنگی هستیم . بدین ترتیب ناسیونالیسم در این کشور از اساس دارای رنگ و بویی سیاسی و لیبرالی بود . این ملی گرایی لیبرال بدان معنی است که فردگرایی به معنای اعتقاد به آزادی فرد در جامعه فارغ از نژاد و قومیت و همچنین تعهد به دموکراسی به عنوان شیوه برتر انتخاب حاکمان ، مبنای شکل گیری جامعه و دولت آمریکاست . گرچه در طول تاریخ شکل گیری ادولت آمریکا ، شاهد نابسامانی هایی در خصوص تمایز میان نژاد سیاه و سفید بودیم اما پس از 1960 و پیروزی هایی که جنبش ضد نژاد پرستی سیاهان در آمریکا بدست آورد ناسیونالیسم لیبرال آمریکا جای پای خود را در این کشور محکم تر کرد . هر چند هنوز رگه هایی از تبعیض بر علیه سیاهان پابرجاست ، به هر حال آمریکایی های مکزیکی تبار و سیاهان امروز در جامعه آمریکا به عنوان شهروند محسوب می گردند و مهاجرت ها همچنان ادامه دارد . در مناظرات انتخاباتی میان دو نامزد مطرح انتخابات آمریکا ، باز شاهد خودنمایی مباحثی با رنگ و بوی ناسیونالیستی به خصوص در صحبت های ترامپ جمهوری خواه بودیم . ناسیونالیسیم مورد تاکید ترامپ با آنچه هیلاری کلینتون و دموکرات ها به دنبال آن هستند بسیار متفاوت است . تقابل دو نگاه به ملی گرایی در صحبت های این دو نامزذ دیده می شود . یعنی ملی گرایی محافظه کار و ملی گرایی لیبرال . گونه ی اول ، شاخص اصلی صحبت های ترامپ بوده است . اساسا ملی گرایی محافظه کار در جوامع کم و بیش همدست به لحاظ فرهنگی کاربرد دارد . رویای آمریکایی ، مقابله با مهاجرت ، ایجاد آمریکایی واحد ویکپارچه ، کشیدن دیوار با کشور همسایه ، اخراج مکزیکی ها و مسلمان ها ، همه و همه از ملی گرایی محافظه کار ترامپ حکایت می کند . این نوع نگاه را می توان در دایره گسترده تر پوپولیسم ( عوام گرایی) هم قرار داد . نگاه ترامپ به ناسیونالیسم از این پنداشت الهام می گیرد که برای دفع تهدیدات داخلی و خارجی باید نوید همبستگی اجتماعی داد و احساسات میهن دوستی مردم را برانگیخت . مهمترین دشمن خارجی تهدید کننده ی یکپارچگی آمریکا ، در صحبت های ترامپ مهاجران هستند . او از اخراج مسلمان ها و مکزیکی ها صحبت می کند و به دنبال احیای رویای آمریکایی است . این صحبت های ترامپ نوعی سنت شکنی در این کشور است . چراکه آمریکا از ابتدا بر مبنای نگاه سیاسی و لیبرال به ملی گرایی شکل گرفت و آمریکایی جدا از نژاد سیاه یا مهاجران مکزیکی و مسلمانان به رویا بیشتر شبیه است تا واقعیت . از سوی دیگر هیلاری کلینتون ، بر اساس سنت های سیاسی دیرین نظام آمریکا و به دور از سنت شکنی ، از ملی گرایی لیبرال به عنوان ناسیونالیسم پر کاربرد در ملت هایی به لحاظ فرهنگی ناهمگون و با مبنای شکل گیری سیاسی حمایت می کند که با نظام سیاسی ایالات متحده ساز گار است . بدین ترتیب که همه مردم این کشور اعم از سیاه ، سفید ، مکزیکی ، مهاجر ، مسلمان و .. . شهروند این کشور محسوب می شوند . دارای حقوق شهروندی هستند . کلینتون دست کم در صحبت های انتخاباتی دیواری بین خودی و غیر خودی نمی کشد و همه مردم را در پیشرفت آمریکا سهیم می داند . این دو برداشت از ناسیونالیسم در عرصه ی سیاست خارجی دولت ایالات متحده نیز دارای پیامدهای متفاوت است . نگاه محافظه کارانه ترامپ به طور کلی با توسعه طلبی و نظامی گری در خارج پیوند پنهان دارد . این برداشت ، درونگر و تنگ نظر است .در داخل نژاد گرایی ،خلوص فرهنگی و مهاجر ستیزی را ترجیح می دهد و در بیرون به بیگانه ستیزی و گسترش هر چه بیشتر قدرت آمریکا در جهان ولو با نظامی گری ، معتقد است . اظهار نظرهای های ترامپ در مورد پاره کردن برجام ، به معنای بی اعتنایی او به سازمان های بین المللی و حقوق بین الملل است . این در حالی است که هیلاری کلینتون به عنوان یک ملی گرای لیبرال به دلیل تعهد لیبرالی اش به فردگرایی ، دست کم در موضع گیری،همه انسان ها را دارای ارزش واحد می داند . همان چیزی که به عنوان حمایت از "حقوق بشر" در عرصه جهانی مطرح است .(البته در مباحث اقتصادی جهت گیری های دو حزب جمهوری خواه و دموکرات با هم متفاوت است و مفهوم لیبرال در اینجا تنها برای توصیف گونه ای از ناسیونالیسم به کاربرده می شود ) . از سوی دیگر ملی گرایان لیبرال به حقوق و سازمان های بین الملل به دلیل ترس از جنگ و بازگشتن به وضع طبیعی بین الملل نگاهی مثبت دارند و معتقدند می توان از آنها در راستای گسترش صلح بین الملل و جهان وطن گرایی ، بهره برد . آنان برای حل مسایل بین المللی در ابتدا به دنبال "راه حل سیاسی "هستند . یعنی به توافق و راه حل های مسالمت آمیز توجه بیشتری دارند . از جهت گیری لیبرال به نظر می رسد در این دور از انتخابات آمریکا ، دموکرات ها از شانس بیشتری برای تکیه زدن بر کرسی ریاست جمهوری برخوردار باشند . شاید از دلایل عمده آن ، نگاه تندروانه و عوام گرایانه رقیب جمهوری خواهشان به مسایل داخلی و بین المللی باشد که چندان با نگاه غالب سازگار نیست . ناسیونالیسم محافظه کار ترامپ پاشنه آشیل اوست . چراکه همانطور که گفته شد آمریکا به سان دیگی در هم جوش ، ترکیب متفاوتی از قومیت ها ، مهاجران ، پیروان مذاهب و .. را در خود جای داده است و صحبت کردن از آمریکای خالص صحبتی پوچ و بی محتواست . در عرصه بین الملل صحبت های ترامپ در جهانی که با گسترش سازمان های بین المللی و حقوق بین الملل به دنبال یکپارچه شدن است ، باز کوته بینانه و احساسی است . از سوی دیگر هیلاری با تعقل بیشتر به داخل و خارج آمریکا نگاه می کند و ملی گرایی لیبرال او که در داخل حضور نژاد ها و مهاجران به عنوان شهروند آمریکایی را میپذیرد و در خارج نگاهی به مراتب صلح طلبانه تر به رویدادها دارد ، عامل اصلی موفقیتش در انتخابات پیش روست . بی تردید ضعف رقیب جمهوری خواه در تحلیل ، موضع گیری های عاقلانه و ارایه برنامه های جذاب ، در این موفقیت تاثیر چشمگیر خواهد داشت .
*کارشناس ارشد علوم سیاسی