جنبش غیر متعهد ها را می توان واکنش کشور های جهان سوم و غیر وابسته به روابط ناعادلانه جهانی و اعتراض به توزیع نامناسب قدرت پس از جنگ دوم جهانی به شمار آورد.

بستر به وجود آمدن این جنبش در چارچوب نظام دوقطبی و جنگ سرد از اوایل دهه ۱۹۵۰ و به خطر افتادن امنیت و استقلال کشورهای جهان سوم شکل گرفت. گردهم آیی کشورهای آسیایی در سال ۱۹۴۷ در هندوستان و ۱۹۵۴ در کلمبو زمینه تشکیل کنفرانس ۱۹۵۵ را در باندونگ فراهم آورد، تا اینکه اجلاس جنبش عدم تعهد در بلگراد پایتخت یوگسلاوی تحت تاثیر چهاروزنه سیاسی جهان سوم آن روز یعنی تیتو، ناصر، نهرو و سوکارنو که سعی در تحکیم علقه و رشته وحدت سیاسی گروهی از کشورهای نامتجانس ازجهات مختلف اقتصادی، اجتماعی و عقیدتی بود در سال ۱۹۶۱ ایجاد گردید.

از مجموعه کنفرانس ها و بیانیه هایی که جنبش صادر کرده می توان اهداف جنبش را استخراج نمود. احترام به استقلال و تمامیت ارضی کشورها، پشتیبانی از منشورملل متحد، خود مختاری تمام ملل جهان و آزادی تمامی سرزمین های مستعمره، حل مسالمت آمیز اختلافات، مبارزه با نژادپرستی و امپریالیسم، عدم دخالت در امور داخلی کشورها، تلاش برای مبارزه با فقر و توسعه نیافتگی، خلع سلاح بین المللی، مخالفت با شرکت در اتحادیه های نظامی از جمله آنهاست.

این جنبش تاکنون پانزده اجلاس را پشت سر گذاشته و شانزدهمین اجلاس آن در تهران در حال برگزاری می باشد. حال می توان این سوال را مطرح نمود که الزامات تحقق رفتارهای همگرا و موفقیت این جنبش چیست؟

جنبش عدم تعهد در طول حیات خویش موفقیت هایی بدست آورده، همچنانکه با چالش هایی نیز همراه بوده است. کمک به ملت های تحت استعمار برای خارج کردن ایشان از یوغ استعمار، تا جاییکه مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه پایان استعمار را در سال ۱۹۶۰ به تصویب رساند.

فراهم کردن و رسمیت یافتن هویتی جدای از شرق وغرب در دوران جنگ سرد و فراهم شدن فضای تنفسی برای کشورهایی که تمایل نداشتند به اردوی شرق ویا غرب بپیوندند و دفاع از حقوق مسلم کشورهای عضو از جمله اقدامات این جنبش می با شد. چالش های مطرح شده این جنبش را می توان در تعداد گرایشها و دسته بندی های موجود در جنبش، ترکیب متفاوت اعضا با ساختارهای گوناگون و درجات متفاوت پیشرفت اقتصادی، گستردگی جغرافیایی اعضا، نبودن ضمانت اجرا ومشکلات ناشی از ترکیب منافع ملی اعضا با منافع گروهی جنبش از چالشهای جنبش بوده است. در مجموع برای تحقق رفتارهای همگرا در جنبش عدم تعهد الزاماتی مورد نیاز می با شد که در ادامه به آن اشاره می گردد. الزامات تحقق رفتارهای همگرا در جنبش عدم تعهد:

۱. تعریف منافع مشترک
یکی از شرایط لازم برای تحقق رفتارهای همگرا، احساس برابر بودن منافع ناشی از این فرآیند است. کشورهای عضو جنبش عدم تعهد با وجود تعلق به مکان های مختلف جغرافیایی، تفاوت در درجه توسعه اقتصادی و بعضا اختلاف در برخی از مسائل دوجانبه و چند جانبه، در خصوص بسیاری از موضوعات جهانی مانند مبارزه با عدم توزیع عادلانه قدرت و ثروت در سطح بین الملل، البته با درجات متفاوت با هم اشتراک منافع دارند. بنابر این تلاش جمعی برای حرکت به سمت توزیع عادلانه تر قدرت و ثروت به رفتارهای همگرایانه در جنبش منجر خواهد شد. تلاش کشورهای عضو برای قرار دادن این موضوع در مذاکرات دوجانبه و چند جانبه با سایر طرف ها و کوشش این کشورها برای ایجاد گفتمان عدالت محورجهانی و تکرار آن از الزامات تحقق رفتار همگرا در جنبش خواهد بود.

۲. پذیرش کثرت‌گرایی
وجود طیف های گوناگون و گروه بندی های داخلی و همچنین ترکیب گوناگون سیاسی، منطقه ای، اقتصادی در جنبش یکی از چالش های آن محسوب می گردد. ولی در عین حال با پذیرش این کثرت و باز تعریف مخرج مشترک منافع ملی کشورهای عضو و تاکید بر منافع مشترک اعضا تا حدی می توان بر این چالش فائق آمد. بنابر این پذیرش کثرت گرایی و انعطاف و در عین حال تاکید بر تحقق منافع مشترک از الزامات تحقق اهداف جنبش خواهد بود.

۳. کمک های فکری، اقتصادی و سیاسی
کشورهایی که از لحاظ داخلی دچار ضعف و رفتارهای واگرایانه هستند، یاران ضعیفی در فرایند رفتارهای همگرایانه خواهند بود. بنابر این کمک های فکری، اقتصادی و سیاسی اعضا به یکدیگر برای فائق آمدن بر مشکلات و چالش های داخلی اعضا، نقش مهمی برای تحقق اهداف جنبش ایفا خواهد نمود.

۴. ایجاد شاخص ها و استاندارهای لازم برای ادامه عضویت کشور های عضو
یکی از الزامات موفقیت این جنبش ایجاد شرایط و استانداردهای دقیق و جدی و پایش میزان پایبندی اعضا به اجرای این استانداردها می باشد. در واقع لازم است کمیته ای از اعضای اصلی جنبش به انتخاب اعضا، موفقیت ها و یا انحرافات اعضای جنبش در جهت تحقق اهداف را از طریق نظارت بر رفتارها و سیاست های اعلامی و اعمالی کشورهای عضو رصدکرده و توسط دبیر خانه به اعضا گزارش دهد.

۵. ایجاد هویت مشترک
یکی از شرایط لازم برای نیل به همگرائی رفتاری، تقویت هویت مشترک اعضای جنبش است. برای تحقق این امر افزایش تماس بین کشورهای عضو و تقویت احساس هویت عدالت مدارانه اعضا با ید در دستور کار قرار گیرد.

۶. ارتقاء امنیت کشورهای عضو
یکی دیگر از شروط لازم برای نیل به رفتارهای همگرا تأثیر این پدیده بر امنیت کشورهای عضو است به این معنا که جنبش بتواند امنیت کشورهای عضو را بهبود بخشد. بنابر این ایجاد هماهنگی بیشتر برای حمایت کشورهای عضو از امنیت ملی اعضا گام مهمی در جهت تحقق رفتارهای همگرا بین کشورعضو می باشد.

در مجموع ذکر این نکته ضروری است که همانگونه که کارکردگرایان در روابط بین الملل می گویند، همکاری موفق در یک حوزه بین گروهی از کشورها باعث تسری این همکاری در حوزه های دیگر خواهد گردید. بنابر این به هر میزان که کشورهای عضو جنبش در یک حوزه از وظایفشان موفق عمل کنند این موضوع قابل تسری به زمینه های دیگر همکاری خواهد بود.
بنابراین ایجاد دبیر خانه دائمی برای پیگیری وهماهنگی برای تحقق اهداف جنبش ضروری می باشد. همچنین تعریف پروژه های تحقیقاتی، ایجاد کرسی های علمی در دانشگاههای کشورهای عضوو تبادل تجربیات سیاستمداران و دیپلمات های کشورهای عضو برای بررسی علمی و دقیق راهکارهای موفقیت بیشتر جنبش مورد نیاز خواهد بود.