در فرمایشات اخیر مقام معظم رهبری در جمع خبرگان رهبری، دو نکته وجود داشت که افق های گسترده ای را فراروی دولت تدبیر و امید باز کرد. گشوده شدن چنین افق های بازی را باید یک فرصت و یک موهبت و یک شانس برای دولت یازدهم به حساب آورد . این دونکته عبارتند از :
- آرمان گرایی باید همراه با نگاه به واقعیات باشد .
- نرمش و انعطاف هنرمندانه و قهرمانانه در همه عرصه های سیاسی مورد قبول است
در این یاداشت بر نکته اول نگاهی می اندازم و نکته دوم که بسیار اهمیت دارد را فعلاً ورود نمی کنم .
پر واضح است که نگاه به واقعیات به معنای تسلیم واقعیات شدن نیست . واقعیات را اگر بزرگتر از آنچه که هستند ، ملاک قرار دهیم و تسلیم انها شویم ، شرایطی شده ایم ، یعنی شرایط برای ما ارزش آفرین می شوند یا ارزش ها را به جای این که از اصول بگیریم ، از شرایط می گیریم ، که خیلی بد است . اگر واقعیات را نادیده بگیریم ، ایده آلیست یا ذهن گرا می شویم ، که این هم بد است . به میزانی که واقعیات را بزرگ تر از آنچه که هستند ، ببینیم ، شرایطی و به میزانی که واقعیات را آنچنان که هستند ، نادیده بگیریم ، ذهن گرا می شویم . آنچه که سخن رهبری فراروی مسئولین از جمله دولت می گشاید ، این است که واقعیات را به همان اندازه که هستند ، نه کمتر و نه بیشتر ، مورد توجه قرار دهیم و با این توجه به سوی آرمان ها جهت گیری کنیم .
همین نکته ظریف است ،که تفاوت آرمانگرایی و آرمان طلبی را می نمایاند . آرمان طلبی واقعیات را نادیده می گیرد و می خواهد همه چیز را در ذهن و خیال خود حل کند. به جای آنکه از طریق بهبود نهاده ها و فرایند ها ارتقاء را پله پله حاصل کند ، به دنبال رویداد هایی است که یک باره و بی توجه به واقعیت ها او را به مطلوب برساند .
اما واقعیت ها یعنی آنچه که در ظرف جامعه اتفاق افتاده و یا اتفاق می افتد . واقعیت ها یعنی آنچه که خود می توانیم ببینیم و لمس کنیم و سایر افراد ( حقیقی و حقوقی ) هم اگر بخواهند می توانند ببینند و لمس کنند . بیکاری ، گرانی ،تورم ، بی ثباتی اقتصادی ، خط فقر و مصادیق انسانی آن ، هنجار شکنی ها ، فساد اداری ، کم شدن سرمایه های مردم ، تولید ، واردات و صادرات ، و از همه مهمتر کم توجهی یا فقدان توجه به سیستم و نظام حقوقی جامعه ، در مقابل توجه به خود و ....واقعیات امروز داخلی جامعه ما هستند .
ساختار سیستم های اداری ، اقتصادی ، سیاسی و فرهنگی و یا فقدان چنین سیستم ها ،به گونه ای است که واسطه تراشی ، پارتی یابی ، توسل به افراد به جای توسل به سیستم ،به یک امر روزمره و بدیهی تبدیل شده است . بی اعتمادی در جامعه موج می زند ، از دولت تدبیر و امید انتظار این است که سیستم های کار امد حاگم کند .
افراد اجزاء یک سیستم هستند ، در تولید رفتار یک سیستم ، ساختار مهمتر از اجزا است . فرد به عنوان یک جزء سیستم ، تحت تأثیر ساختار ،در تغییر رفتار قرار می گیرد . نظر خواص یک نظام و سیستم از طریق تغییر ساختار آن نظام می تواند مورد توجه قرار گیرد . مثلا در حال حاضر ،سئوال از دولت تدبیر این است که برای انتصاب ها چه تدبیری کرده ای ؟ کدام سیستم بر انتصاب ها و دادن مسئولیت ها حاکم است ؟ نقش افراد در این باره چرا تا به این حد پزرگ و تعیین کننده است که دولت تدبیر و امید به سهم دادن به افراد متهم می شود و او نمی تواند از خود دفاع کند .روز نامه ها و سایت های خبری و تحلیلی روز ۵ شنبه دو روز گذشته را ملاحظه کنید ، چه بی پروا می نویسند و می گویند : این وزیر سهم فلان آدم و آن وزیر سهم بهمان آدم و این پست سهم این و ان پست سهم آن ! این جایگاه سهم این خانواده و آن جایگاه سهم این خانواده و ..... .
واقعیت این است که مردم به این نوع مسئولیت دادن ها بی اعتماد هستند . دولت تدبیر باید سیستم و نظام انتصاب داشته باشد و با دفاع از سیستم انتخاب خود ، در جامعه اعتماد و اعتدال ایجاد کند و پاسخ هر نقد و مطالبه نا بجایی را بدهد .
اگر سیستم انتصاب وجود نداشته باشد ، مثلاً در انتصاب استانداران ، برخی نمایندگان مجلس از برخی حوزه های انتخابیه ، از قدرت لابی بیشتری به لحاظ جایگاه خود و به لحاظ توانمندی های ارتباطی و شخصیتی برخوردارند ، استاندار یک استان تحت نفوذ فردی آن نماینده تعیین می شود و این خود زمینه ی چالش ها و نافرمانی های درون استان و تشدید اختلاف های زمینه دار را فراهم می آورد . دولت تدبیر باید بر پیشگیری از چنین آینده ای تدبیر نماید ، این ها و دهها مشابه این ، واقعیات هستند .
اگر به طراحی و اجرای سیستم ها و اصلاح بموقع آنها توجه نشود و سیستم ها با دقت کافی طراحی و بانظارت کامل اجرا نشوند ، دو اشکال عمده پدید خواهد امد :
۱- در عمل سیستمی اجرا می شود که با دقت کافی طراحی و تحلیل نشده ، بلکه زائیده ذهن افراد صاحب قدرت است . نتیجه ی چنین سیستمی را در دولت های نهم و دهم داریم می بینیم ، لطفاً از خلق مشایی جدید جلوگیری کنید . فلاکت و بدبختی ناشی از چنین عملکردی را همه با گوشت و پوست و استخوان لمس کرده و می کنند و هیچکس را یارای دفاع از آن نیست .
۲- عدم توجه و تأکید جدی بر اجرای سیستم های درست طراحی شده ، آن است که جامعه فرصت ارزیابی نارسایی ها و مشکلات را به منظور بازبینی واصلاح آنها نخواهد داشت . زیرا آنچه در عمل تجربه و اجرا می شود ،یا غیر سیستمی و سلیقه ای و تمایلات افراد ،یعنی اجزائ سیستم است و یا سیستمی غیر از سیستم طراحی شده حاکم است .
یکی از پژوهشگران تیز بین و نکته سنج در یاداشتی به نکته مهمی اشاره داشت ، او نوشت : یکی از بزرگترین نارسایی های سیاست ورزی و سیاستمداری در ایران ، غفلت از چگونگی ارزیابی شدن و داوری شدن و آن تصویر نهایی است که از آنها برجای می ماند . خود را برای داوری شایسته و نیکو از سوی دیگران باز سازی کنیم . باید بدانیم ساز و کار قضاوت دیگران چیست تا بتوانیم نگاه غیر شخصی و فراتر از امیال فردی و تحمیل میل و آرزوی خود به جای واقعیت را داشته باشیم .
آری مهمترین تدبیر دولت ،در امور داخلی ، در سطح کلان و در سطح وزارتخانه ها و سازمان ها ،در این زمان ، تدبیر در انتصاب ها است با حاکم کردن سیستمی کار آمد .
به قول آن هنرمند شاعر : به پا دلها را نشکنی خیلی خطرناکه حسن !