زیر پوست تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری (۳)
عصر روز چهار شنبه ۱۵ خرداد ،در ادامه سناریوی طراحی شده صدا وسیما برای نامزدهای انتخابات یازدهم ، دور دوم به اصطلاح مناظره جمعی ، با موضوع مسائل فرهنگی ، اجتماعی از شبکه اول سیما پخش شد . به نظر بسیاری از صاحب نظران و رفتار شناسان ، برنامه های سناریوی صدا و سیما از جمله برنامه مناظره ،هیچ کمکی به مردم برای انتخاب نخواهد کرد ، و به گروه های مرجع اقتدار طلب و سنتی این امکان را خواهد داد تا با کمترین تلاش ،انتخاب خود را به مردم تحمیل کنند . صرفنظر از این کلیت ،در مورد مناظره دوم نکات مهمی قابل ذکر است که سعی می کنم با رعایت اختصار به آنها بپردازم .
ابتدا نگاهی بیندازم به مفهوم فرهنگ و توسعه فرهنگی تا بر این اساس بررسی مناظره دوم ممکن شود .
تا زمانیکه انسان زندگی زیستی صرف دارد در دایره حیوانی سیر می کند و تفاوت او با سایر حیوانات اندک و همانند تفاوتهای متداول حیوانات مختلف با یکدیگر است ، به محض آنکه زندگی انسان به ورای سطح زیستی صرف پیش رود و به سطح ذهن میرسد و ذهن خود نیز پیش می رود و به سطح فرهنگ می رسد ، تضادی درونی هویدا می شود که نیاز فرهنگی را پیش می آورد .
کل تحول و تکامل فرهنگ متشکل است از رشد ورفع و ظهور مجدداین تضاد است .
انسان آشکارا زمانی از فرهنگ سخن می گوید که با پویایی خلاق در زندگی ، مصنوعات مشخص را تولید می کند و به آنها اشکال تجلی و تحقق می بخشد . مصنوعاتی که خود جریان مداوم زندگی را در خود جذب می کند و به آن شکل و محتوا و گستر دگی و نظم می بخشد مثل: قوانین مدنی و اساسی ، آثار هنری ، دین ، علم تکنولوژی و بی شمار چیزهای دیگر.
فرهنگ دارای مولفه های متعدد است که هر کدام لایه های متفاوت فرهنگ را تشکیل میدهند .
در یک نگاه کلان مولفه های فرهنگ را در ۴لایه به شرح زیر می توان در نظر گرفت :
لایه اول :
لایه فکر ، بینش جهان بینی باور که لایه زیرین فرهنگ تلقی میشود .
لایه دوم:
انچه از سنخ ارزشها ست و ملاک داوری نسبت به خوبی و بدی، زیبایی وزشتی می شود. این لایه متاثر از لایه اول و بعد از آن قرار می گیرد و ماهیت گفتمانی دارد .
لایه سوم :
الگوهای رفتاری و هنجارها است که متاثر از لایه های قبل است و ماهیت رفتاری دارد .
لایه چهارم:
نمادهای کلامی و غیر کلامی اعم از زبان ،کتابت ، گفتار و... که به شکل هنر، سرگرمی، تعاملات فرهنگی وغیره جلوه میکند و تولید فرهنگی نام دارد . این لایه در حوزه برنامه ریزی و هدایت و نظارت و حمایت دولت ها قرار می گیرد . به عبارتی نامزد های ریاست جمهوری باید برنامه های خود را در این لایه بازگو کنند. و عملکرد دولت ها در حوزه فرهنگ در همین لایه مورد داوری قرار می گیرد . نامزد ها هم باید در این محدوده اعلام برنامه می کردند .
لایه اول ودوم ریشه فرهنگ و در یک دوره کوتاه قابل ارائه وساختن نیست ، تبیین و تشریح و تفسیرآنها در حیطه فعالیت نظریه پردازان ، فلا سفه وحکومت سازان است ودر محدوده فعالیتهای فرهنگی یک منطقه و یک شهرستان زاده نمی شوند ، بلکه فقط شناخته میشوند ، بر همین اساس لایه های زیرین و زیربناها هستند .
بخش عظیمی از سخنان نامزدها و در برخی موارد مثل صحبت های حداد عادل ، جلیلی ، غرضی و ولایتی و قالیباف ، از ۸۰ تا صد در صد در لایه های اول و دوم بود و هیچ ارتباطی با موضوع مناظره نداشت ، چرا که موضوع مناظره ،برنامه دولت نامزدها در حوزه فرهنگ بود . روحانی و عارف بیش از ۸۰% در همین لایه سخن داشتند ولی به نظر ،چون نسبت به فرهنگ و توسعه فرهنگی نگاه کارشناسانه نداشتند ،به نوعی انفعال در برابر بقیه دچار شده بودند ، در حالی که اگر تبیین کارشناسانه از فرهنگ و توسعه فرهنگی و لایه های فرهنگ داشتند ، می توانستند برنده غالب مناظره باشند . رضایی نیز نوعی آسیب شناسی را مورد نظر داشت و نگاهش به لایه اول و دوم بود ، نگاه گفتمانی و عملکردی نبود ..
لایه های سوم و چهارم به عنوان جلوه ها ونمادهایی از لایه های زیرین برای ایجاد هویت مبتنی بر لایه های زیرین نیاز به محیط رشدوایجاد دارند ومحیطهای متنوع و متکثررا طلب میکنند. دولت ها و رسانه ها در این دو لایه برنامه می دهند و عمل می کنند .
به همین جهت ممکن است چنین تلقی شود که عارف و روحانی بیشتر به دنبال جذب بیشتر آرا بودند ، ولی این قضاوت گر چه حق آنهاست ، ولی قضاوت درستی نیست ، آنها بیشتر به وظایف و چارچوب وظایف فرهنگی دولت عنایت داشتند و این امر عنایت درستی است . دولت فعالیت های خود را از این جایگاه باید آغاز کنند و با احراز صلاحیت عمومی و، عرفی و قانونی به لایه های دوم و سوم ارتقاء یابند .
ظرفیت ها و فرصت هایی که جلیلی تأکید می کرد ، و نگاهی که غرضی به فرهنگ داشت ، همه مربوط به لایه اول و دوم است و درست هم هست ، اما در مورد تمام فرهنگ ها چنین است ، هر فرهنگی آرمانی دارد و در حراست و حفاظت از آرمان هایش به درجاتی ایثار دارد و هزینه می پردازد .منحصر کردن این ویژگی انسان به محدوده هایی خاص ، منطق ندارد . در این باره می توان ساعت ها گفت و نوشت ، به جهاتی فعلاً از آن می گذریم .
نکته های مهمی هم در حوزهای مشترک فرهنگی ،اجتماعی در این مناظره از نظر دور ماند . رفتارهای تبعیض آمیز ، فعالیت های واگرایانه اجتماعی در دولت های نهم و دهم ، دیده نشدن ها و ..... که می توانست مردم را به آستانه انتخاب برساند ، در سناریوی صدا و سیما به هر علت دیده نشده بود و نامزد ها هم در همان سناریو بازی کردند و از این موارد غافل شدند و یا غافلانده شدند !
مؤسسات فرهنگی – مؤسسات هنری ، فیلم سازان ، ناشران ، نویسندگان ، کارگردانان ، نقاشان ، طراحان ، هنرمندان ، مجسمه سازان ، اصحاب رسانه ، فعالین فضاهای مجازی ، تأتر ، سینما و ...... هیچیک از این مناظره نتوانستند به پاسخی برسند که کدام یک از این ۸ نفر کلید حل مشکلات و موانع انها را می شناسد . به نظر من یکی از اهداف سناریوی صدا و سیما هم همین بود . تا دیر نشده نامزد هایی که در این سناریو گرفتار شدند ، بویژه عارف و روحانی پیشنهاد می کنم از ابزار هایی دیگری که قانوناً در اختیار دارند بهره بگیرند و جامعه را به آستانه انتخاب نزدیک کنند .
m.motaharynejad@gmail.com
عصر روز چهار شنبه ۱۵ خرداد ،در ادامه سناریوی طراحی شده صدا وسیما برای نامزدهای انتخابات یازدهم ، دور دوم به اصطلاح مناظره جمعی ، با موضوع مسائل فرهنگی ، اجتماعی از شبکه اول سیما پخش شد . به نظر بسیاری از صاحب نظران و رفتار شناسان ، برنامه های سناریوی صدا و سیما از جمله برنامه مناظره ،هیچ کمکی به مردم برای انتخاب نخواهد کرد ، و به گروه های مرجع اقتدار طلب و سنتی این امکان را خواهد داد تا با کمترین تلاش ،انتخاب خود را به مردم تحمیل کنند . صرفنظر از این کلیت ،در مورد مناظره دوم نکات مهمی قابل ذکر است که سعی می کنم با رعایت اختصار به آنها بپردازم .
ابتدا نگاهی بیندازم به مفهوم فرهنگ و توسعه فرهنگی تا بر این اساس بررسی مناظره دوم ممکن شود .
تا زمانیکه انسان زندگی زیستی صرف دارد در دایره حیوانی سیر می کند و تفاوت او با سایر حیوانات اندک و همانند تفاوتهای متداول حیوانات مختلف با یکدیگر است ، به محض آنکه زندگی انسان به ورای سطح زیستی صرف پیش رود و به سطح ذهن میرسد و ذهن خود نیز پیش می رود و به سطح فرهنگ می رسد ، تضادی درونی هویدا می شود که نیاز فرهنگی را پیش می آورد .
کل تحول و تکامل فرهنگ متشکل است از رشد ورفع و ظهور مجدداین تضاد است .
انسان آشکارا زمانی از فرهنگ سخن می گوید که با پویایی خلاق در زندگی ، مصنوعات مشخص را تولید می کند و به آنها اشکال تجلی و تحقق می بخشد . مصنوعاتی که خود جریان مداوم زندگی را در خود جذب می کند و به آن شکل و محتوا و گستر دگی و نظم می بخشد مثل: قوانین مدنی و اساسی ، آثار هنری ، دین ، علم تکنولوژی و بی شمار چیزهای دیگر.
فرهنگ دارای مولفه های متعدد است که هر کدام لایه های متفاوت فرهنگ را تشکیل میدهند .
در یک نگاه کلان مولفه های فرهنگ را در ۴لایه به شرح زیر می توان در نظر گرفت :
لایه اول :
لایه فکر ، بینش جهان بینی باور که لایه زیرین فرهنگ تلقی میشود .
لایه دوم:
انچه از سنخ ارزشها ست و ملاک داوری نسبت به خوبی و بدی، زیبایی وزشتی می شود. این لایه متاثر از لایه اول و بعد از آن قرار می گیرد و ماهیت گفتمانی دارد .
لایه سوم :
الگوهای رفتاری و هنجارها است که متاثر از لایه های قبل است و ماهیت رفتاری دارد .
لایه چهارم:
نمادهای کلامی و غیر کلامی اعم از زبان ،کتابت ، گفتار و... که به شکل هنر، سرگرمی، تعاملات فرهنگی وغیره جلوه میکند و تولید فرهنگی نام دارد . این لایه در حوزه برنامه ریزی و هدایت و نظارت و حمایت دولت ها قرار می گیرد . به عبارتی نامزد های ریاست جمهوری باید برنامه های خود را در این لایه بازگو کنند. و عملکرد دولت ها در حوزه فرهنگ در همین لایه مورد داوری قرار می گیرد . نامزد ها هم باید در این محدوده اعلام برنامه می کردند .
لایه اول ودوم ریشه فرهنگ و در یک دوره کوتاه قابل ارائه وساختن نیست ، تبیین و تشریح و تفسیرآنها در حیطه فعالیت نظریه پردازان ، فلا سفه وحکومت سازان است ودر محدوده فعالیتهای فرهنگی یک منطقه و یک شهرستان زاده نمی شوند ، بلکه فقط شناخته میشوند ، بر همین اساس لایه های زیرین و زیربناها هستند .
بخش عظیمی از سخنان نامزدها و در برخی موارد مثل صحبت های حداد عادل ، جلیلی ، غرضی و ولایتی و قالیباف ، از ۸۰ تا صد در صد در لایه های اول و دوم بود و هیچ ارتباطی با موضوع مناظره نداشت ، چرا که موضوع مناظره ،برنامه دولت نامزدها در حوزه فرهنگ بود . روحانی و عارف بیش از ۸۰% در همین لایه سخن داشتند ولی به نظر ،چون نسبت به فرهنگ و توسعه فرهنگی نگاه کارشناسانه نداشتند ،به نوعی انفعال در برابر بقیه دچار شده بودند ، در حالی که اگر تبیین کارشناسانه از فرهنگ و توسعه فرهنگی و لایه های فرهنگ داشتند ، می توانستند برنده غالب مناظره باشند . رضایی نیز نوعی آسیب شناسی را مورد نظر داشت و نگاهش به لایه اول و دوم بود ، نگاه گفتمانی و عملکردی نبود ..
لایه های سوم و چهارم به عنوان جلوه ها ونمادهایی از لایه های زیرین برای ایجاد هویت مبتنی بر لایه های زیرین نیاز به محیط رشدوایجاد دارند ومحیطهای متنوع و متکثررا طلب میکنند. دولت ها و رسانه ها در این دو لایه برنامه می دهند و عمل می کنند .
به همین جهت ممکن است چنین تلقی شود که عارف و روحانی بیشتر به دنبال جذب بیشتر آرا بودند ، ولی این قضاوت گر چه حق آنهاست ، ولی قضاوت درستی نیست ، آنها بیشتر به وظایف و چارچوب وظایف فرهنگی دولت عنایت داشتند و این امر عنایت درستی است . دولت فعالیت های خود را از این جایگاه باید آغاز کنند و با احراز صلاحیت عمومی و، عرفی و قانونی به لایه های دوم و سوم ارتقاء یابند .
ظرفیت ها و فرصت هایی که جلیلی تأکید می کرد ، و نگاهی که غرضی به فرهنگ داشت ، همه مربوط به لایه اول و دوم است و درست هم هست ، اما در مورد تمام فرهنگ ها چنین است ، هر فرهنگی آرمانی دارد و در حراست و حفاظت از آرمان هایش به درجاتی ایثار دارد و هزینه می پردازد .منحصر کردن این ویژگی انسان به محدوده هایی خاص ، منطق ندارد . در این باره می توان ساعت ها گفت و نوشت ، به جهاتی فعلاً از آن می گذریم .
نکته های مهمی هم در حوزهای مشترک فرهنگی ،اجتماعی در این مناظره از نظر دور ماند . رفتارهای تبعیض آمیز ، فعالیت های واگرایانه اجتماعی در دولت های نهم و دهم ، دیده نشدن ها و ..... که می توانست مردم را به آستانه انتخاب برساند ، در سناریوی صدا و سیما به هر علت دیده نشده بود و نامزد ها هم در همان سناریو بازی کردند و از این موارد غافل شدند و یا غافلانده شدند !
مؤسسات فرهنگی – مؤسسات هنری ، فیلم سازان ، ناشران ، نویسندگان ، کارگردانان ، نقاشان ، طراحان ، هنرمندان ، مجسمه سازان ، اصحاب رسانه ، فعالین فضاهای مجازی ، تأتر ، سینما و ...... هیچیک از این مناظره نتوانستند به پاسخی برسند که کدام یک از این ۸ نفر کلید حل مشکلات و موانع انها را می شناسد . به نظر من یکی از اهداف سناریوی صدا و سیما هم همین بود . تا دیر نشده نامزد هایی که در این سناریو گرفتار شدند ، بویژه عارف و روحانی پیشنهاد می کنم از ابزار هایی دیگری که قانوناً در اختیار دارند بهره بگیرند و جامعه را به آستانه انتخاب نزدیک کنند .
m.motaharynejad@gmail.com