امروز وارد دهمین روز تبلیغات انتخاباتی شده‌‌ایم. تبلیغاتی که نامزدهای انتخاباتی خیلی راحت و بی‌دردسر سناریوی قالب‌بندی شده صدا و سیما را برای انتخابات پذیرفتند و از ستادهای انتخاباتی و میتینگ‌های هواداران و حضور پررنگ رخ‌به‌رخ با مردم فاصله گرفتند.
سفرها و سخنرانی‌های مردمی به حضور کم رونق در برخی مساجد و یا مستمعین سنتی و خلوت مساجد و در حال و هوایی بسیار عادی در جریان است.
البته اگر شبکه‌های خصوصی رادیو و تلویزیون وجود داشت یا اجرای برنامه‌ها در صداوسیما به نهادهای مدنی و مردمی واگذار می‌شد، این شیوه پذیرفته بود و می‌توانست کارکرد واقعی خود را پیدا کند، همچنان که در «ممالک‌الغربیه» وجود دارد.
سوالاتی که مجریان گوش و زبان بسته صداوسیما از نامزدها می‌پرسند، اصلا سوالات مردم نیست یا آنقدر ادبیات، مفاهیم و پیام‌های واقعی مردم در آنها کمرنگ و بی‌روح است که در مردم انگیزه ایجاد نمی‌کند. شاید به همین دلایل است که مردم کوچه و بازار از سخنرانی‌ها و سخنان نامزدها با یکدیگر کمتر سخن می‌گویند.
دکتر عارف و دکتر حسن روحانی در برنامه گفت‌وگو خبری سعی کردند قدری پا را از قالب طراحی شده صداوسیما فراتر بگذارند و اجازه ندهند مجری مثل بچه محصلی که به سوالات معلمش پاسخ می‌گوید، با آنها رفتار کند؛ به قول اهالی محله ارتباطات، کنترل گفت‌وگو در بخشی از برنامه را به دست گرفتند، همین مساله موجب شد که در جامعه قدری بیشتر از دیگران، در مورد برنامه آنها گفت‌وگو شد. اما این ابتکار هم آنقدر موثر نبود که مثلا در دانشگاه‌ها و مساجد و محلات جلسات نقد و بررسی سخنان آنها که طبیعت دوران رقابت است شکل بگیرد.
رقابت‌های انتخاباتی را باید بازیگران واقعی حکومتداری مدیریت کنند؛ بازیگران حکومتداری یعنی دولت، جامعه مدنی، بخش خصوصی. جامعه مدنی یعنی سازمان‌های مردم نهاد «سمن‌ها» یا «N.G.O»ها، نهادهای دانشگاهی و تحقیقاتی، رسانه‌های جمعی، گروه‌های مذهبی، سازمان‌های داوطلبانه مردمی (CBO)، سازمان‌های محلی، سازمان‌های نهادینه شده اقوام و اقشار و... بخش خصوصی یعنی شرکت‌های بزرگ، کوچک و متوسط، اتحادیه‌ها و انجمن‌های تجاری، اطاق‌های بازرگانی و شرکت‌های چند ملیتی و... در سناریوی قالب‌بندی شده صداوسیما، اینها کجایند؟ سوالات اینها کجا مطرح است، بدهی‌های چند ده هزار میلیارد تومانی دولت به بخش خصوصی در کجای این سوالات و گفت‌وگوها جای دارد؟
اقتصاددانان بیش از صد متغیر وابسته و مستقل را عامل تورم می‌شمارند، یکی از نامزدها در برنامه‌هایش مرتب می‌گوید: تورم به این علت است که دولت بیش‌از بودجه‌اش هزینه می‌کند. اگر دولت به اندازه بودجه‌اش هزینه کند تورم از بین می‌رود و نتیجه‌گیری می‌کند که اگر تورم از بین برود، فرهنگ، اشتغال و... هم درست می‌شود. در غیاب بازیگران حکومتداری، این ادعا و صدها ادعای مشابه آن از تک‌تک نامزدها گفته و شنیده می‌شود که در آینده زندگی مردم هیچ کار کردی نخواهد داشت.
اگر سخنان نامزدها را در سناریوی طراحی شده صداوسیما در ترازوی ویژگی‌های حکومتداری وزن کنیم، پیچیدگی چند برابر خواهد شد:
مولفه‌های حکومتداری عبارتند از: کارایی و اثربخشی، استفاده بهینه از منابع از طریق به کارگیری نهاده‌ها و فرآیندهای مناسب، تنظیم خط مشی‌های مناسب، تصمیم‌گیری به موقع و اجرای موثر تصمیم‌ها، ارائه خدمات سودمند توسط مدیران و کارکنان.
آنچه در این باب می‌توان اشاره کرد، این است که نه مجری در سوالات خود به این مولفه‌ها عنایت دارد و نه نامزدها در پاسخ‌های خود به این مولفه‌ها اشاره، نه اشاره‌ای و نه عنایتی و نه در سایت‌ها و برنامه‌های اعلام شده نامزدها درایتی از این باب دیده نمی‌شود.
تنها نکته امیدوارکننده، اظهارات نامزدهای منتسب به اصلاح‌طلبان است که استفاده از تجربه دولت‌های اصلاحات را مدنظر دارند و البته در آن دولت‌ها به این مولفه‌ها به حد کفایت توجه شده است، اما نامزدهای اصولگرا نه به استفاده از تجارب قائل هستند و نه خود در باب این مولفه‌ها سخنی دارند. بالاخره نکته مهم دیگر که در سناریوی صداوسیما غایب بزرگ است، ابزارهای دولت و رئیس‌جمهور آینده برای اجرای وظایف‌اش است. این ابزارها آنطور که صاحب‌نظران گفته‌اند و تجارب گذشته موید آن بوده است عبارتنداز:
قوانین و مقررات، ساختار تشکیلاتی، سیستم‌ها و روش‌ها، منابع انسانی، فرآیند تغییرات فرهنگی، تغییر در نگرش، بینش و باورها، تغییر در رفتار و عملکردها و توجه به خلاقیت‌ها و نوآوری‌ها و...
نه مجریان از این ابزارها می‌پرسند و نه نامزدها به این ابزارها توجه دارند. مثلا نامزدها با مجلس که سکان قانون‌گذاری را در اختیار دارد چه می‌خواهند بکنند؟ تجربه دولت‌های نهم و دهم که از همراهی کامل با دولت تا تقابل کامل با مجلس را در کارنامه دارد، چگونه عبور خواهند کرد؟
امید که در فرصت باقیمانده نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری در برنامه‌ها و فرصت‌های خود از این مقولات بسیار بگویند و خود را از سناریوی طراحی شده صداوسیما نجات دهند، تا انگیزه حضور قوی‌تر مردم در پای صندوق‌های رای را رقم زنند.
نگارنده این سطور را، قبل از پخش برنامه مناظره روز جمعه دهم خرداد نگاشته است و بررسی نقاط قوت و ضعف مناظره را در فرصت دیگری تقدیم خواهد کرد.
سفرها و سخنرانی‌های مردمی به حضور کم رونق در برخی مساجد و یا مستمعین سنتی و خلوت مساجد و در حال و هوایی بسیار عادی در جریان است.
البته اگر شبکه‌های خصوصی رادیو و تلویزیون وجود داشت یا اجرای برنامه‌ها در صداوسیما به نهادهای مدنی و مردمی واگذار می‌شد، این شیوه پذیرفته بود و می‌توانست کارکرد واقعی خود را پیدا کند، همچنان که در «ممالک‌الغربیه» وجود دارد.
سوالاتی که مجریان گوش و زبان بسته صداوسیما از نامزدها می‌پرسند، اصلا سوالات مردم نیست یا آنقدر ادبیات، مفاهیم و پیام‌های واقعی مردم در آنها کمرنگ و بی‌روح است که در مردم انگیزه ایجاد نمی‌کند. شاید به همین دلایل است که مردم کوچه و بازار از سخنرانی‌ها و سخنان نامزدها با یکدیگر کمتر سخن می‌گویند.
دکتر عارف و دکتر حسن روحانی در برنامه گفت‌وگو خبری سعی کردند قدری پا را از قالب طراحی شده صداوسیما فراتر بگذارند و اجازه ندهند مجری مثل بچه محصلی که به سوالات معلمش پاسخ می‌گوید، با آنها رفتار کند؛ به قول اهالی محله ارتباطات، کنترل گفت‌وگو در بخشی از برنامه را به دست گرفتند، همین مساله موجب شد که در جامعه قدری بیشتر از دیگران، در مورد برنامه آنها گفت‌وگو شد. اما این ابتکار هم آنقدر موثر نبود که مثلا در دانشگاه‌ها و مساجد و محلات جلسات نقد و بررسی سخنان آنها که طبیعت دوران رقابت است شکل بگیرد.
رقابت‌های انتخاباتی را باید بازیگران واقعی حکومتداری مدیریت کنند؛ بازیگران حکومتداری یعنی دولت، جامعه مدنی، بخش خصوصی. جامعه مدنی یعنی سازمان‌های مردم نهاد «سمن‌ها» یا «N.G.O»ها، نهادهای دانشگاهی و تحقیقاتی، رسانه‌های جمعی، گروه‌های مذهبی، سازمان‌های داوطلبانه مردمی (CBO)، سازمان‌های محلی، سازمان‌های نهادینه شده اقوام و اقشار و... بخش خصوصی یعنی شرکت‌های بزرگ، کوچک و متوسط، اتحادیه‌ها و انجمن‌های تجاری، اطاق‌های بازرگانی و شرکت‌های چند ملیتی و... در سناریوی قالب‌بندی شده صداوسیما، اینها کجایند؟ سوالات اینها کجا مطرح است، بدهی‌های چند ده هزار میلیارد تومانی دولت به بخش خصوصی در کجای این سوالات و گفت‌وگوها جای دارد؟
اقتصاددانان بیش از صد متغیر وابسته و مستقل را عامل تورم می‌شمارند، یکی از نامزدها در برنامه‌هایش مرتب می‌گوید: تورم به این علت است که دولت بیش‌از بودجه‌اش هزینه می‌کند. اگر دولت به اندازه بودجه‌اش هزینه کند تورم از بین می‌رود و نتیجه‌گیری می‌کند که اگر تورم از بین برود، فرهنگ، اشتغال و... هم درست می‌شود. در غیاب بازیگران حکومتداری، این ادعا و صدها ادعای مشابه آن از تک‌تک نامزدها گفته و شنیده می‌شود که در آینده زندگی مردم هیچ کار کردی نخواهد داشت.
اگر سخنان نامزدها را در سناریوی طراحی شده صداوسیما در ترازوی ویژگی‌های حکومتداری وزن کنیم، پیچیدگی چند برابر خواهد شد:
مولفه‌های حکومتداری عبارتند از: کارایی و اثربخشی، استفاده بهینه از منابع از طریق به کارگیری نهاده‌ها و فرآیندهای مناسب، تنظیم خط مشی‌های مناسب، تصمیم‌گیری به موقع و اجرای موثر تصمیم‌ها، ارائه خدمات سودمند توسط مدیران و کارکنان.
آنچه در این باب می‌توان اشاره کرد، این است که نه مجری در سوالات خود به این مولفه‌ها عنایت دارد و نه نامزدها در پاسخ‌های خود به این مولفه‌ها اشاره، نه اشاره‌ای و نه عنایتی و نه در سایت‌ها و برنامه‌های اعلام شده نامزدها درایتی از این باب دیده نمی‌شود.
تنها نکته امیدوارکننده، اظهارات نامزدهای منتسب به اصلاح‌طلبان است که استفاده از تجربه دولت‌های اصلاحات را مدنظر دارند و البته در آن دولت‌ها به این مولفه‌ها به حد کفایت توجه شده است، اما نامزدهای اصولگرا نه به استفاده از تجارب قائل هستند و نه خود در باب این مولفه‌ها سخنی دارند. بالاخره نکته مهم دیگر که در سناریوی صداوسیما غایب بزرگ است، ابزارهای دولت و رئیس‌جمهور آینده برای اجرای وظایف‌اش است. این ابزارها آنطور که صاحب‌نظران گفته‌اند و تجارب گذشته موید آن بوده است عبارتنداز:
قوانین و مقررات، ساختار تشکیلاتی، سیستم‌ها و روش‌ها، منابع انسانی، فرآیند تغییرات فرهنگی، تغییر در نگرش، بینش و باورها، تغییر در رفتار و عملکردها و توجه به خلاقیت‌ها و نوآوری‌ها و...
نه مجریان از این ابزارها می‌پرسند و نه نامزدها به این ابزارها توجه دارند. مثلا نامزدها با مجلس که سکان قانون‌گذاری را در اختیار دارد چه می‌خواهند بکنند؟ تجربه دولت‌های نهم و دهم که از همراهی کامل با دولت تا تقابل کامل با مجلس را در کارنامه دارد، چگونه عبور خواهند کرد؟
امید که در فرصت باقیمانده نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری در برنامه‌ها و فرصت‌های خود از این مقولات بسیار بگویند و خود را از سناریوی طراحی شده صداوسیما نجات دهند، تا انگیزه حضور قوی‌تر مردم در پای صندوق‌های رای را رقم زنند.
نگارنده این سطور را، قبل از پخش برنامه مناظره روز جمعه دهم خرداد نگاشته است و بررسی نقاط قوت و ضعف مناظره را در فرصت دیگری تقدیم خواهد کرد.