خیلی ها به اخلاق باختند؛ این گزاره را باید یکی از واقعیت های تاریخی ایران دانست و انکارش چیزی جز پشت پا زدن به واقعیت های تاریخ گذشته نیست. آرمان های اخلاقی والیان و حاکمان در قبل از انقلاب چیزی شبیه یک توهم بود. اما در مقابل آرمان های اخلاقی افراد بیرون از دایره قدرت برای سیاست لااقل چیزی نزدیک به توهم بوده و همچنان هم خواهد بود. جالب و طرفه آنکه تاریخ این سرزمین پر است از پند و اندرزهایی که هر کدامشان ارزش قاب گرفتن دارد و آویزشان بر سر در منازل. حال، بن بست اخلاقی چیست و سر این کلاف پیچیده کجاست تا خود را وا نهد؟ از سقراط که آزادمنشی و اخلاقی بودنش به نوشیدن جام زهر رسید دیگر قامت اخلاق راست نیامد و اگر هم آمد وقتی به صخره عظیم یخ سیاست رسید زورش نچربید و بهای آب کردنش خم شدن قامتش شد. نه تنها این سرزمین، بلکه دایره اخلاق آنقدر گسترده بود که مارکس فیلسوف هم کارگران را به پا داشت تا دژ بی¬اخلاق یعنی سرمایه داری را به زیر آب کشند و غافل از آنکه باز سیاست بود که هم سرمایه داری را ازغرق شدن نجات می داد و هم نتیجه کار کارگران را به خودشان بازپس می فرستاد و دامنه حکایت غریب این «اخلاق» در ایران با چاشنی مارکسیستی چندان به واقع نرسید و انقلاب اسلامی همه را از آن خود پنداشت و کمتر گزاره ای بود که گفتمان انقلاب اسلامی از تمام ایسم های دنیا در بر نداشته باشد؛ و شاید همین واقعیت ایران انقلابی بود که «فوکو» را وادار ساخت تا لب به اعتراف بگشاید و ایران را روح یک جهان بی روح بنامد. جهان بی روحی  که با شکست آرمان های اخلاقی می رفت تا تجربه ای متفاوت را در تاریخ رقم بزند. اما انقلاب و اسلام آمده بود روح تازه ای بر جهانی بی روح بدمد. وقتی مصدق را در منزلش احمد آباد به اجبار حبس خانگی کشتند می شد فرجام اندک آرمان اخلاقی به جا مانده قبل از انقلاب را نیز به وضوح به نظاره نشست و کم نبودند کسانی که سعادت نظاره کردن اخلاق در حال احتضار را دست یافتند و مقاله ها نوشتند و سخنرانی ها کردند و تبعید را به رهبرشان بخشیدند تا همچنان از منظر نظام حاکم اگر اخلاقی هم هست خارج از این سرزمین سکنی گزیند و شما را چه به اخلاق؛ انقلاب سفید و لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی و حزب رستاخیز و کاپیتولاسیون، همان اخلاق است و شما را چکار با اخلاق و سیاست. اما روح جهان بی روح خفته نماند و می خواست آزاد باشد و از این همه بی اخلاقی در امان؛ این بود که آرمان های اخلاقی با آرمان های جمهوری خواهی هم خانواده می گشت و مردم را به یک «اراده جمعی» فرا می خواند. اما حالا که سی و چهار سالگی این «اراده جمعی» را جشن می گیریم آیا سر کلاف پیچیده اخلاق را یافته ایم؟ یا همچنان آن را در سپهر سیاست می جوییم و در پیچ و خم سیاست کلاف را پیچیده تر ساخته ایم؟ غریب نیست اگر بگوئیم که جواب مثبت است و نه تنها در پیچ و خم سیاست در پی باز کردن کلاف اخلاق راه گم کرده ایم بلکه همچنان به دور باطل ادامه می دهیم. شاید امروز و آن یکشنبه تاریخی گذشته روز مناسبی هست و بود که بگوئیم اخلاق به سیاست باخت. چون توپ هیچگاه در زمین سیاست نبود؛ همیشه این اخلاق بود که می باخت به سیاست! شاید تفکر نکردیم، اندرز نامه ها و پندنامه ها و دیباچه نویسندگان چند هزار ساله را نشکافتیم؛ اخلاق را در جای مناسبش نجستیم، از خطر سلطه سیاست بر اخلاق گفتیم اما باز هم اشتباه کردیم. سیاست خطری برای اخلاق نداشت بلکه این اخلاق بود که خطر و باری می شد برسیاست. خواستیم سیاست اخلاقی شود. درست گفتیم، چون آرمان های سیاست ورز هم بی ربط به اخلاق نیست اما نیکو نگفتیم که سیاست را چه به اخلاق. اخلاق را در جامعه بجویید. سیاست اخلاق نمی داند. سوادش به اخلاق نمی رسد. سیاست محصول ما و شماست؛ محصول جامعه ای است که بی اخلاقی یکشنبه روز زاده آن است. فرهنگ گفتگو و مناظره نداریم درست. فرهنگ اعتماد نداریم درست، تحمل و صبر نداریم درست؛ اما چرا این ها را در رفتار ایرانی می جوییم ولی اخلاق را در سیاست. این تناقض به چه بر می گردد؟! انتظار از سیاست برای اخلاق داریم اما وقتی پای رفتارهای دیگری از ما به میان می آید به خودمان ارجاع می دهیم. به ساختاری ارجاع می دهیم که محصول خودمان است. ساختاری که بی اخلاقی را تولید و بازتولید کرده است. واقع تر آن است که اخلاق را وارد سیاست نکنند تا شاید این همه بی اخلاقی به سیاست برنگردد. جامعه را اخلاقی کنیم اما نه با سیاست؛ رمز حکومتداری و سیاست ورزی به اخلاق نیست به سیاستش است که زاده اخلاق است. ازدواج سیاست و اخلاق همواره ازدواج نامیمون بوده و هست. حاصل این ازدواج بود که اخلاق به سیاست باخت. حتما می گوئید پس حالا جامعه را چگونه و کی اخلاقی کند تا زاده اش «سیاست اخلاقی» باشد؛ شاید بهتر باشد به «زمان» امان دهیم و نه سیاست.