پس از حدود سه سال از اعلام رسمی دنیاگیری کرونا ۱۰ نوع واکسن کرونا شامل: نواوکس، کووکس موسسه سرم هند، مدرنا، فایزر، جانسن، آسترازنکا/آکسفورد، آسترازنکا/آکسفورد موسسه سرم هند، بهارات بیوتک، سینوفارم وسینوواک، به تأیید یکی از مهم ترین ارگان های صلاحیت بخشی به واکسن یعنی سازمان بهداشت جهانی رسیده است.

پس از حدود سه سال از اعلام رسمی دنیاگیری کرونا ۱۰ نوع واکسن کرونا شامل: نواوکس، کووکس موسسه سرم هند، مدرنا، فایزر، جانسن، آسترازنکا/آکسفورد، آسترازنکا/آکسفورد موسسه سرم هند، بهارات بیوتک، سینوفارم وسینوواک، به تأیید یکی از مهم ترین ارگان های صلاحیت بخشی به واکسن یعنی سازمان بهداشت جهانی رسیده است. نکته قابل تأمل که هر از چند گاهی به آن پرداخته شده و خبرهایی عموماً با رنگ و بوی سیاسی از آن به گوش می رسد، ساز و کار ثبت مالکیت فکری فرمول های فنی تولید واکسن است. تاکنون مقوله توزیع عادلانه واکسن انتقادات جدی را به ساز و کار همکاری های بین المللی در مواجهه با بحران های جهانی وارد کرده است. هیچ کدام از ساز و کارهای موجود، همچون دستورالعمل ها و چارچوب های سازمان های بزرگی مانند سازمان بهداشت جهانی (آژانس وابسته به سازمان ملل متحدد)، کوواکس و ... در برقراری مکانیسم توزیع عادلانه واکسن موفق نبوده اند. شواهد نمایانگر این ادعاست. بر اساس بستر داده دانشگاه آکسفورد تا 25 بهمن ماه تنها 62.5 درصد (۱ دوز)، 54.7 درصد (۲ دوز) و 15.7 درصد از جمعیت جهان بیش از دو دوز واکسن دریافت کرده اند. پس از حدود سه سال، کمتر از پنچ درصد جمعیت ۱۸ کشور شامل: بوروندی، جمهوری دموکراتیک کنگو، هائیتی، چاد، یمن، اتیوپی، سودان جنوبی، کامرون، پاپوآ گینه نو، نیجریه، تانزانیا، مالی، ماداگاسکار، بورکینافاسو، مالاوی، نیجر، سودان، اوگاندا، دو دوز از هر نوع واکسن کرونایی را دریافت کرده اند. موضوع به اینجا ختم نمی شود. با وجود محدودیت های اساسی در دسترسی به واکسن، کشورهایی همچون انگلستان با طرح هایی چون برقراری گذرنامه واکسن کرونا نوع جدیدی از تبعیض و نابرابری جهانی را به منصه ظهور گذاشته اند.
اما، رقابت برای ثبت مالکیت معنوی فرمولاسیون واکسن از دیگر تهدیدهای جدی پیش روی جامعه جهانی است. ثبت مالکیت فکری واکسن، سیگنال تجاری سازی محصول را متصاعد کرده و با هدف برقراری انحصار در بازار صورت می گیرد. با این روش بهای تمام شده و قیمت فروش محصول دقیق تر اندازه گیری می شود و در راستای کسب سود بیشتر می توان رقابتی موثرتر داشت. موفقیت بیشتر واکسن یعنی افزایش بهای قابل معامله آن و سود بیشتر مالکان فرمولاسیون فنی. به تعبیر دیگر، فرایند ثبت مالکیت معنوی فرمولاسیون محصولی همچون واکسن کرونا -علی الخصوص در مقطع زمانی کنونی-، بها بخشیدن به کالایی است فوق اساسی که در این زمان نیاز اولیه بشریت محسوب می شود. ثبت مالکیت معنوی فرمولاسیون های واکسن تنها یک اقدام در دست بررسی و بحث و گفتگو نیست. شرکت آمریکایی مدرنا تاکنون ۸ فرمولاسیون مرتبط با واکسن کرونا را در بستر اداره ثبت اختراع و نشان تجاری ایالات متحده  به ثبت رسمی رسانده است. سوابق مربوط به فرمولاسیون های مرتبط با SARS-Cov-2 در سایت سازمان مالکیت معنوی جهانی حاکی از آن است که ۴۳۵ طرح در سال ۲۰۲۰، ۱۰۲  طرح در سال ۲۰۲۱ و ۲۵۷ طرح تا ۱۵ فوریه سال ۲۰۲۲ به ثبت رسیده است. حجم گسترده انتقادات به سیاست های ثبت مالکیت فکری واکسن به میزانی بوده که مقامات برخی کشورها همچون رئیس جمهور آمریکا را وادار به موضع گیری کرده و ظاهراً حکم تعلیق موقت ثبت مالکیت فکری واکسن صادر شده است.
اما چرا نباید حق تولید و فروش کالاهای حیاتی که توسط شخص یا گروهی کشف شده یا توسعه یافته است منحصراً در اختیار اقلیتی خاص باشد؟ و چگونه سیاست انحصاری کردن به تبعیض و نابرابری می انجامد؟
در نگاه اول این دیدگاه منطقی و عادلانه به نظر می آید: منافع حاصل از اختراع یا اکتشافی که پس از سالها حمایت های فکری و پولی شخص یا گروهی به ثمر رسیده است، متعلق به آن شخص یا افراد است. همانطور که زیان حاصل از عدم موفقیت این پروژه ها را آنها باید بپردازند.
 اولاً، منافع شخص یا گروه پدید آورنده اختراع یا اکتشاف در گرو سود حاصل از فروش آن یا افزایش قیمت سهام شرکت یا دستگاه پدید آورنده محصول در بازارهای مالی نیست. همانگونه که عموم مردم از منافع مثبت حاصل از یک کشف یا اختراع بهره می برند مخترعان و مکتشفان هم از منافع برابر برخوردار می شوند. با این تفاوت که این فرایند به مرور زمان موجب کسب منافع مالی برای مالکان - که لزوماً مخترعان یا مکتشفان نیستند - هم می شود. نقد به این فرایند از جایی آغاز می گردد که رسالت کاشفان و مخترعان با اهداف تجاری یک اختراع یا کشف یکسان تلقی می شود. روشن است که نمی توان به دو بعد سودآور بودن و موفقیت در کشف یا اختراع  یک طرح به طور هم زمان پرداخت. اگر پیش نیاز شروع یک طرح را اطمینان از سودآور بودن آن در نظر بگیریم بسیاری از طرح ها را حتی نباید آغاز کرد زیرا ریسک طرح و میزان سود آوری آن قابل اندازه گیری نیست یا احتمال عدم موفقیت طرح بالاست. لذا باید میان اهداف سرمایه گذاران و دانشمندان تمایز قائل شد. عموماً اهداف سرمایه گذاران خصوصی با مدل های بهینه سازی سود هم راستا بوده و انحصاری کردن مالکیت ها در تحقق این هدف ضروری است. در مقابل، انگیزه دانشمندان بر سودآوری مادی یک طرح متمرکز نیست بلکه برای تحقق هدف یافتن پاسخ برای پدیده های مجهول صورت می گیرد. نمونه بارز این مهم جوناس سالک کاشف واکسن فلج اطفال است. یکی از نطق های او در زمینه پاسخ به اینکه پرسش که مالک دانش کشف واکسن فلج اطفال کیست جای بس تأمل دارد: "هیچ ثبت اختراعی وجود ندارد. آیا می ‌توانید خورشید را ثبت اختراع کنید؟" این نکته دیدگاه بسیاری از حامیان ثبت مالکیت فکری دانش کشف و تولید محصولات اساسی را با چالش مواجه می کند. این دسته از صاحبنظران پیش نیاز موفقیت یک طرح را هم راستا بودن منافع پولی حاصل از آن با منافع شخصی یا گروهی دانشمندان می دانند که به عنوان عاملی محرک موجب کسب موفقیت بیشتر طرح ها می شود.
نکته دیگر در این زمینه مربوط به فعالیت های تحقیق و توسعه و رابطه مخارج مرتبط با آن با مدل های بهینه سازی سود است. به طور مثال در تولید واکسن کرونا، اگر فعالیت های تحقیق و توسعه موفقیت آمیز باشند موجب پدید آمدن فرمولاسیون تولید واکسن جدید یا ارتقاء فرمول های قبلی می شوند. این اکتشاف به مالک توانایی تولید صنعتی محصول را می دهد. در واقع عوامل تولید محصولی همچون واکسن کرونا متشکل از مواد اولیه، نیروی کار، تکنولوژی، هزینه های سربار و از همه مهم تر مخارج مربوط به اکتشاف فرمولاسیون است. از اینرو سیاست ثبت مالکیت فکری واکسن و مخارج و عایدی های مرتبط با آن بر روی قیمت فروش واکسن تأثیر گذار است.
به طور کلی، تدوین مدل های حداکثر سازی سود بوسیله ثبت مالکیت معنوی، چرخ تولید و توزیع عادلانه واکسن را به حرکت در نمی آورد. تنها راهکار حمایت های پیوسته دولتی اعم از کمک های مالی و فکری از دانشمندان در انجام فعالیت های تحقیق و توسعه است. مالکیت فکری واکسن کرونا همچون سایر کالاهای حیاتی -حداقل در بازه زمانی دنیاگیری- نیازمند انحصار شکنی و بازار نیازمند رقابت زدایی است. تنها از این طریق است که می توان تضمین کرد که فرایند کشف مستمراً ادامه داشته، اقلام جدید و منطبق با جهش های واکسن تولید می شوند و محصولات نهایی به صورت عادلانه در زنجیره توزیع جهانی به گردش در می آیند.