یکی از دلایلی که موجب افزایش توجه به ساخت پالایشگاه در ایران شد، کمبود بنزین در دوره قبلی تحریمها بود و در واقع، کمبود بنزین، بهترین مشوق برای پالایشگاه سازی بود. بنزین را شاید بتوان استراتژیکترین سوخت در تمام جهان دانست اما اهمیت آن در ایران، شاید بیش از سایر نقاط جهان باشد! از دیرباز تاکنون، هرگونه تغییر در شیوه عرضه یا قیمت بنزین، حواشی و جنجالهای زیادی ایجاد کرده است و این موضوع سابقهای بیش از هفتاد ساله دارد. یکی از عوامل اصلی تغییر در شیوه عرضه بنزین در ایران، کمبود عرضه بنزین به دلیل کافی نبودن تولید داخل و افزایش مصرف یا کمبود واردات بوده است. این امر سبب شد تأمین بنزین در ایران همواره از اهمیت ویژهای برخوردار باشد و تصمیمگیری درباره چگونگی عرضه و قیمت آن، گاه فراتر از دولتها و در شورای عالی امنیت ملی صورت گیرد. در دوره های گذشته، بخشی از نیاز کشور به بنزین از طریق واردات تأمین میشد و در مقطعی که به دلیل تحریم، امکان واردات بنزین سلب شد، از ظرفیت مجتمع های پتروشیمی برای تولید بنزین استفاده شد که البته به دلیل کیفیت نامناسب آن، بسیار پرحاشیه شد. هر چند در آن سالها، سهمیه بندی بنزین هم در کنترل میزان مصرف نقش داشت.
در سال 1399 ظرفیت تولید روزانه بنزین در کشور به ۱۲۰ میلیون لیتر رسید که نسبت به سال 91 رشد دو برابری و در مقایسه با ابتدای انقلاب رشدی ۸ برابری را نشان میدهد. همچنین تا پایان سال ۹۸ تولید بنزین با استاندارد یورو به روزانه ۹۱ میلیون لیتر و گازوئیل با استاندارد یورو به ۷۳ میلیون لیتر رسید. یکی از مهمترین عوامل رشد کمی و کیفی تولید فرآوردههای نفتی در سالهای اخیر بویژه بنزین، راهاندازی پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس است که روزانه با پالایش ۴۵۰ هزار بشکه میعانات گازی پارس جنوبی، کشور را در مسیر خودکفایی در تأمین بنزین قرار داد.
با این وجود افزایش مصرف بنزین در کشور قابل انکار نیست. اما در این میان همیشه انگشت اتهام به سمت مردم نشانه می رود و پالایشگاه سازی یا سهمیه بندی بنزین به عنوان راهکارهای کنترل مصرف مطرح می شود. اما واقعیت این است که پرمصرف بودن خودروهای تولیدی در داخل کشور و احتراق ناقص در خودروها که موجب شده با وجود استفاده از سوخت دارای اکتان بالا در کلانشهرها، شاهد افزایش ذرات معلق در هوای شهرها باشیم، دو عامل اصلی افزایش مصرف بنزین و افزایش آلودگی هوا در کلان شهرهاست و راهکار اصلی، حرکت به سمت بهبود کیفی خودروهای داخلی در وهله اول، و حرکت به سمت تولید خودروهای برقی در وهله دوم است؛ مسیری که در کشور ما آغاز شده اما سرعتی بسیار اندک دارد و این، حلقه مفقوده رابطه مصرف بنزین و پالایشگاه سازی است. تا زمانی که به جای رفع علت اصلی افزایش مصرف بنزین، به فکر پالایشگاه سازی و سهیمه بندی باشیم، نه مصرف کنترل می شود و نه آلودگی هوا کمتر خواهد شد. پالایشگاه سازی، آن هم از نوع پالایشگاه نفت خام، شاید در کوتاه مدت مشکل مصرف بنزین را حل کند اما به دلیل تولید محصولات فاقد متقاضی دیگر، نه از نظر اقتصادی به صرفه است و نه در درازمدت می تواند راه حل باشد.
در واقع در سالهای اخیر، پالایشگاه سازی در ایران به‌عنوان یک ارزش و ضرورتی بی‌بدیل جلوه داده شده است؛ درحالی‌که آنچه مهم است، صرفاً احداث پالایشگاه‌های جدید نیست بلکه با بررسی این موضوع است که چگونه مجموعه تولیدات ما در حوزه انرژی منجر به ایجاد ارزش افزوده بیشتر برای کشور خواهد شد؟ به بیان بهتر، گرچه احداث پالایشگاه جدید نفت خام و تکمیل زنجیره ارزش آن موجب ایجاد سودآوری می‌شود ولی باید به این نکته توجه کرد که در صورت وجود محدودیت در منابع سرمایه‌گذاری، اولویت با کدام بخش است؟ افزایش ظرفیت و بهبود پالایشگاه‌های موجود، تکمیل زنجیره ارزش محصولات تولیدی پالایشگاه‌های موجود، احداث پالایشگاه میعانات گازی یا احداث پالایشگاه نفت خام جدید؟
احداث پالایشگاه جدید نفت خام علاوه بر تولید بنزین و گازوئیل، منجر به تولید نفتا، نفت سفید و نفت کوره می‌شود که اغلب مازاد بر نیاز است و زنجیره ارزش این محصولات واسطه هنوز در کشور و پالایشگاه‌های موجود تکمیل نشده است. ذکر این نکته ضروری است که با تأسیس پالایشگاه با خوراک میعانات گازی (که فروش آن در دوران تحریم با مشکل روبروست) علاوه بر تولید بنزین و گازوئیل، نفت کوره‌ای تولید نمی‌شود. بقیه محصولات تولیدی توسط پالایشگاه میعانات گازی نیز می‌تواند در صنعت پتروشیمی به محصولات با ارزش افزوده بالا تبدیل شود و به‌نوعی نیروی محرک جهش صنعت پتروشیمی خواهد بود. بوتادین، بوتیلن،پلی‌پروپیلن،اتیلن، پلی‌اتیلن، MTBE، SBR، PBR و انواع الاستومتر سبد محصولاتی است که بازار به آن نیاز دارد. با سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی و تکمیل زنجیره ارزش محصولاتی که در پالایشگاه‌های موجود و پالایشگاه‌های میعانات گازی جدید تولید می‌شود با حجم سرمایه‌گذاری کمتر، ثروت بیشتری تولید خواهد شد.
