از دیرباز جامعه ی انسان درحاشیه رودخانه های بزرگ جهان گرد هم آمده است. زیرا انسان نه تنها برای گذران زندگی به آب نیازمند است بلکه بدلیل حیات ارزشمندی که بواسطه جریان آب رودخانه روی خاک شکل گرفته کشاورزی را نیز توانسته توسعه و رونق بخشد.
مشکل کم آبی چگونه ایجاد شد؟
ساغر شمسی
7 آذر 1400 ساعت 15:31
از دیرباز جامعه ی انسان درحاشیه رودخانه های بزرگ جهان گرد هم آمده است. زیرا انسان نه تنها برای گذران زندگی به آب نیازمند است بلکه بدلیل حیات ارزشمندی که بواسطه جریان آب رودخانه روی خاک شکل گرفته کشاورزی را نیز توانسته توسعه و رونق بخشد.
از دیرباز جامعه ی انسان درحاشیه رودخانه های بزرگ جهان گرد هم آمده است. زیرا انسان نه تنها برای گذران زندگی به آب نیازمند است بلکه بدلیل حیات ارزشمندی که بواسطه جریان آب رودخانه روی خاک شکل گرفته کشاورزی را نیز توانسته توسعه و رونق بخشد. همزمان با شکل گیری خاک حاصلخیز انواع حیات های وابسته دیگر از جمله تنوع زیستی جانوری و گیاهی ارزشمند که برای انسان باعث آسایش و زندگی می شود محصول پویایی و جریان رودخانه های زنده و پرآب است.
حق زیست انسان تماما وابسته به حق زیست رودخانه ها و سایر منابع طبیعی است و اگر حق زیست رودخانه از آن سلب شود حق زیست انسان نیز نه به یکباره که به تدریج از او گرفته می شود و انواع مشاغلی که به صورت مستقیم و غیر مستقیم از پویایی رودخانه ها تامین می شود نابود خواهند شد .
دلایلی را که می تواند حیات رودخانه ها، آب های زیر زمینی و به صورت کلی منابع آب را به خطر بیاندازد را در ادامه بررسی خواهیم کرد.
تغییرات اقلیمی که محصول تولید گازهای گلخانه ای بیشتر برای اقتصادی گسترده تر (و نه الزاما پایدار) است بر کشور ما نیز تاثیرات منفی خود را گذاشته و با بالا رفتن دما و بارش کمتر برف و باران و تبخیر آب ها بر دبی رودخانه ها و خشک شدن زمین های پایین دست تاثیر بسیار زیادی داشته است. با این توصیف حتی کشورهایی مانند کشور بوتان که با تولید منفی گازهای گلخانه ای (به این معنی که این کشور با پوشش 70 درصدی جنگلی که تحت حفاظت شدید دولت قرار دارد و می تواند مقداری از گازهای گلخانه ای تولید شده توسط کشورهای دیگر را نیز خنثی کند) و اقتصادی مبتنی بر اکوسیستم پایدار و حفاظت شده که تقریبا هر نوع اختلاف طبقاتی را از بین برده است نیز علیرغم این برنامه ریزی ها بازهم از تغییرات اقلیمی در امان نمانده و یخچال های معروفش دچار ذوب شدن هستند که می تواند حیات روستاها و مردم بسیاری را در پایین دست به خطر بیاندازد. (در بررسی عکسهای هوایی و ماهواره ای مناطق بسیار مرتفع این کشور دریاچه هایی در حال شکل گرفتن هستند که در گذشته یخچال های قدیمی بوده اند). تغییرات اقلیمی پدیده ای همه گیر است و سراسر دنیا را تحت تاثیر خود قرار داده است.
دومین معضلی که کشور ما با آن روبروست، نبود یک برنامه ریزی مدون و قوی برای مدیریت آبهای باقیمانده و زنده کردن رودخانه ها برای مصارف حیاتی جامعه است. انتقال صنایع آب بر مانند فولاد و... به استان های خشک مانند اصفهان و انتقال آب برای زنده نگه داشتن این صنایع ، ساخت سدهای غیر ضروری با عنایت به این مطلب که سدها می توانند تحت تاثیر تابش خورشید تبخیر بسیار بالایی داشته باشند و همچنین مواد معدنی خاک را در خود حل کنند بطوریکه آب ذخیره سد به هیچ عنوان کارایی لازم را برای شرب و کشاورزی نداشته باشد، تخریب گسترده و آتش سوزی ها، چوب بُری بدون جایگزین درختان جنگل های زاگرس (درختان نقش اساسی در حفظ آب در خاک و پر کردن سفره های آب زیر زمینی و همچنین جلوگیری از جاری شدن سیلاب های مرگبار دارند)، نادیده گرفتن حقابه های معمول تالاب ها برای جلوگیری از برخاستن ریزگردها و در ادامه بی اعتنایی به حفظ تنوع زیستی مجموعه فاجعه هایی است که در کشور ما رخ داده و در نهایت باعث تسریع خشکسالی در استان های مختلف شده است.
معضل بعدی، خودکفایی به هر طریقی و برای هر محصول و مواد مصرفی است که می تواند با سرعت غیر قابل کنترلی محیط زیست را به نابودی کامل بکشاند که مطمئنا این معضل جزء خطرناکترین نگرش ها برای یک کشور به شمار می آید. تمام کشورهایی که سعی دارند بدون توجه به منابعی که در اختیارشان هست به خودکفایی در هر زمینه ای برسند با همین نگرش شروع به جابجا کردن آب و تغییر مسیر رودخانه ها می کنند چون الفبای تولید هر محصولی آب است. اقتصادی که نه بر پایه ی منابع موجود بلکه بر تولید هرچه بیشتر محصول، بدون آمایش سرزمین و سنجیدن توانمندی ها صورت می گیرد قطعا پایدار و سبز نخواهد بود و محکوم به شکست است. چنانچه که در یادداشت های قبل ذکر کرده ام سنجیدن تاب آوری سرزمینی که در آن ساکن هستیم راز موفقیت اقتصاد و محیط زیست به صورت همزمان است. اینکه تصور شود اگر دور یک شهر را حصار بکشیم به افراد و سرزمین های بیرون از این حصار هیچ وابستگی وجود نخواهد داشت بطور مثال در کشاورزی؛ زیرا از برنج تا گندم و میوه وصیفی جات و غیره را در همان شهر یا استان می توان تولید کرد، این دیدگاه باعث تخریب صد درصدی منابع خواهد شد چون اگر در جمله ی بالا دقت کرده باشید اقلیم کاشت گندم و برنج یا حتی صیفی جات با هم متفاوت است و مشخص است که فقط با جابجا کردن و انحراف مسیر رودخانه ها و برای مدتی بسیار کوتاه می توان به خودکفایی رسید. جابجا کردن آب برای رسیدن به مقاصد کوتاه مدت از جمله کشاورزی سنتی با هدر رفت بسیار زیاد آب و صنایع آب بر، یعنی کشتن و خشکاندن رودخانه ها، تالاب هاٰ، دریاچه ها و جنگل هایی که ثروت های اصلی کشور هستند. اعتراض های مردمی مبنی بر کم آبی که در بعضی از شهرهای کشور رخ داده مشکل همان شهر نیست. آب یک معضل ملی است که در سراسر کشور دچار آن هستیم.
معضل بعدی، ویلاسازی در مکان هایی خارج از شهر و کاشت درختان میوه در مکان هایی است که از آب چاه و آبهای زیر زمینی باید تامین شود. این مشکل که در حال گسترش در خیلی از مناطق کشور است بدلیل مشکل فرهنگی است که ریشه در تفکر نسل بزرگسال حال حاضر و همچنین نبود فضای سبز استاندارد در آپارتمان ها دارد. زندگی در خانه های حیاط دار و بازی و صرف اوقات فراغت در محیطی امن در گذشته که اکنون دیگر وجود ندارد و زندگی آپارتمان نشینی در حال حاضر بدون اینکه حتی اعتمادی برای بازی کودکان در محوطه آپارتمان وجود داشته باشد، همچنین قیمت های گزاف زمین های شهری و قیمت های پایین زمین های خارج از شهر، ٰافکار عمومی این نسل را به سمت ساختن یک خانه مجزا خارج از شهر با محوطه و کاشت انواع درختان به هر قیمتی سوق داده است. زمین هایی که اصلا مستعد و پذیرای کاشت درخت نیستند و آبیاری آنها با خرید آب و تانکر صورت می گیرد. به هر جهت استاندارد نبودن آپارتمان ها برای فضاسازی مناسب افراد و تب و تاب ساخت و فروش هر نوع آپارتمان غیر استاندارد و فاقد وسایل رفاهی و تفریحی، باعث ساخت ویلاها در زمین هایی با کاربری زراعی و حتی خشک و بلااستفاده، مسئول مصرف مقدار زیادی از آبهای زیرزمینی است. البته نباید ضعف قانون را برای جلوگیری از ساخت این ویلاها نادیده گرفت.
و در آخر مشکل کم آبی راه حل فوری ندارد و باید زمان طولانی طبق قوانین زیست محیطی و با تغییر نگرش های مسئولین کشور و مردم درانواع مسایل راهبردی کشور، نوع معیشت و با توجه به اقلیم زندگی را ادامه داد تا سازگاری مطابق بر ظرفیت ها انجام شود و در این زمینه از موضوع آموزش در حوزه ی فرهنگی مرتبط با محیط زیست نباید غافل شد. راه حل پایدار برای مسئله ی آب و نجات اقتصاد دو سمت یک معادله است و کاملا به هم مربوط است و حل هر طرف معادله، موازنه ای بسیار کاربردی، پایدار و سبز را برقرار خواهد کرد.
کد مطلب: 158208