با ورود به عصر جدید و ظهور تحولات متعدد در حوزه فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی، امروزه شاهد گسترش روزافزون وسایل ارتباط جمعی می باشیم. این ابزارهای نوین ارتباطی در نوع دسترسی آحاد جامعه به اطلاعات و تسهیل در روند دریافت اخبار و رویدادها، موجبات سهولت روند آگاهی بخشی جامعه را فراهم نموده است. فی الواقع اگر در گذشته دسترسی مخاطبین به اخبار و اطلاعات، تنها در انحصار رسانه های دیداری، شنیداری و روزنامه ها (که تنها محصور در اراده نهاد حاکمیت بود) امکان پذیر می بود، در حال حاضر با رشد روزافزون تحولات در عرصه سوشیال مدیا، انحصار دریافت اخبار و اطلاعات از دست رسانه های تحت نظارت حاکمیت ها خارج گردیده است. در خصوص بیم و امیدهای این تنوع وسایل ارتباط جمعی و جهت دهی های ذهنی که بر روی افکار مخاطبین توسط آنها اعمال می گردد، نکات بسیاری را می توان ایراد نمود. اما آنچه که در یادداشت اخیر بدنبال شرح و بسط آن می باشیم پیرامون تاثیرات رسانه ها بر حوزه دستگاه دیپلماسی در صحنه سیاست خارجی دولت ها و روابط بین الملل می باشد.
دیپلماسی در مفهوم محدود آن به شیوه مسالمت آمیز سیاسی در حل و فصل منازعات بین المللی اطلاق می شود که علی الاصول در نقطه مقابل بهره گیری از روش های قهرآمیز نظامی قرار می گیرد، ولی این مفهوم در شکل گسترده و موسع آن به معنای مدیریت سیاست خارجی است که طی آن کلیه اقداماتی که یک دولت در روابط خارجی خود در زمینه های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، تجاری، مالی، فناوری، امنیتی و نظامی انجام می دهد شامل می شود. به موازات دگرگونی در ساختارهای سیاسی و تبدیل جوامع اقتدارگرا به دموکراتیک، توسعه وسایل ارتباط جمعی و افزایش حساسیت نسبت به افکار عمومی عملاً دیپلماسی را از شکل سنتیِ مخفی آن خارج نمود و آن را به صورت ابزاری آشکار در آورد.
امروزه به واسطه ظهور بازیگران متعدد، پیچیدگی روابط میان دولت ها، گرایش از دوجانبه گرایی به چندجانبه گرایی در چارچوب سازمان های بین المللی، زوال قدرت تصمیم گیری سفرا، ایجاد دیپلماسی فردی، بهره گیری بیشتر از متخصصان، افزایش و تعدد معاهدات بین المللی، رشد و اهمیت رسانه ها به ویژه اینترنت، ظهور انواع بازیگران غیرحکومتی و بالاخره گسترش اجتماع بین المللی، مجموعاً تصویر جدیدی از دیپلماسی ارائه می شود که به کلی با مختصات دیپلماسیِ حتی یک دهه گذشته متفاوت است. این وضعیت سبب گردیده دیپلماسی از لحاظ موضوع، هدف و ترکیب، دستخوش دگرگونی اساسی شده و از تاکید بر سیاست اعلی (مبتنی بر مسائل نظامی و امنیتی) به سوی مسائل اقتصادی، رفاهی، فناوری و زیست محیطی گرایش یابد.
با ورود رسانه های جمعی در قرن بیستم به عرصه روابط بین الملل (به ویژه پس از جنگ جهانی دوم) چهره دیپلماسی سنتی به کلی دگرگون گردید و ما با پدیده ای به نام «دیپلماسی رسانه ای» مواجه گشته ایم که در نوع خود در تاریخ بی سابقه است؛ زیرا رسانه ها به ویژه شبکه های ماهواره ایِ تصویری، عملاً کارهایی را انجام می دهند که سنتاً وزارت امور خارجه و هیئت های دیپلماتیک مبادرت به انجام آنها می نمودند و حتی در اغلب موارد آنها به مراتب قوی تر، موثر تر و نیز کارآمدتر از نهادهای مزبور عمل می نمایند. زمانی «راس پرو» کاندیدای ریاست جمهوری آمریکا در سال 1992 خاطرنشان نمود که اصولاً سفارتخانه ها یادگار ایام کشتی های بادبانی هستند و سفرا به نمایندگانی از سوی دولت متبوع خویش سخن می گفتند؛ در حالیکه با گسترش شگفت انگیز رسانه ها در اقصی نقاط جهان، عملاً سفیر در حد ایفای نقش اجتماعی تنزل یافته است.
امروزه نیز شاهد و ناظر تاثیرات شگرف رسانه ها بر فرآیند دیپلماسی می باشیم و نمونه های بسیار از گذشته تا به حال را می توان سراغ گرفت که تحت تاثیر قدرت رسانه ها، دستگاه دیپلماسی تحت فشار قرار گرفته و نهایتاً مجبور گشته متاثر از فضای حاکم بر جامعه و تحت تاثیر رسانه ها، در تصمیمات خود تعدیلاتی را صورت دهد. درخصوص تاثیر رسانه ها، زمانی مادلین البرایت (وزیر اسبق امور خارجه ایالات متحده آمریکا) عنوان نمود که قدرت تلویزیون جهت ارائه تصاویری از درد و خشم به درون خانه های ما، فشار را برای مداخله سریع در مناطق بحران زده و نیز عدم مداخله در مواقعی که رویدادها طبق برنامه پیش نمی روند را افزایش داده است. جان شاتوک (از مقامات وزارت خارجه آمریکا) نیز خاطرنشان می کند که رسانه ها ما را به سومالی بردند و سپس از آنجا خارج کردند.
نمونه های تاریخی از میزان تاثیرگذاری رسانه ها بر سیاست دولت ها متعدد است. اگر پیشتر حکومت ها می توانستند بصورت بالقوه و بالفعل و بدون کوچکترین نگرانی، نسبت به مردم خود انواع اعمال سُلطه را روا دارند، اما امروزه با گسترش وسایل ارتباط جمعی و پوشش لحظه به لحظه اقدامات دولت ها از سوی رسانه ها، در کسری از ثانیه، جهان شاهد و ناظر انواع و اقسام اقدامات حکومت ها (حتی در دورترین نقاط دنیا) خواهد گردید و احتمالاً به واسطه نهادهای حقوق بشری، سازمان های جهانی و فشار دولت های غربی، اهرم های فشار حداکثری را درخصوص نقض حقوق بشر و محروم سازی حکومت مورد نظر از بسیاری از امکانات و مراودات اقتصادی را اعمال خواهند نمود.
نمونه عینی فشار رسانه ها بر کشورها را امروزه درخصوص مسئله افغانستانِ تحت حاکمیت طالبان به عینه می توان مشاهده نمود. در حال حاضر انتقادات بسیاری بر دستگاه سیاست خارجی و دولت بایدن در خصوص چرایی خروج نیروهای ائتلاف به رهبری ایالات متحده آمریکا از افغانستان که پیوندهای حاکمیت را در این کشور دچار تزلزل نمود و نهایتاً عِنان کار از دست دولت اشرف غنی خارج گردید و منجر به سقوط دولت او گردید، از سوی رسانه ها وارد می گردد. حتی فشارهای رسانه ای باعث گردید که دولت های دیگر نیز در حال حاضر به روشنی ندانند در قبال حکومت تازه تاسیس افغانستان چه رویکرد مطمئن و قابل اتکایی را باید در پیش گیرند و در این خصوص دچار نوعی سردرگمی گردیده اند و اتخاذ سیاست خارجی مطمئن در قبال دولت جدید افغانستان را به آینده موکول نموده اند.
بهرتقدیر امروزه درخصوص اهمیت و تاثیرات رسانه ها بر عرصه دیپلماسی که از آن با عنوان «دیپلماسی رسانه ای» یاد می شود عنایت ویژه ای صورت می گیرد. ظهور و قدرت رسانه ها در تاثیر گذاری و اقناع جامعه، دولت ها و حاکمیت های جهانی بر کسی پوشیده نیست و با توجه به همین قدرت تاثیرگذاری، رسانه ها گاهی بعنوان بازیگر کنترل کننده در جهت تاثیرگذاری بر سیاست دولت ها و ایجاد محدودیت هایی در مسیر تصمیمات آنها، گاهی بعنوان بازیگر مداخله گر در جهت پیوند دادن مناسبات بین دولت های مختلف در عرصه جهانی و ایفای نقش میانجی گر و گاهی بعنوان بازیگر ابزاری بعنوان اهرمی در خدمت حاکمیت دولت ها در جهت پیشبرد سیاست های مشخص دولت ها عمل می نمایند. شاید اگر امروزه شاهد حضور پر رنگ و تاثیر گذار رسانه ها بر عرصه سیاست دولت ها و نظام بین الملل نبودیم، باز نیز نظاره گر وقوع بسیاری از جنگ های ویران گر و آوارگی های بسیاری در نقاط مختلف جهان می گشتیم. نتیجه آنکه فشار رسانه ها در بسیاری از مواقع منجر به تعدیل سیاست های یکجانبه دولت ها و منصرف نمودن آنها از اجرای اقدامات خصمانه گردیده است. بنابراین بعنوان ماحصل این بحث می توان عنوان نمود که با وجود همه بیم و امیدهای حاکم بر فضای رسانه ای، با توجه به کارکرد بسیار حائز اهمیت آنها در تاثیر گذاری بر روند تصمیم گیری در عرصه سیاست خارجی و نظام بین الملل، امروزه باید جایگاهی رفیع و قابل تامل را برای آنها قائل گردید و در واکاوی علل تاثیرگذار بر تصمیمات نخبگان حاکم، دستگاه بوروکراسی و بطور کلی نظام تصمیم ساز داخلی و بین المللی، به نقش قابل توجه رسانه ها عنایت ویژه مبذول داشت.
دریافت صفحه با کد QR