مردم سالاری آنلاين - تحریف یک واقعیت تاریخی

چندی پیش رئیس جمهور ترکیه رجب طیب اردوغان که در مراسم رژه نظامی نیروهای جمهوری آذربایجان به مناسبت اتمام اشغال منطقه قره باغ کوهستانی توسط ارمنستان، به باکو سفر کرده بود بیت شعری را خواند که برخی آن را نماد گروه های پان ترک تجزیه طلب می دانند. وی ضمن اشاره به قدرت گیری دوباره ارس گفت: ما از شما جدا نمی شدیم، مارا به زور از شما جدا کرده اند. سخنانی که واکنش وزیر خارجه کشورمان دکتر ظریف را نیز در پی داشت که به فهم نادرست اردوغان از این شعر اشاره کرده بود و مخاطب این شعر را مردم جدا شده در شمال رود ارس از مام وطن می دانست. به این منظور بر آن شدیم تا اشاره ای کوتاه به پیشینه تاریخی منطقه آذربایجان و فهم غلط در مورد "ترک" بودن آذریان ساکن در استان های آذربایجان شرقی و غربی و اردبیل داشته باشیم.
متاسفانه برخی از مردم کشور ما حتی خواص کشور معتقدند که مردم غیور و ترک زبان مخصوصا ساکنین آذربایجان بزرگ دارای قومیت ترکی هستند. درصورتی که با نگاهی به تاریخ کشورمان به نادرستی این تصور اشتباه پی می بریم. در واقع کشور ایران به دلیل موقعیت تاریخی خاص خود در طول تاریخ، حکم یک چهارراه را بین اقوام مختلف متمدن و غیر متمدن ایفا می کرده است. این مسئله در کنار برخی از منافعی که برای ایرانیان به ارمغان می آورده است مانند ارتباطات تجاری یا تبادلات فرهنگی، گاهی اوقات باعث هجوم اقوام بیگانه به کشورمان شده است. یک بار یونانیان به رهبری اسکندر، یک بار اعراب، یک بار مغولان به رهبری چنگیز و یک بار هم ترکان. ورود هر یک از این اقوام به کشور ما باعث اختلاط های قومی بین ایرانیان و غیر ایرانیان و ایجاد تغییراتی در فرهنگ ایرانی شد. اما در این بین ورود ترکان به ایران دارای 2 تفاوت عمده با دیگر اقوام بود. اول آنکه ورود ترکان که تقریبا از قرون سوم و چهارم هجری قمری صورت گرفت باعث تغییر زبانی در بخش قابل توجهی از مردم کشورمان شد، به طوری که تاثیرات آن تا به امروز باقی مانده است. دوم آنکه به صورت بسیار گسترده صورت گرفت؛ توضیح آنکه با سقوط سامانیان و حتی پیش از آن، ورود ترکان به ایران به صورت غلام و سرباز مزدور نظامی به صورت محدود شروع شد و در دوره ی سلجوقیان به اوج خود رسید. عمده مناطقی که توجه ایلات ترک را به خود جلب کرد نواحی آذربایجان و حوالی آن بود که دارای مراتع بهتری برای چرای گوسفندان ایلات ترک بود. از سویی دیگر از دوره ی غزنویان تا سقوط قاجاریان، ما شاهد حدود هزارسال حکمرانی ایلات ترک بر کشورمان بودیم و حتی در دوره ی ایلخانیان پایتخت کشور در شهر مراغه قرار داشت. حضور گسترده ی ایلات ترک و اعمال قدرت سیاسی آن ها بر مردم ایران به خصوص در نواحی آذربایجان و شمال غرب ایران، باعث رواج زبان ترکی در بین مردم نواحی شمال غرب کشور ما شد. اما این به معنی ترک شدن آذربایجانیان نبود بلکه تنها زبان مردم این نواحی تغییر کرد و البته لاجرم تغییراتی در فرهنگ آنها نیز به وجود آمد.
باید توجه داشت که ترک زبانی به معنی ترک بودن نیست. ترک بودن به معنی متعلق بودن به قوم ترک و دارا بودن ویژگی های فرهنگی ترکان و اشتراک در سرگذشت تاریخی با ترکان است. در صورتی که مردم آذربایجان یا اصطلاح باستانی آن یعنی آتروپاتگان، چندین سده پیش از ورود ترکان به خاک ایران و نواحی آذربایجان کنونی تعلق داشته و دارای تاریخ و سرگذشت مشترک با ایران بزرگ بوده و همیشه بخشی مهم و جدایی ناپذیر از ایران بزرگ را تشکیل می داده است و پس از اتحاد ایالات ایرانی به دست کوروش بزرگ، هیچ گاه از ایران جدا یا مستقل نبوده است. این ویژگی فرهنگ ایرانی یا ایران است که با وجود پذیرفتن فرهنگ های مختلف و اقوام غیر ایرانی همچنان ایرانی باقی می ماند.
اساسا از نظر علم تاریخ مفاهیمی چون نژاد خالص یا نژاد پاک و دست نخورده فاقد اعتبار علمی است. چراکه جا به جایی و تبادلات تمدنی و قومی همیشه در طول تاریخ وجود داشته و همواره شاهد اختلاط قومی بوده ایم و شاید بتوان گفت هیچ قوم کاملا بدون تغییری در جهان وجود نداشته باشد. اما مفهوم هویت تاریخی دارای عناصری از واقعیات قابل اثبات و مشاهده است. چراکه هویت تاریخی بر مبنای یک تاریخ مشترک و سرزمین مشترک شکل می گیرد و با نگاه به منابع تاریخی می توان به فهم درستی از آن دست یافت.
واقعیت تاریخی قابل اثبات توسط منابع تاریخی موثق و عقلانیت تاریخی آن است که پیش از شکل گیری کشور آذربایجان یا حتی امپراتوری عثمانی یا کشور ترکیه، ملت ایران و آذربایجان بزرگ (که علاوه بر بخش های فعلی که در مرزهای سیاسی ایران کنونی وجود دارند در مقاطعی از تاریخ باستان به لحاظ اداری و سیاسی بخش هایی از شمال رود ارس را نیز شامل می شده است) وجود داشته و همچنان نیز مردم عزیز آذربایجان با وجود برخی اظهارنظرهای مغرضانه برخی گروه های تجزیه طلب داخلی و حامیان خارجیشان خود را ایرانی و بخشی از ایران بزرگ می دانند و این موضوع را در مقاطعی از تاریخ این کشور به خصوص در انقلاب مشروطه یا جنگ تحمیلی به همگان نشان داده اند.
شاید بتوان علت اصلی چنین مشکلاتی را بی توجهی به تاریخ ملی کشورمان دانست که منجر به گستاخی برخی از کسانی می شود که چشم طمع به خاک عزیز کشورمان را دارند. امید که با توجه و دقت هرچه بیشتر مسئولین کشورمان به ارتقای آگاهی تاریخی مردم کشورمان به خصوص نسل جوان و البته موضع گیری های قاطع و جدی نسبت به این گونه سخنان و اظهارنظرهای مغرضانه که پیش از این نیز توسط برخی از مقامات ترکیه مطرح شده بود، اجازه مطرح شدن دوباره چنین جسارت هایی را به هیچ کشوری ندهند.
*فارغ التحصیل کارشناسی ارشد تاریخ دانشگاه شهید بهشتی