وظیفه مناطق آزاد در ایران چیست ؟ مناطق آزاد تجاری –صنعتی دو قطبی تجارت و صنعت هستند یا وظایف دیگری را نیز بر دوش دارند ؟ آیا در مناطق آزاد معماری فرهنگی و تحول گردشگری باید مورد توجه قرار گیرد یا خیر ؟

وظیفه مناطق آزاد در ایران چیست ؟ مناطق آزاد تجاری –صنعتی دو قطبی تجارت و صنعت هستند یا وظایف دیگری را نیز بر دوش دارند ؟ آیا در مناطق آزاد معماری فرهنگی و تحول گردشگری باید مورد توجه قرار گیرد یا خیر ؟
با دو رویکرد متفاوت می توان به این موضوع پرداخت اول باید ها و بایسته ها و دوم آنچه که هست و جریان دارد .
واقعیت این است که مناطق آزاد در ایران با نگاه عمومی ایجاد و تاسیس شده اند . یعنی درست است که در عنوان آنها تجارت و صنعت پررنگ است اما در متن و کالبد آنها سایر موارد از جمله امور فرهنگی و آموزشی ، عمران آبادانی و امورزیربنایی و حتی ارائه خدمات عمومی به صورت عمیق مورد توجه قرار گرفته اند و با صراحت به عنوان اهداف ایجاد این مناطق نام آورده شده اند .
کشور ایران از دسته کشور های با رویکرد حقوقی رومی ژرمنی است یعنی با قوانین نوشته شده ، اداره می شود . لذا فصل الخطاب وظایف ، مسئولیت ها و اختیارات همین قوانین ساری و جاری در کشور هستند .
از سویی دیگر ، یکی از ابزارهای حائز اهمیت برای متولیان هر موضوع اجرایی و کاربردی داشتن اختیارات مالی در آن حوزه است تا با ظرفیت افزایش و یا کاهش درامدها و هزینه ها ، موضوع را مدیریت نمایند .
سازمان های مناطق آزاد، اختیار صدور هر نوع مجوز فعالیت اقتصادی برای هر نوع شخصیت حقیقی و حقوقی در محدوده جغرافیایی مناطق آزاد را دارند بدین معنا که هیچ دستگاه دولتی دیگری با انها در این حوزه تداخل وظایف ندارد. این موضوع در ماده 11 قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری-صنعتی و ماده 65 قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کل کشور به صراحت ذکر شده .
اما سوال نویسنده اینجاست که امور فرهنگی و آموزشی و رفاهی که گستره وسیعی از کالا و خدمات را در بر میگیرد کجای این منظومه قرار دارد ؟ دایره وسیع و پهناوری که از گردشگری با همه ابعادش را در خود جای می دهد تا آموزش های انلاین و آفلاین در این دوران کرونایی . مقوله امور فرهنگی هم که به نوبه خود آنقدر وسیع است که سرتیتر مواردش را نیز در این یادداشت نمی توان حتی به اختصار عنوان نمود .
به موارد پیش گفته این مطلب را اضافه بفرمایید که همه این فعالیت ها در مناطق آزاد ، نه به سود حاصله از آنها مالیات بر درامد تعلق می گیرد و نه به اصل و فرع درآمد حاصله مالیات بر ارزش افزوده .
موضوع زمانی جذاب تر می شود که دریابیم مناطقی که دارای این مزایا هستند از این قرارند : کل جزیره کیش و بخشی از جزیره قشم و محدوده مناطق آزاد چابهار و اروند که دارای دو شهر نوستالژیک آبادان و خرمشهر هستند و مناطق آزاد ارس ، ماکو و انزلی .
اما جایگاه مقوله های فرهنگی ، گردشگری و آموزشی در قوانین مناطق آزاد ایران کجاست ؟ آدرس دقیق آن ماده 10 و 13 قانون چگونگی اداره مناطق آزاد است . در ماده 10 موضوع اخذ عوارض  برای امور فرهنگی ، آموزشی و رفاهی به صراحت ذکر شده است و در ماده 13 به معافیت از مالیات بر درآمد و دارایی به مدت بیست سال اشاره شده .
به تعبیر مدیریتی ، سازمان های مناطق آزاد سیاستگذاران کلان این حوزه ها در مناطق آزاد هستند . و نحوه مدیریت مالی آنها به صورت کاهشی یا افزایشی نمودن عوارض دریافتی به عنوان یک ابزار ، ریل توسعه کلان این حوزه ها در این مناطق قلمداد می شود . موضوعی که در تعامل با شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در تصویب عوارض و بودجه های مورد نیاز در این خصوص به درستی پیش خواهد رفت .
این ریل گذاری را در چارچوب تفکر توسعه محور و متناسب با نیاز هر منطقه آزاد و با توجه به زیرساخت های موجود در مناطق از قبیل فرودگاه ، راه آهن ، بندر ، هتل ، جاذبه های طبیعی و بسیاری موارد دیگر می توان شاهد آن بود .
در پایان و سخن اخر اینکه بر اساس مفاد تبصره 2 بودجه جاری مصوب سال 1399 سازمان های مناطق آزاد تجاری – صنعتی ، این سازمان ها مکلفند در چارچوب منشور راهبری امور فرهنگی – اجتماعی و گردشگری مناطق ، ده درصد از درامدهای تحقق یافته خود را بر اساس مزیت های نسبی هرمنطقه ضمن مبادله موافقت نامه با دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، به این امور اختصاص دهند .
علاوه بر آن با توجه به مفاد بند ه تبصره 3 بودجه سرمایه مصوب سال 1399 به سازمان های مناطق آزاد اجازه داده شده است که در چارچوب منشور راهبری امور فرهنگی – اجتماعی و گردشگری مناطق آزاد ، ده درصد از سرجمع منابع داخلی تحقق یافته خود را با تاکید بر توسعه زیرساخت های مرتبط ، اختصاص دهند .
هم اکنون سازمان های مناطق آزاد دارای ردیف های بودجه ای برای توسعه فرهنگی ، اجتماعی و گردشگری منطقه ، ورزش ، آموزش و طرح های عمرانی فرهنگی ، اجتماعی و گردشگری می باشند که حاکی از اهمیت مدیریت کلان مناطق آزاد به امور فرهنگی ، اجتماعی و گردشگری در مناطق آزاد می باشد . 
 
*کارشناس ارشد حقوق