کارشناسان اقتصاد انرژی می گویند در محاسبه و تعیین قیمت کنونی برق، تنها هزینه سرمایه گذاری اولیه و هزینه بهره برداری نیروگاه ها بدون احتساب قیمت واقعی سوخت و هزینه آلایندگی زیست محیطی در نظر گرفته می شود در حالی که باید این رویه اصلاح شود.

کارشناسان اقتصاد انرژی می گویند در محاسبه و تعیین قیمت کنونی برق، تنها هزینه سرمایه گذاری اولیه و هزینه بهره برداری نیروگاه ها بدون احتساب قیمت واقعی سوخت و هزینه آلایندگی زیست محیطی در نظر گرفته می شود در حالی که باید این رویه اصلاح شود.
به گزارش خبرنگار اقتصادی ایرنا، رضا اردکانیان وزیر نیرو بارها بر برقراری عدالت در محاسبه بهای مصرف آب و برق مشترکان تاکید کرده و بر این باور است که تعیین نرخ تکلیفی در صنعت آب و برق به معنی دادن یارانه بیشتر به مشترکان پرمصرف است که یک بی عدالتی محض بوده و روی خدمت رسانی اثر می گذارد.
در این پیوند کارشناسان اقتصاد انرژی در نشستی با موضوع «قیمت واقعی برق و یارانه های انرژی» که به میزبانی پایگاه خبری زیست آنلاین برگزار شد، به تحلیل بهای واقعی برق در اقتصاد ایران پرداختند و بر ضرورت بازنگری در رویه کنونی با هدف تحقق عدالت تاکید کردند.
«محمد ابراهیم رئیسی» کارشناس بخش اقتصاد انرژی در این نشست هزینه هر کیلووات ساعت برق حرارتی را معادل هفت هزار و 210 ریال ذکر کرد و گفت: درست است که امروزه موضوع یارانه های سوخت بیشتر در بخش حمل و نقل مطرح است اما باید بدانیم که این یارانه ها در بخش های دیگری از کشور نیز مورد استفاده قرار می گیرند، که بخش برق کشور یکی از مهمترین آنها است.
وی ادامه داد: یارانه ها می توانند در صورت تعیین مقدار دقیق آنها و نظام توزیع مناسب بین تولیدکنندگان و مصرف کنندگان سبب بهبود کیفیت تولید و رفاه مصرف کنندگان شود. ولی واقعیت موضوع این است که آیا به راستی وجود این یارانه ها توانسته تا به هدف اصلی خود دست پیدا کند؟
رئیسی در ادامه تشریح کرد: اکنون بیش از 92 درصد از برق کشور از نیروگاه های فسیلی تامین می شود؛ این نیروگاه ها در سال گذشته برابر با 288 میلیارد کیلووات ساعت برق وارد مدار کرده اند که برای تولید آن 69 میلیارد متر مکعب از گاز طبیعی (عمده ترین سوخت مصرفی نیروگاه های کشور)، پنج میلیارد لیتر گازوئیل و در حدود چهار میلیارد لیتر مازوت به مصرف رسیده است.
به عقیده این کارشناس بخش انرژی، این نیروگاه ها سالانه 32 درصد از مصرف کل گاز کشور را به خود اختصاص می دهند.
وی اضافه کرد: بر اساس آخرین آماری که در آمارنامه تفصیلی صنعت برق در سال 1396 منتشر شد، به ازای هر کیلو وات ساعت برق حرارتی حدود 241 هزارم متر مکعب گاز ، 17 هزارم متر مکعب گازوییل و 13 هزارم لیتر مازوت مصرف می شود. برای محاسبه یارانه های هرکیلووات ساعت برق باید اثر یارانه ها را از قیمت سوخت حذف کرد.
«اکنون قیمت سوخت مصرفی گاز طبیعی در نیروگاه ها تنها 600 ریال به ازای هر مترمکعب محاسبه و به ازای هر لیتر مازوت و گازوئیل تحویلی هم در حدود سه هزار و 500 ریال دریافت می شود.»
کارشناس بخش اقتصاد انرژی گفت: به منظور حذف اثر یارانه ها بر قیمت سوخت، در خصوص سوخت های مایع می توان از قیمت پایه (فوب) خلیج فارس استفاده کرد؛ این مقادیر در هنگام تهیه پروژه تعیین قیمت واقعی برق نیروگاه های حرارتی، برابر با 62 سنت بر لیتر برای گازوئیل و 60 سنت بر لیتر برای نفت گاز بوده اما پرسش این است که قیمت اقتصادی گاز را چگونه باید محاسبه کرد.
وی با اعلام اینکه داستان قیمت گاز در ایران داستان پیچیده ای است، اظهار داشت: ما گاز را به مصارف مختلف می رسانیم و هر کدام از آنها می تواند یک معیار باشد برای اینکه ما هزینه فرصت گاز را استفاده کنیم، بهترین روش مطالعه فرصت های مختلف استفاده از این منبع انرژی اعم از تزریق به چاه های نفت، قیمت صادراتی، قیمت وارداتی، قیمت آن به عنوان خوراک پتروشیمی ها و ظرفیت آزاد شده برای امکان صادرات نفت است.
رئیسی اظهار کرد: گاز به عنوان خوراک به بخش پتروشیمی اختصاص می یابد و از آن تولیدات پتروشیمی متنوعی به دست می آید؛ برای قیمت خوراک پتروشیمی فرمولی وجود دارد که براساس آن قیمت گاز خوراک پتروشیمی بین 10.7 تا 13 سنت دلار به ازای هر متر مکعب است.
این کارشناس اقتصاد انرژی به بحث صادرات گاز اشاره کرد و گفت: در سال های اخیر، بیشترین قیمت گاز صادراتی ایران به ترکیه و معادل 49 سنت بوده که البته به علت اعتراض های اخیر، درصدی از آن کاهش یافته و به حدود 23 سنت رسیده است.
رئیسی یادآور شد: در ماده 12 قانون رفع موانع تولید دولت ملزم است به میزان صرفه جویی در سوخت، مبلغی به سرمایه گذاران در طرح هایی که به کاهش استفاده از سوخت منجر می شود، پرداخت کند که این قیمت در طرح افزایش کارایی موتورخانه ها برابر با 13 سنت بوده است.
وی تاکید کرد: میزان صرفه‌جویی شده سوخت در هر کیلووات ساعت با تبدیل به بشکه نفت می‌تواند معیار مناسبی برای هزینه فرصت گاز در کشور باشد
به عقیده این کارشناس اقتصاد انرژی، اگر میزان انرژی که امروز در کشور مصرف می شود به بشکه نفت تبدیل شود، عدد قابل توجهی به دست می آید؛ هر ایرانی سالانه معادل 14 تا 16 بشکه نفت انرژی مصرف می کند که اگر این رقم را در جمعیت 82 میلیونی کشور ضرب کنیم، معادل تولید 3.5 بشکه نفت در روز است؛ یعنی تقریباً معادل تولید روزانه نفت در کشور، انرژی مصرف می کنیم.
رئیسی اظهار داشت: البته بخشی از انرژی مورد نیاز کشور از طریق گاز تامین می شود که صادرات آن ساختار مشکلی چون صادرات نفت ندارد و بنابراین هرچه امکان استفاده از گاز بیشتر شود، ظرفیت بیشتری در بخش نفت آزاد می کند یعنی امکان صادرات بیشتر نفت فراهم می شود.
وی در ادامه گفت: سوخت مصرفی برای هرمگاوات ساعت برق در کشور معادل با یک و 65 صدم بشکه نفت است؛ با فرض قیمت هر بشکه نفت برابر 69 دلار ارزش تولید یک مگاوات ساعت برق بر اساس بشکه نفت مصرفی برابر با 114 دلار است. با تقسیم این مقدار بر میزان گاز صرفه ‌جویی شده معادل، برای تولید یک مگاوات ساعت برق معادل برابر با 271 متر مکعب، هزینه فرصت هر مترمکعب گاز معادل 42 سنت به دست می‌آید.
وی توضیح داد: با این اوضاف با فرض احتساب قیمت 13 سنت برای گاز طبیعی و قیمت های 62 سنت برای هرلیتر گازوئیل و 60 سنت برای هر لیتر مازوت، قیمت سوخت مورد استفاده برای هر کیلووات ساعت برق با حذف یارانه ها برابر با 4320 ریال خواهد بود.
این کارشناس انرژی تاکید کرد: نرخ برابری دلار نیز براساس قیمت هفته آخر شهریور 1397(تاریخ تهیه این محاسبات) 86 هزار و 658 ریال در نظر گرقته شده است.
رئیسی اظهار داشت: البته برای تعیین هزینه تمام شده واقعی برق نیروگاه های حرارتی دو جزء دیگر را هم باید به این قیمت اضافه کرد که شامل هزینه های سرمایه گذاری اولیه و نگهداری و بهره برداری و همچنین هزینه های زیست محیطی است.
به عقیده وی، بر اساس محاسبات انجام شده با توجه به ترکیب نیروگاه های کشور، هزینه سرمایه گذاری و نگهداری و بهره برداری برق حرارتی به ازای هر کیلووات ساعت یک هزار و 570 ریال و هزینه های زیست محیطی آن یک هزار و 320 ریال محاسبه شده است. به این ترتیب هزینه هر یک کیلو وات ساعت برق حرارتی هفت هزار و 210 ریال خواهد بود.

** بی عدالتی در توزیع یارانه پنهان برق
«جواد نوفرستی» محقق و کارشناس حوزه اقتصاد انرژی نیز در این نشست گفت: برق با هزینه های کلان بیت المال تولید می شود و با کمترین اعداد و ارقام ممکن به صورت نابرابر و ناعادلانه در اختیار مشترکان و افراد قرار می گیرد؛ به بیان شفاف تر افراد به صورت ناعادلانه و نابرابر از یارانه برق بهره مند می شوند.
نوفرستی ادامه داد: زمانی که ایده کارت انرژی در اسفند 92 ارائه شد، اولویت با انرژی مصرفی بخش خانگی بود؛ در واقع باید گفت که بخش خانگی و غیر مولد، جایی است که انرژی را می سوزاند و به طور عمده هدر می رود.
وی تاکید کرد: خروجی این روش، رفاه و آسایش مردم نیست اما چون در این زمینه طی فرایند اشتباهی «یارانه پنهان» تعلق می گیرد، مردم هیچگاه ارزش واقعی یک متر مکعب گاز یا یک کیلووات ساعت برق را لمس نمی کنند.
رئیس انجمن جامعه ایمن کشور بیان کرد: ایده آل ترین شکل توزیع یارانه ها، در قالب کارت اعتباری یارانه انرژی برابر است، که می تواند به کامل ترین شکل ممکن تمام افراد را از یک سطح برابر و عادلانه از یارانه بهره مند گرداند.
نوفرستی افزود: باور اجتماعی در سطوح تصمیم ساز و تصمیم گیر جامعه به قیمت واقعی یا «ارزش اقتصادی و اجتماعی برق» موضوعی است که کمتر مورد توجه قرار گرفته و این امر موجب شده هر کیلووات ساعت برق با کمترین نرخ ممکن عرضه شود.
وی در مورد میزان یارانه پنهان به ازای مصرف کیلووات ساعت برق گفت: اگر ارزش هر کیلو وات ساعت برق را چهار هزار ریال در نظر بگیریم، خانواری که 100 کیلووات ساعت در ماه برق مصرف می کند از یارانه پنهانی معادل 351 هزار ریال در ماه بهره مند می شود.
این محقق و کارشناس در حوزه اقتصاد انرژی گفت: پرمصرف ها چند برابر بیشتر از کم مصرف ها و مشترکان زیر الگوی مصرف از یارانه انرژی برخوردارند و این یعنی مشترکان محروم و کم مصرف بدون آنکه مطلع باشند در پرداخت این هزینه ها یعنی از جیب آنها به نفع پرمصرف ها، سهیم هستند.

** افزایش قیمت برق در ساعت های اوج مصرف
«ایرج مهر آزما» مشاور مرکز پژوهش های مجلس نیز در این نشست گفت: برق در ابتدا در ایران خصوصی بود و توسط مالکان نیروگاه ها و شهرداری ها عرضه می شد. این موضوع تا برنامه سوم توسعه ادامه یافت، ولی در برنامه سوم و بخصوص چهارم با شکل گیری توانیر و برق های منطقه ای، برق دولتی شد.
مشاور مرکز پژوهش های مجلس ادامه داد: در سال آینده به هشت هزار مگاوات ظرفیت نیروگاهی نیاز داریم که یکی از راه حل ها افزایش قیمت برق در ساعات اوج مصرف است.
وی افزود: با این کار کسی که در ساعات اوج مصرف برق مصرف می کند، مبلغ بالاتری را خواهد پرداخت و کنتور سه زمانه برای کسانی که مصرف آنها در زمان اوج مصرف بالاست، در نظر گرفته می شود که البته این راهکار تنها برای کوتاه مدت در نظر گرفته شده است.
به گفته وی، همچنین با بهینه سازی می توان مقداری زیادی از این نیاز را کاهش داد.

** فقدان شفافیت قیمت برق، عامل مشکلات صنعت برق
«پگاه پاشا» کارشناس پژوهش سندیکای شرکت های تولیدکننده برق نیز در این نشست گفت: محاسبه قیمت تمام شده تا زمانی که بهای اجزای تشکیل دهنده هزینه تولید برق شفاف و ثابت نباشند، به راحتی امکان پذیر نیست. برای مثال هزینه سوخت نیروگاه ها در سال های اخیر بسیار متغیر بوده است و این مساله اثر مستقیم بر هزینه تمام شده تولید برق دارد.
وی در مورد اثر تغییرات بی برنامه در قیمت سوخت نیروگاه ها افزود: از یک طرف به دلیل افزایش بازدهی، خواستار نیروگاه های سیکل ترکیبی در کشور هستیم و از سوی دیگر هزینه سوخت نیروگاه ها در شرایط حاضر بسیار اندک و در واقع نزدیک به صفر است.
به گفته وی، با این نرخ، صرفه جویی در سوخت و افزایش راندمان نیروگاه توجیه اقتصادی نخواهد داشت زیرا محاسبه هزینه تمام شده تولید برق با نوع و راندمان نیروگاه های فعال در ارتباط است.
پاشا در خصوص حذف یارانه انرژی گروه های پرمصرف و اختصاص درآمد ناشی از آن به طرح های بهینه سازی گفت: مبحثی که کمتر در این نشست مورد توجه قرار گرفت، آن است که نیروگاه های تولید برق خصوصی نزدیک به 60 درصد تولید برق کشور را به خود اختصاص داده اند و رقمی در حدود 30 هزار میلیارد تومان از دولت طلب دارند در حالی که در تابستان 97 با تمام قدرت برای تامین برق شبکه همکاری کرده اند.

**حذف یارانه ی انرژی، راه حل خاموشی های پیش رو
در ادامه این نشست، «نگین بهشت کار» عضو کارگروه ترویج انجمن انرژی های تجدید پذیر گفت: نخستین پیش نیاز برای اینکه بتوانیم نقشه راه مناسبی برای حذف یارانه به سوخت های فسیلی در تولید برق فراهم کنیم، رسیدن به اجماع در این زمینه است.
وی ادامه داد: صنعت برق تنها در صورتی می تواند به وضعیت قابل قبولی برسد که قیمت تمام شده برق واقعی و اقتصادی باشد.
به عقیده این کارشناس بخش انرژی، شیوه کنونی یعنی اختصاص یارانه به سوخت نیروگاه ها و برق، هیچگاه امکان سرمایه گذاری اصولی و درستی در انرژی های تجدید پذیر و یا حتی در نیروگاه های حرارتی ایجاد نخواهد کرد و حتی سبب افزایش راندمان نیروگاه ها نیز نخواهد شد.
بهشت کار گفت: در محاسبه و تعیین قیمت کنونی برق، تنها هزینه سرمایه گذاری اولیه و هزینه بهره برداری نیروگاه ها بدون احتساب قیمت واقعی سوخت و هزینه آلایندگی زیست محیطی در نظر گرفته شده است؛ در صورتی که این دو مورد نیز در نظر گرفته شود، از حاصل جمع این موارد می توان دریافت که قیمت برق، قیمتی بسیار بالاتر از آن چیزی است که اکنون در نظر گرفته شده است.
وی افزود: متوسط بازدهی نیروگاه های کشور 38 درصد است و راندمان نیروگاه های گازی حتی به زیر 20 درصد نیز می رسد؛ این درحالی است که نیروگاه های سیکل ترکیبی که در دنیا وجود دارند از راندمان بالای 60 درصد برخوردارند.