به گزارش ایرنا، محمد جواد ظریف در برنامه ای تلویزیونی کنوانسیون خزر را حاصل 21 سال مذاکره دانست و گفت:آخرین جلسه کارشناسی 55 امین جلسه کرشناسی بود. جلسات متعددی بین وزرای کشورها در این باره برگزار شده و در تاریخ 12 اوت، روز بین المللی دریای خزر این کنوانسیون را امضا کردیم.
وی یادآور شد: در نگاه عده ای تصور اشتباهی وجود دارد که سهم ایران از دریای خزر 50 درصد است. در پایان دهه 90 میلادی روسیه و قزاقستان منابع بستر دریا را در حوزه نزدیک مرزهای خود تقسیم کردند. در این تقسیم بندی به روسیه 17 تا 18 و نیم درصد و به قزاقستان بالای 30 درصد رسید؛ همچنین روسیه خط مرزی خود با آذربایجان را نیز تعیین کرد که این مربوط به منابع زیر بستر است.
وزیر امور خارجه کشورمان تاکید کرد: آذربایجان نیز قسمت شمالی را تعیین کرد اما بین ایران و آذربایجان و ترکمنستان تقسیم حوزه های زیر بستر هنوز شکل نگرفته و در این کنوانسیون نیز چنین تقسیم بندی وجود ندارد واحتمال دارد در آینده نزدیک نیز به توافقی درباره منابع زیر بستر نرسیم.
ظریف ادامه داد: اکنون تفاهم های خوبی با آذربایجان داریم که ازمنابع عمده زیر بستر به صورت مشترک استفاده کنیم و با ترکمنستان نیز درحال مذاکره هستیم. درباره سطح دریا نیز تقسیم بندی صورت نگرفته و دو اصل تعیین شده است؛ نخست آنکه منطقه دریای سرزمینی کشورها 25 مایل از خط مبدا تعیین شده و دوم 10 مایل نیز منطقه انحصاری ماهیگیری است.
وی عنوان کرد: در قرارداد 1921 و 1940، 10 مایل محدوده ماهیگیری داشتیم و از نقطه آستارا در غرب و حسینقلی در شرق، دولت شوروی یک حوزه 10 مایلی ماهیگیری داشت و پیشتر حوزه ماهیگیری ما در آن زمان به کنار سواحل محدود می شد.
وزیر امور خارجه کشورمان افزود: درباره خط مبدا نیز توافقی نکردیم و درباره منابع زیر بستر نیز فقط روسیه و قزاقستان حدود 20 سال پیش توافق کردند.
ظریف گفت: بر اساس کنوانسیون خزر، شما نمی توانید تصمیمات دیگران را وتو کنید در توافقات آمده که خط مبدا باید با توافق 5 کشور باشد.اگر این کنوانسیون را ندشتیم دیگر کشورها می توانستند این اقدام را انجام دهند.
وی یادآور شد: در دوره شوروی سابق، خط مبدا ها مشخص بوده و از آنجا که سواحل جمهوری اسلامی صاف است و سواحل کشورهای دیگر اینگونه نیست؛ کشورها از خط مبدا نرمال در گذشته استفاده می کردند که بر اساس روش های معمول ایران در وضع مطلوبی نبود .
وزیر امور خارجه کشورمان با بیان اینکه نکته مهمی را در این کنوانسیون گنجانیدم توضیح داد: برخی ایراد می گیرند که چرا تعریف خط مبدا و نرمال در کنوانسیون آمده در صورتی که این تعارف در هر کتاب حقوقی نیز وجود دارد. اینکه محدوده آبهای سرزمینی را 15 مایل گرفتیم مهم است زیرا بر اساس کنوانسیون حقوق مبدا دریاها، محدوده دریاها 12 مایل است.
ظریف عنوان کرد: سواحل ایران به دلیل اینکه نمی توان خط مبدا مستقیم کشید در حالت عادی به دلیل صاف بودن خط مبدا سواحل ایران، ما از وضعیت نامناسبی رنج می بریم و این تعاریف را در کنوانسیون اضافه کردیم و توانستیم در یک بند این مهم را بگنجانیم کشورهایی که سواحلشان دارای خط مبدا نامناسب است وضعیت و یژه ای داشته باشند. این در هیچ کنوانسیونی نیست و می تواند مزیتی برای کشور به همراه به شمار آید.
وی با بیان اینکه دولت این تصمیم را به تنهایی نگرفته توضیح داد: این کنوانسیون بسیار خوب است و منافع ایران را حفظ می کند. درباره تقسیم بستر و مسائل دیگر مانند امنیت، ماهیگیری و کشتیرانی مجلس نیز فرصت بررسی این کنوانسیون را دارد .

**کنوانسیون منافع ما را تامین می کند
وزیر امور خارجه کشورمان تصریح کرد: شرایط ما خوب است و کنوانسیون منافع ما را تامین می کند. هم رهبر انقلاب، هم رییس جمهوری و وزارت خارجه به تمامیت ارضی کشور حساس هستند و هیچ اقدامی که به ضرر تمامیت ارضی باشد در این کنوانسیون نیست .در حوزه تمامیت ارضی کنوانسیون مزایایی نیز برای ما دارد و در ادامه قرار شده اولین موضوع مورد بحث خط مبدا باشد و تا این خط تعیین نشود آبهای سطح، قابل تعیین نیست.
ظریف گفت: گروهی در ایران در مقطعی مدعی بودند دریای خزر مشاع است؛ این مبتنی بر تصوری بود که مبنایی در قراردادهای 1921 و 1940 ندارد. دریای ایران و شوروی در جایی به کار برده شده اما این تصور که حق ایران از دریای خزر 50 درصد بوده تصور درستی نبوده است. دریا باید بر اساس توافق تمام کشورها تقسیم شود و در سطح دریا، اصول کلی بر اساس این کنوانسیون تعیین می شود .
وی تصریح کرد: این کنوانسیون تاثیری بر بستر و زیر بستر ندارد و توافقات در این زمینه دو جانبه یا سه جانبه خواهد بود.
صحبت ها با آذربایجان شروع شده و با ترکمنستان نیز ادامه می یابد.
وزیر امور خارجه کشورمان توضیح داد: مانع از این شدیم که بدون حضور ایران درباره خزر تصمیم گیری شود. کنوانسیون 1921 و 1940 مرجعی را برای رسیدگی به اختلافات معرفی نکرده است. ضمن اینکه این معاهدات مرزی نبوده و مرجع رسیدگی قضایی نیز در آنها تعیین نشده است.
ظریف تاکید کرد: به دوستانی که می گویند باید به یک دیوان بین المللی مراجعه کنیم باید گفت که دیوان مبنای صلاحیتی در این کنوانسیون ها نداشته است. سهم 50 درصدی ایران از خزر اشتباه است.تصور کنید ایران در دریای خزر 50 درصد سهم داشته باشد در این صورت ترکمنستان و آذربایجان سهمی ندارند.
وی اظهار کرد: سهم 50 درصد وجود نداشته است. متاسفانه در زمان رژیم گذشته به دلیل وابستگی، دولت شوروی حتی یک لحظه اجازه نداد که از خط موهوم آستارا حسینقلی یک قدم بالاتر بروند و یک قطره از نفت باکو نیز به ایران نرسید .
وزیر امور خارجه تاکید کرد: آنچه بعد از جمهوری اسلامی انجام شد این بود که اجازه ندادیم در این حوزه که نزدیک 20 درصد است اقدامی بدون حضور ایران رخ دهد.
به گفته ظریف، اولین کشتی جدی ایران سال 1368 وارد خزر شد و اولین ناو جنگی اوایل دهه 80 شمسی بود که این اتفاقات به برکت عزتمندی جمهوری اسلامی ایران رخ داد.
وی ادامه داد: خط موهوم 11 درصدی امروز اعتباری ندارد؛ البته برخی تلاش کردند این رویه موهوم تاریخی که با وابستگی رژیم سابق اتفاق افتاده بود به سرانجام برسانند اما این رویه در گذشته به زور در دوران رژیم قبل تحمیل شده بود و جمهوری اسلامی ایران این رویه را نپذیرفته است.
وزیر امور خارجه کشورمان اظهار کرد: عدد 11 درصد که در فضای مجازی می شنویم همین است و جمهوری اسلامی این خط که آستارا را در غرب به حسینقلی در شرق وصل می کند هیچگاه نپذیرفت.
ظریف ادامه داد: براساس خط مبدا، همان میزان فضا در اختیار ایران قرار می گیرد که در اختیار دیگر کشورها قرار دارد و بقیه سطح مشترک دریای خزر شامل فضایی است که همه کشورها می توانند برای موارد علمی و ماهیگیری استفاده کنند.
رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان با اشاره به کنوانسیون خزر تصریح کرد: قرار است هیچ کشوری جز این 5 کشور اجازه کشتیرانی در خزر را نداشته باشد. اتفاق مهم دیگر این است که از سرزمین هیچ یک از کشورهای ساحلی، نمی توانند علیه کشوری دیگر استفاده کرده و اینجا دیگر دریا نیست و قلمرو است.
ظریف تصریح کرد: برخی در فضای مجازی می گویند این امتیازات برای روسیه بوده در صورتی که اینگونه نیست و برخی کشورها و رژیم صهیونستی که می خواهند در سرزمین کشورهای همسایه در حوزه حضور یابد علیه روسیه نخواهد بود و با هدف اقدام علیه جمهوری اسلامی ایران چنین اقدامی انجام می شود.
وی ادامه داد: مزایایی که این کنوانسیون در حوزه سرزمینی و امنیتی ایجاد می کند بسیار زیاد است و تعجب می کنم برخی دوستان در همه حوزه ها افتخارات ملی را زیر سئوال می برند.
ظریف با یادآوری برخی خوانش ها از برجام افزود: افتخار را به یاس و سرخوردگی تبدیل نکنیم. این کنوانسیون افتخار است. افتخار مردم باید برای همه ما مقدس باشد. مردم 8 سال اسارت را تحمل کردند و حاضر نشدند یک وجب از خاکشان را بدهند .
وزیر امور خارجه کشورمان عنوان کرد: این کنوانسیون بر سهم 20 درصدی ما اثری ندارد. ما معتقدیم منطقه ای که در بستر و زیر بستر از آن استفاده کنیم باید 20 درصد باشد . در بخش زیربستر، موضوع سرزمین و قلمرو نیست بلکه بحث منابع است و باید ببینیم این منابع کجا هستند و چقدر می توانیم از این منابع زیر بستر استفاده کنیم. آبهای سرزمینی قلمرو را تعیین می کنند و منطقه ماهیگیری نیز جز قلمرو محسوب نمی شود.
ظریف گفت: کنوانسیون های 1921 و 1940 نکات مثبت و نامثبتی داشته اند . در کنوانسیون 1921 در قسمت مقدمه تعارفاتی درباره شوروی سابق از سوی دولت سوسیالیستی شوروی روسیه آمده است.
وی یادآور شد: براساس قرارداد گلستان و ترکمنچای، به مدت 108 سال از هرگونه کشتیرانی به صورت نظامی و غیر نظامی در دریای خزر محروم بودیم. در فصل 11، کنوانسیون 1921 ایران را محق می داند که کشتیرانی کند . 1921 و 1940 سرجای خود قرار دارد و در کنوانسیون جدید موارد مثبت آمده و موارد منفی اصلاح شده است.
وزیر امور خارجه کشورمان عنوان کرد: در دریای خزر کیلومترها خط لوله از زمان شوروی بوده است و با ما نیز کسی مشورت نمی کرده اما این حقی را برای آنان ایجاد نمی کند و این پاسخی است برای کسانی که به دنبال برخی مسائل در این زمینه هستند.
ظریف افزود: باید ملاحظات محیط زیستی کشورهای ساحلی دریای خزر درنظر گرفته شود. پروتکل الحاقی به کنوانسیون محیط زیست شرایطی را ایجاد کرده که با تصویب آن مشکلات ما درباره مسائل محیط زیستی تا حد زیادی حل می شود.
وی ادامه داد: اطمینان می دهم که نه 50 درصد حقیقت دارد و 11 درصد تصورات موهومی است که شوروی می خواست بر ایران تحمیل کند.
وزیر امور خارجه ایران افزود: تعیین مرزی انجام نشده و تمامیت ارضی ایران در کنوانسیون خزر حفظ شده و برای مذاکرات آینده آماده سازی شده که خط مبدا ما براساس منافع ملی ترسیم شود. مرجع حل اختلاف مذاکره است.
وی ادامه داد: متن کنوانسیون در دسترس عموم هست و وقتی دولت تصمیم بگیرد که لایحه را قبل یا بعد تعیین خط مبدا به منظور تصویب به مجلس ارائه دهد درصورت عدم تصویب در این زمینه اتفاقی نمی افتد.
رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان گفت: چهار طرف به روسی صحبت می کردند و ما به فارسی و از این رو مذاکرات دشواری بود و یکسال طول کشید که این متن ها را با متن های انگلیسی تطبیق دهیم.

**اروپایی ها در برجام خوب عمل کردند
ظریف در ادامه درباره آخرین تحولات برجام نیز توضیحاتی را ارائه کرد.
وی در این باره یادآور شد: اروپایی ها در اعلام پاینبدی به برجام و تعهد برای اقدامات لازم، خوب عمل کردند و اروپا در برابر متحد خود ایستاده است.
وزیر امور خارجه کشورمان ادامه داد: مردم ما باید به این مهم افتخار کنند و امروز نزدیکترین متحدان آمریکا به غیر از چند کشور همسایه ما، همراه آمریکا نیستند و انزوای امریکا در دنیا در هیچ حوزه ای مانند برجام متبلور نشده است.
وی با اشاره به موضع فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و کشورهای عضو این اتحادیه در برابر تبلیغات آمریکا توضیح داد: اروپا باید از حرف فراتر برود اروپایی ها می گویند برجام یک اتفاق امنیتی است و آنها برای استفاده از منافع برجام باید هزینه کنند.
ظریف تصریح کرد:اروپایی ها می گویند زمینه را فراهم می کنند قانون ضد تحریم های آمریکا عملیاتی شود و به کشورهای مختلف اعلام کردند که خرید نفت را ادامه دهند. این ها در حد اقدامات سیاسی است؛ باید در این زمینه هزینه شود و اروپایی ها ایستادگی شرکت های خود در برابر آمریکا را عملیاتی کنند. در این زمینه هنوز اقدامی ندیدیم و اروپایی ها 2 ماه در این زمینه فرصت دارند.
وی گفت: روند کنونی مثبت بوده اما مسیر کامل برای ادامه برجام از سوی اروپایی ها طی نشده است. دنیا به این نتیجه رسیده که یک فرد براساس منافع شخصی خود نمی تواند برای بقیه تصمیم بگیرد و این را در رفتار اروپا، ترکیه، چین و روسیه می بینیم.
وزیرامور خارجه کشورمان تاکید کرد: این یک اجماع جهانی است و اگر این اجماع متبلور شود یک دستاورد راهبردی برای دنیا رخ می دهد.
ظریف ادامه داد: امریکاییها به دنبال ایجاد فضای روانی هستند. آنها در مذاکره جدی نیستند چراکه اگر دنبال مذاکره بودند از مذاکرات قبلی عبور نمی کردند و به قول رییس جمهوری 'چرا پل را خراب کردند؟ '
وی توضیح داد: امریکایی ها به دنبال فضای روانی هستند ؛ البته مردم ما هوشیارتر از آنند که از این فضا تاثیر بگیرند.
وزیر امور خارجه ادامه داد: یک شوک وارد شده و تاثیری بر فضای روانی گذاشته اما اجماع بین المللی که علیه فعالیت آمریکا شکل بگیرد این فضای روانی شکسته می شود؛ مردم ما با این فضا ناآشنا نیستند اما این فشارها موقتی است و دولت برای عبور از این فشارها برنامه های خوبی دارد.
ظریف عنوان کرد: نیازمند انسجام هستیم وقتی از این مرحله عبور کردیم قدرتمند تر خواهیم شد و شکست سیاست یکجانبه گرایی آمریکا در این صورت روشن تر می شود.