لرزش ناگهانی تهران پس از سالها، بار دگر نشان داد این پدیده طبیعی به عنوان میهمان ناخوانده هشدار می دهد و این ما هستیم که باید برای در امان ماندن از پیامدها در هر زمان چاره اندیشی کنیم.

 لرزش ناگهانی تهران پس از سالها، بار دگر نشان داد این پدیده طبیعی به عنوان میهمان ناخوانده هشدار می دهد و این ما هستیم که باید برای در امان ماندن از پیامدها در هر زمان چاره اندیشی کنیم.
به گزارش ایرنا، زمین لرزه ای به بزرگی 5،2 ریشتر ساعت 23:27 دقیقه چهارشنبه شب 29 آذرماه تهران را لرزاند، زمین لرزه ای با عمق 7 کیلومتر که کانون آن در مرز استان تهران و البرز و در 3 کیلومتری ملارد در غرب استان تهران و هفت کیلومتری مشکین دشت در استان البرز و 9 کیلومتری شهریاراستان تهران بود و البته در استانهای گیلان، البرز، قم، مرکزی و قزوین احساس شد.
بر اثر این زمین لرزه که بیشتر درغرب استان تهران احساس شد، خطوط تلفن برخی مناطق تهران و کرج اختلال ایجاد شد و مردم سراسیمه و وحشت زده به خیابان ها هجوم بردند و بسیاری این شب تقریبا سرد را تا صبح در خودروهای خود سپری کردند.
۱۲ سال قبل، در بعدازظهر 8 خردادماه 1383 آخرین باری بود که زلزله بصورت جدی باعث ترس و وحشت ساکنان پایتخت شد و از آنها زهرچشم گرفت، زمین لرزه ای با بزرگای 6،3که ناحیه گسترده‌ای از استان های شمالی ایران از جمله تهران را لرزاند و با اینکه خساراتی بدنبال نداشت اما دلهره آور بود.
 
** پیام های زمین را دریابیم
دکتر مهدی زارع مدیر گروه مهندسی زلزله شناسی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله با اشاره به این که طی سال های اخیر گسل های منطقه تهران مانند شمال، مرکز و همین مشا فعالیت های لرزه ای نشان داده اند و این فعالیت ها ادامه دارد تاکید کرد: بنابراین بهتر است که این نشانه ها و فعالیت های طبیعی را بعنوان یک هشدار تلقی کنیم.
وی روز پنج شنبه در گفت و گو با خبرنگار گروه علمی ایرنا با اشاره به اینکه در کشور 4 پهنه زلزله‌خیز وجود دارد که استان تهران در پهنه البرز – آذربایجان قرار دارد افزود:هنگامی که می بینیم گسل های کوچک و بزرگ لرزش نشان می دهند، از نظر ما چراغ های زرد و قرمزی هستند که نیازمند توجه می باشند.
این کارشناس زلزله شناسی با اشاره به این که استان تهران دارای گسل‌های خاصی است که این گسل‌ها در سال‌های گذشته زلزله 7 ریشتری را نیز شاهد بوده است، گسل‌های شمال تهران، مشاء و ری را از جمله گسل‌های اصلی استان تهران نام برد.
 
**سناریوهای زلزله در پایتخت کاملا ناشناخته
اما دکتر زارع در ادامه به نکته بسیار مهمی اشاره کرد و گفت:واقعیت این است که سناریوهای زلزله در تهران ناشناخته است، ما می گوییم زلزله 7 ریشتر ممکن است در تهران رخ دهد اما واقعا نمی دانیم تبعات این زلزله چه خواهد بود، سناریو یعنی تبعات یک اتفاق را تعریف کنیم و راه های مقابله آن را بدانیم.
وی ادامه داد: سناریوی اتفاق یعنی علاوه بر پیش بینی زلزله ریشتری، تبعات آن و همچنین راه های مقابله آن را بدانیم و این کار را شهرداری به کمک جدی استانداری و دولت و با یک عزم ملی می توانند به سرانجام رساند.
مدیر گروه مهندسی زلزله شناسی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله افزود: این درحالی است که درحال حاضر اگر زلزله 7 ریشتری در منطقه ای مانند تجریش بیاید تبعات آن و راه های مقابله با آن را هیچ کس نمی داند.
وی توجه مسئولان و مردم به موضوع زلزله تهران را بسیار با اهمیت دانست .
 
**کارهای معجزه آسا در برابر زلزله از ژاپنی ها هم بر نمی آید
دکتر زارع در ادامه با تاکید براینکه، مقابله با بلایای طبیعی همچون زلزله نیازمند تصمیم کلان ملی است افزود: بعنوان مثال اگر می خواهیم از حالا تا 20 سال دیگر به تدریج ریسک زلزله را درتهران را کاهش دهیم، این نیازمند شناخت ویژگی های شهر تهران و برنامه ریزی مناسب برای مستحکم سازی شهر است که شهرداری تهران باید پرچمداری این مسئولیت را عهده دار شود. مدیر گروه مهندسی زلزله شناسی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله ادامه داد: اقدامات فوری و معجزه آسا از دست هیچ کس حتی تیم های ژاپنی ها و آمریکایی ها هم بر نمی آید و عصای معجزه آسا برای مقابله با زلزله تهران وجود ندارد علم روز نیز همین را می گوید.
 
**تراکم جمعیت روی گسل های پایتخت باید کاهش یابد
دکتر زارع با بیان این که تهران از سال 1346 به مسیری رفته و به این روز افتاده به طوری که به یک شهر خطرناک و آلوده به لحاظ زیست محیطی و همچنین نامقاوم در مقابل زلزله و با ریسک بالا تبدیل شده است گفت: اگر می خواهیم یک کار جدی انجام دهیم باید یک کار منظم برای کاهش ریسک خطرات تهران انجام دهیم که حداقل فاز نخست آن در 20 سال آینده به نتیجه برسد.
دکتر زارع گفت:در حال حاضر حدود دو میلیون و 300 هزار نفر در حال زندگی روی گسل های شمال تهران هستند یا در منطقه غرب و جنوب تهران میلیون ها نفر بر روی این گسل ها در حال زندگی هستند که در کنار مقدار قابل توجهی خانه های فرسوده به هنگام وقوع زلزله یک تهدید محسوب می شوند.
وی با تاکید براین که، ما ملت دور اندیش و آینده نگر هستیم، اظهارکرد: به طور حتم یکی از کارها کاهش بارگداری جمعیت روی گسل های پایتخت است.
وی ایمن سازی بافت های فرسوده تهران و همچنین حاشیه نشین ها، تعریف و تنظیم یک برنامه منسجم در خصوص مهاجرت به تهران و همچنین خروج صنایع آلاینده از شهر را از دیگر اقدامات ضروری در برنامه ریزی جامع برای پایتخت برشمرد.
   
مدیر گروه زلزله شناسی مهندسی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله همچنین با معرفی گسل مسبب زلزله تهران گفت: فعالیت شدید این گسل توان تاثیر بر گسل شمال تهران را دارد.
مهدی زارع گفت : این زلزله در عمق ۷ کیلومتری زمین ثبت شده است؛ البته عمق هایی که در لحظات اول ثبت می شوند خیلی قابل اعتماد نیستند و ممکن است تغییر کنند. زارع اضافه کرد: با وجود اینکه زلزله در پهنه وسیعی رخ نداده است؛ یک چهارم جمعیت کشور آن را احساس کرده و دچار هراس شدند از این جهت یکی از مهم ترین زلزله های سال های اخیر بود.
زارع در مورد گسل مسبب این زمین لرزه نیز گفت: گسل ماهدشت- جنوب کرج قطعه گسل بین گسل شمال تهران و گسل اشتهارد است و مسبب این زلزله بوده. این گسل بر اساس اسناد تاریخی یکبار هم در سال ۸۵۰ میلادی فعالیت داشته است.
مدیر گروه زلزله شناسی مهندسی این پژوهشگاه افزود: روی این گسل مطالعات خوبی هم انجام شده است: هم مطالعات تکنوتیکی در دهه ۷۰ خورشیدی و هم پیش از پیروزی انقلاب اسلامی یک گروه فرانسوی مطالعاتی در زمینه آب روی دشت جنوبی کرج انجام می داده اند که به مرز ساختاری بین این دو گسل رسیده اند.
وی ادامه داد: عمده این گسل در سطح زمین تظاهر زیاد و از نظر طول هم توان لرزه ای چندانی ندارد و حداکثر فعالیت آن می تواند به زلزله ای به وقوع زلزله ای تا ۶ ریشتر منجر شود.
 
*تاثیر گسل ماهدشت- جنوب کرج روی گسل شمال تهران
زارع ابراز نگرانی کرد: با وجود این فعالیت گسل یاددشده می تواند موجب ضربه زدن به گسل شمال تهران یا گسل اشتهارد شود؛ هر چند تراکم جمعیتی در گسل اشتهارد زیاد نیست ولی فعالیت گسل شمال تهران می تواند منجر به بروز فاجعه ای شود.
نویسنده کتاب زلزله شناسی در ایران در مورد مدت زمانی که زلزله به طول انجامیده است نیز توضیح داد: افرادی که به کانون زلزله نزدیک تر بوده اند، آن را با شدت بیشتر و مدت زمان کمتر و افراد دورتر از آن برعکس احساس کرده اند.
وی ادامه داد: نزدیک ترین ایستگاه به کانون زلزله ایستگاه شتابنگاری مرکز تحقیقات راه و مسکن در مردآباد کرج بوده که دامنه زلزله را ۲ دهم جی/G یا حدود ۱۹۶ گال با دوام جنبش ۸ ثانیه ثبت کرده است که شتاب قابل ملاحظه ای است و کاملا قابلیت احساس شدن توسط افراد را دارد.
زارع یادآور شد: اما برای نمونه ایستگاه های لرزه نگاری در قم دامنه زلزله را ۴ گال و طول زمان آن را حدود ۲۰ ثانیه ثبت کرده اند. بنابراین با توجه به دوری و نزدیکی به کانون زلزله مدت زمان و دامنه آن تغییر می کند‌ ضمن اینکه در برج های بلند نیز با شدت بیشتری احساس شده است.
استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در مورد احتمال فعالیت بیشتر گسل ماهدشت- جنوب کرج نیز گفت: این گسل خیلی طولانی نیست و توان لرزه زایی حداکثر ۶ از آن می توان داشت؛ ولی اثر آن به صورت بازی دومینو بر روی قطعه گسل شرقی آن یعنی گسل شمال تهران است و توان لرزه زایی حداکثر ۷.۵ تا ۷.۸ دارد و در قطعه غرب آن با وجود گسل اشتهارد، قابل تصور است.
وی در مورد وقوع پسلرزه های بیشتر یا زلزله های شدیدتر در تهران نیز تکرار کرد: هیچ کس نمی تواند در مورد زمین لرزه بزرگ‌تر بعدی و احتمال تحریک گسلش در قطعه گسل های مجاور به ویژه از نظر پیش بینی زمانی با دقت محتمل اظهار نظر دقیقی بکند. ولی اجمالا می توانیم بگوییم وقوع پسلرزه ها که بزرگای کوچکتری از زلزله اصلی ساعت۲۳:۲۷ روز ۲۹ آذر داشته اند، به هیچ عنوان معنای تمام شدن احتمال رخداد لرزه بعدی با بزرگای محتملا بیشتر یا عدم احتمال گسیختگی قطعه گسل مجاور آن نیست.
 
تغییر اقلیم منجر به زمین لرزه نمی شود
استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله همچنین گفت: خشکسالی، گرم شدن زمین و تغییر اقلیم منجر به لرزه خیز شدن مکانی نمی شود، اما این عوامل می تواند مکان لرزه خیز را مستعد رخداد زلزله کند.
به گزارش روابط عمومی سازمان محیط‌ زیست مهدی زارع که راهبری چهارمین زنگ آموزش پردیسان را برعهده داشت در خصوص رابطه تغییر اقلیم و خشکسالی با وقوع زلزله، گفت: در سال های اخیر با توجه به اینکه مسئله گرمایش زمین و تغییر اقلیم مورد توجه جهانی قرار گرفته، توجه به تاثیر تغییر اقلیم در وقوع زلزله های بزرگ در مکان هایی که زلزله با قدرت بالا برای آن ها پیش بینی نمی شده، بیشتر شده است.
زارع با ذکر مثال زلزله ٧.١ ريشتري سال ١٨٨٦ منطقه چارلزتون ايالت كارولايناي جنوبي، اظهار کرد: این زلزله در حالی به وقوع پیوست که برای شرق آمریکا، پیش بینی رخداد زلزله بزرگ نبود و بنابراین یکی از تئوری ها این بود که عقب نشینی یخ و گرم شدن موجب باربرداری از گسل ها و تحریک گسل برای زمین لرزه ای با بزرگی ٧.١ ريشتر شده است.
 
استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله ادامه داد: در خصوص زلزله ٢٥ آوریل ٢٠١٥ (١٩اردیبهشت ٩٤) نپال نیز یکی از موضوعاتی که مطرح شد تاثیر ذوب شدن یخ ها در هیمالیا و باربرداری یخ در تحریک گسل و زلزله بود و این موضوع در برخی مقالات نیز مورد توجه قرار گرفت اما یکی از چالش های مهم در زلزله نپال، کمبود داده ها بود.
 
وی با بیان اینکه تاثیر تغییر اقلیم و خشکسالی در زلزله به ویژه در پنج سال اخیر مورد توجه قرار گرفته است، افزود: این موضوع به ویژه در ایالت کالیفرنیا آمریکا بسیار مورد توجه قرار گرفته و در ایران هم البته از جمله موضوعات در کانون توجه بوده است.
 
به گفته زارع، بر اساس تئوری و با استفاده از پیش فرض های موجود و روش های فیزیکی می توان گفت که  نقش و تاثیر تغییرات تنش در تحریک گسل زلزله دشت های برخوردار از گسل فعال که حجم های وسیعی از آب، حدود ٣٠کیلومتر مکعب به بالا را از دست داده اند، مثبت است.
استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله با تاکید بر اینکه خشکسالی، گرم شدن زمین و تغییر اقلیم منجر به لرزه خیز شدن مکانی نمی شود، تصریح کرد: اما این عوامل می تواند مکان لرزه خیز را مستعد رخداد زلزله کند.
 
وی درباره ارتباط هارپ و وقوع زمین لرزه با بیان اینکه فناوری هارپ دارای قابلیت نفوذ و تغییراتی در یونوسفر است، اظهار کرد: این فناوری در سطح زمین می تواند تغییراتی بر جای بگذارد ولى در عمق بالا تاثيرگذار نيست.
 
زارع افزود: بررسی زلزله های مهم به ویژه در ایران همچون زلزله ٥دی ١٣٨٢ در بم، ٢١آبان ١٣٩٦ در ازگله سرپل ذهاب، زلزله های آذرماه ١٣٩٦ در شرق کرمان نشان می دهد این رخدادها در عمق های بالای ٨، ١٠و ٢٣کیلومتر به وقوع پیوسته اند، در حالیکه بر اساس مستندات موجود، فناوری هارپ یا هیچ اقدام دیگری توانایی اثرگذاری بر این عمق را ندارد.
 
استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله با یادآوری این موضوع که زلزله ٢١آبان ١٣٩٦ در ازگله سرپل ذهاب در عمق ٢٣ کیلومتری زمین رخ داده، خاطرنشان کرد: هیچ وسیله فیزیکی وجود ندارد که توضیح دهیم بر اساس دخالت انسان و فناوری هارپ گسلی در این عمق تحریک و منجر به وقوع زلزله شده است.
انفجار بمب عامل وقوع زلزله نیست
 
وی اظهار کرد: به طور صریح و واضح می توان گفت حتی اگر در آن نقطه بمب هم انداخته شده بود، امکان وقوع زلزله ای با بزرگی ٧.١ ريشتر در عمق ٢٣ کیلومتری زمین وجود نداشت.
 
زارع افزود: تجربه ژاپن به عنوان کشوری زلزله خیز که در سال ١٩٤٥، بمباران هیروشمیا و ناکازاکی را هم تجربه کرده اما از آن سال تا کنون زلزله ای به بزرگی ٧ریشتر نداشته، نشان می دهد اگرچه امکان ایجاد زلزله مصنوعی در سطح زمین بر اساس انفجار بمب وجود دارد اما انفجار بمب عاملی برای تحریک گسل ها و رخ دادن زلزله حتی در کشورهای زلزله خیز نیست.
 
به گفته استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله، معمولا زلزله های القایی ناشی از انفجار یا هر پدیده دیگری که انسان در آن دخیل باشد با پدیده های مرتبط با سطح ارتباط دارند و این بدان معنا است که اتفاقات و شکستگی هایی که ایجاد می کنند بين ٥٠ تا ١٠٠٠متر است.
 
وی ادامه داد: این شکست ها می تواند به واسطه اقداماتی همچون تزریق آب، برداشت هیدروکرین، تزریق گاز، برداشت سفره های آب زیرزمینی یا برداشت از مخازن نفتی رخ دهد و البته زمانی می تواند به صورت جدی مورد بحث و بررسی قرار بگیرد که حجم وسیعی را درگیر کرده باشد.
 
زارع اظهار کرد: زمانی می توانیم از موضوع خشکسالی و تغییرات تنشی ناشی از آن بر زلزله صحبت کنیم که یک سفره وسیع آب زیرزمینی مثلا در حدود ٥٠ کیلومترمکعب آب از بین رفته باشد.
 
استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله خاطرنشان کرد: اینکه بخواهیم یک نقطه را با فناوری تحریک و زلزله ٧ریشتری ایجاد کنیم مطلقا به لحاظ علمی و فیزیکی امکان پذیر نیست.
فرونشست زمین منجر به کاهش تاب آوری ساختمان ها می شود
 
وی در خصوص تاثیر فرونشست زمین بر وقوع زلزله نیز با بیان اینکه فرونشست زمانی می تواند به عنوان یک عامل قوی بر وقوع زلزله مورد بحث و بررسی قرار گیرد که ابعاد بزرگ و قابل ملاحظه ای را درگیر کرده باشد، گفت: اما اثر مشخص فرونشست ها، کاهش مقاومت و تاب آوری ساختمان ها در برابر زمین لرزه است.
 
زارع اشاره ای هم به فراوانی چالش غفلت از مدیریت درست زباله و نخاله در مکان های زلزله زده داشت و افزود: یکی از پیامدهای مخرب، دردآور و ناراحت کننده زلزله، سکونت مردم در میان آوارهای نخاله و زباله در مناطق زلزله زده است که غالبا به دلیل تمایل آن ها برای اسکان در جایی که عزیزان خود را از دست داده اند، رخ می دهد. این پیامد در کوتاه مدت و بلند مدت، آثار مخربی بر زندگی مردم آسیب دیده و به طور کلی مردم آن منطقه دارد.
 
استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله اظهار کرد: البته در مواردی همچون شهرستان ثلاث باباجانی از توابع کرمانشاه دیده می شود که همکاری مردم و مسئولان کمپ منجر به ساماندهی نخاله ها و زباله ها شد.
 
زارع اشاره ای هم به تپه ایجاد شده از آوار نخاله ها و زباله ها در کنار بهشت زهرا بم پس از زلزله دی ماه ١٣٨٢ داشت و گفت: مدیریت نامناسب نخاله ها و زباله هادر آن زلزله و ایجاد تپه ای از این آوارها منجر به ایجاد شرایط نامناسب روحی و روانی برای مردم آسیب دیده بم شده بود زیرا هر بار تماشای این تپه، یادآوری غم بزرگ آن ها بود.