از زمان فروپاشی نظام کمونیستی اتحاد جماهیر شوروی، بیش از ٢٥ سال می‌گذرد. این فروپاشی زلزله‌ای بزرگ در سطح جهان به‌وجود آورد و نظام بین‌الملل مبتنی‌بر دو قطب قدرت را پس از نزدیک به نیم‌قرن تغییر داد. از مهم‌ترین نتایج و پیامدهای این رخداد عظیم، تشکیل ١٥ جمهوری مستقل، از جمله سه کشور مستقل جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان در منطقه قفقاز بود که به‌نوعی ژئوپلیتیک اوراسیا را نیز دچار تغییر و تحولی اساسی کرد.

از زمان فروپاشی نظام کمونیستی اتحاد جماهیر شوروی، بیش از ٢٥ سال می‌گذرد. این فروپاشی زلزله‌ای بزرگ در سطح جهان به‌وجود آورد و نظام بین‌الملل مبتنی‌بر دو قطب قدرت را پس از نزدیک به نیم‌قرن تغییر داد. از مهم‌ترین نتایج و پیامدهای این رخداد عظیم، تشکیل ١٥ جمهوری مستقل، از جمله سه کشور مستقل جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان در منطقه قفقاز بود که به‌نوعی ژئوپلیتیک اوراسیا را نیز دچار تغییر و تحولی اساسی کرد.
به گزارش ایسنا، بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه با این مقدمه در «شرق» نوشت: تشکیل جمهوری آذربایجان در مجاورت مرزهای شمالی کشورمان، سرزمین‌ها و مردمان دو سوی ارس را پس از ٧٠ سال دوباره با یکدیگر مرتبط کرد. پیوندهای دیرینه تاریخی، پیوستگی و هم‌جواری جغرافیایی، علائق مشترک فرهنگی و مذهبی و مشترکات فراوان زبانی و قومی و خانوادگی میان مردمان دو سوی ارس، بستر بسیار مناسبی برای برقراری ارتباط دوستانه و برادرانه میان دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان فراهم کرده که حاصل آن وجود ارتباطات رسمی و سیاسی در عالی‌ترین سطوح، مراودات اقتصادی و تجاری در تمامی زمینه‌ها و تعاملات و تبادلات انسانی و مردمی در تمامی ابعاد و جوانب اجتماعی، فرهنگی و مذهبی میان دو ملت و دو دولت ایران و جمهوری آذربایجان است.
کمتر کشوری را در عرصه بین‌المللی می‌توان یافت که به اندازه جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان از مشترکات و همسانی در حوزه‌های مختلف بهره‌مند و برخوردار باشند؛ اشتراکاتی مانند امتداد تمدنی، اشتراک فرهنگی، همجواری و پیوستگی جغرافیایی، استمرار و درهم‌تنیدگی تاریخی، تناسب‌ها و نسبت‌های زبانی، قومی و خویشاوندی و شاید از همه مهم‌تر علقه‌ها و پیوندهای دینی و مذهبی. هر یک از این عوامل و پارامترها، برای برقراری و استحکام روابط کفایت می‌کند، بنابراین با این‌همه زمینه‌های مشترک، انتظاری‌ جز همگرایی و هم‌افزایی میان دو ملت و دو دولت ایران و جمهوری آذربایجان نمی‌رود.
از نخستین روزهای تشکیل کشور جمهوری آذربایجان، مناسبات برادرانه، همدلانه و صمیمانه‌ای میان مسئولان عالی‌رتبه دو کشور برقرار شد. حافظه تاریخی مردم دو کشور هنوز خاطرات شیرین مراودات و ارتباطات گرم و برادرانه رؤسای‌جمهور وقت، مرحوم حیدر علی‌اف، ملقب به حیدربابا و مرحوم آیت‌الله هاشمی را به یاد دارند و از آن به نیکی یاد می‌کنند. دولت و ملت مسلمان ایران همواره و در همه حال در تمام این سال‌ها، یار و مددکار و غمخوار مردم مسلمان و دولت آذربایجان بوده و در رنج‌ها و سختی‌ها و توفیقات و شیرینی‌ها همواره در کنار آن قرار داشته‌اند. طبیعی است که دو کشور و دو ملت ایران و جمهوری آذربایجان با آن‌همه اشتراکات و مشابهت‌ها و زمینه‌های مشترک، مورد رشک و حسد رقبای منطقه‌ای و دشمنان فرامنطقه‌ای قرار داشته و از توطئه‌ها و دسیسه‌های مخالفان روابط در امان نبوده و نیستند. مع‌ذالک روابط دو کشور  با وجود فرازوفرودهای فراوان در مقاطع مختلف و موانع و مشکلات و چالش‌هایی که عمدتا حاصل تحمیل و تهدید دشمنان دو کشور بوده، هیچ‌گاه از اصل و واقعیت ناب خود جدا نشد و همواره استوار و برقرار ماند.
جمهوری اسلامی ایران به مدد کیاست، فراست، تدبیر و درایت رهبران و مسئولان خویش، همواره سعی در برقراری روابطی متناسب، متعادل و متوازن با هرسه کشور واقع در حوزه قفقاز داشته و رفع مشکلات و اختلافات میان کشورهای این منطقه حساس از طریق مساعی جمیله و میانجی‌گری و دیپلماسی چندجانبه را وجهه همت خویش قرار داده است.
خوشبختانه در دوره نوین روابط تهران - باکو که از ابتدای شروع به کار دولت یازدهم به ریاست آقای دکتر روحانی شاهد شکل‌گیری و تکوین آن بوده‌ایم و در دوره دوم ریاست‌جمهوری ایشان نیز همین صراط مستقیم و راه صحیح تداوم و استمرار یافته، مقامات عالیه، به‌خصوص رؤسای‌جمهور دو کشور عزم و اراده والای خود را برای تحکیم و تثبیت مناسبات به نمایش گذاشتند که حاصل آن انجام هشت ملاقات در سطح رؤسای‌جمهوری در طول چهار سال اخیر است.
سفر قریب‌الوقوع آقای الهام علی‌اف به تهران برای شرکت در نشست سه‌جانبه سران ایران - روسیه - جمهوری آذربایجان که دومین نشست سه‌جانبه رؤسای سه کشور محسوب می‌شود، نهمین فرصت دیدار رئیس‌جمهور آذربایجان با سران عالی‌رتبه جمهوری اسلامی ایران را فراهم خواهد کرد. بدون‌تردید، تعاملات و دیدارهای دوجانبه و چندجانبه رهبران دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان، علاوه بر ثمرات و برکات برای دو کشور و دو ملت ایران و آذربایجان، نتایج و آثار منطقه‌ای ارزشمندی را نیز برای صلح و ثبات در منطقه راهبردی قفقاز و غرب آسیا در پی خواهد داشت.
پیوستگی اقلیمی دو کشور در حوزه دریای خزر و در دو سوی ارس، سرنوشت و آینده دو کشور ایران و آذربایجان را در زیست‌بوم خزر و حوزه جغرافیایی قفقاز جنوبی به یکدیگر پیوند زده است. همکاری و هم‌اندیشی و هم‌افزایی دو کشور در عرصه‌های مختلف، از انرژی گرفته تا دریانوردی و توریسم و البته حفظ میراث مشترک بشری در عرصه حیاتی و محیط زیست، ضرورتی انکارناپذیر برای ایران و کشورهای حوزه قفقاز، از جمله جمهوری آذربایجان است.
دو کشور همسایه ایران و آذربایجان در مجاورت دو منطقه حساس و حیاتی یعنی قفقاز و خاورمیانه، در معرض چالش‌های متعددی قرار دارند که در رأس آنها افراطی‌گری و خشونت‌طلبی گروه‌های تروریستی تکفیری - وهابی و حامیان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای آن قرار دارد. تشدید تنش‌ها و التهابات قومی، نژادی، فرقه‌ای و مذهبی در این دو منطقه، همکاری و هم‌فکری دو کشور ایران و آذربایجان را برای مقابله مؤثر با این چالش‌ها بیش از پیش ضروری کرده است.