کار باز کردن گره مذاکرات هسته ای ایران و گروه 1+5 باز هم به دست "میانجی" افتاد؛ "میانجی" روابط تهران – واشنگتن، تسهیل کننده مناسبات دو کشور و فراهم کننده زمینه رسیدن به توافق مقدماتی ایران و 1+5، البته در ژنو بلکه در مسقط.

دور تازه مذاکرات هسته ای ایران و گروه ۱+۵ برخلاف یک سال گذشته نه در یکی از پایتخت های دفاتر نمایندگی سازمان ملل بلکه در خاورمیانه و در همسایگی ایران برگزار می شود.

اتحادیه اروپا جمعه شب رسما برنامه ادامه مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ را اعلام کرد که بر اساس این برنامه قرار است وزیران خارجه ایران و آمریکا در عمان دیدار کنند و سپس دیدار جامع ایران و ۱+۵ روز ۲۷ آبان در وین برگزار شود.

بنابر اعلام اتحادیه اروپا قرار است «جان کری» و «محمد جواد ظریف» وزیران خارجه آمریکا و ایران روزهای ۱۸ و ۱۹ آبان (۹ و ۱۰ نوامبر) با حضور «کاترین اشتون» هماهنگ‌کننده گروه ۱+۵، در عمان دیدار کنند.

این نخستین دیدار "رسمی" و "علنی" دو مقام ارشد جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا در کشوری است که سال ها است به صورت پیدا و پنهان نقش میانجی در مناسبات دو کشور را برعهده داشته است و به نوعی تسهیل کننده دیپلماسی پنهان میان تهران و واشنگتن بوده است.

عمان از معدود کشورهای حاشیه خلیج‌فارس است که رابطه گرم و صمیمی با جمهوری‌اسلامی ایران دارد. این کشور همچون سایر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس اتفاقا با کشورهای غرب به خصوص انگلیس و آمریکا هم رابطه خوبی دارد. همین امر سبب شده است چند باری عمان نقش میانجی میان ایران و غرب را بازی کند.

تا پیش از روی کار آمدن دولت حسن روحانی، عمده تلاش عمانی‌ها در مناسبات ایران با دو کشور آمریکا و انگلیس معطوف به آزادی ایرانی‌های اسیر در آمریکا و انگلیس یا آمریکایی‌ها و انگلیسی‌های در بند ایرانی‌ها بوده است.

آزادی ملوانان انگلیسی بازداشت‌شده در خلیج‌فارس توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، رکسانا صابری، روزنامه‌نگار ایرانی- آمریکایی بازداشت‌شده در تهران، سه شهروند آمریکایی در مرزهای غرب ایران به‌نام‌های سارا شورد، شین بائر و جاشوا فتال، شبنم میرقلی‌خان از زندان آمریکا و نصرت‌الله تاجیک، دیپلمات ایرانی در حبس خانگی در انگلیس و مجتبی عطاردی، استاد دانشگاه شریف که در آمریکا بازداشت بود، مرهون تلاش‌های دیپلماتیک دولت عمان بوده است.

اما جدا از نقش عمان در آزادی افراد گرفتار در ایران یا آمریکا، ‌واشنگتن، برای این کشور نقش دیگری نیز در نظر گرفته است؛ نقشی که دو سال پیش یکی از مقامات آمریکایی به‌طور رسمی از آن رونمایی کرد.

اواخر دی‌ ۹۱ بود که آرون اسنایپ، سخنگوی دفتر امور خاور نزدیک (NEA) وزارت خارجه آمریکا، در نشستی با رسانه‌ها در سفارت آمریکا در مسقط در سخنانی با اشاره به موضوع برقراری احتمالی روابط میان ایران و آمریکا، از عمان به عنوان کشوری نام برد که می‌تواند وظیفه «از میان برداشتن حصارها» و میانجیگری میان دو کشور را ایفا کند.

وی با تاکید بر این‌که هنوز برنامه مشخصی درباره رابطه با ایران وجود ندارد، گفته بود: «فکر می‌کنم عمان گاهی به عنوان شریکی ارزشمند در از میان برداشتن این شکاف عمل کرده است و اگر در آینده هرگونه فرصتی برای مذاکره با ایران باشد، مایه خرسندی ما خواهد بود که این فرآیند را با کمک عمان انجام دهیم.»

اسنایپ با تاکید بر این‌که ایالات متحده خواهان روابطی بهتر با ایران است، گفته بود: «در حال حاضر بی‌اعتمادی‌های زیادی میان دو کشور وجود دارد. برای هر دو طرف بهتر است این بی‌اعتمادی‌ها را کنار بگذارند.»

وی با اشاره به روابط نزدیک و صمیمانه عمان با ایران، این موضوع را برای آمریکا مهم دانسته و گفته بود: «کانال عمان برای ایالات متحده بسیار با اهمیت است.»

البته کانال عمان تنها برای آمریکایی‌ها مهم نیست، این کانال برای جمهوری‌اسلامی ایران هم مهم است؛ از این رو تلاش شده است این کانال به هر شکل ممکن باز بماند. بر همین اساس برخلاف سایر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس روابط تهران و مسقط همواره دوستانه بوده است.

از این رو پس از استقرار دولت یازدهم به ریاست حسن روحانی، نخستین مهمان خارجی رییس جمهوری جدید ایران، "سلطان میانجیگری" بود. اتفاقا با همان ماموریت سابق یعنی میانجی گری در روابط ایران و غرب به طور عام و تهران و واشنگتن به طور خاص بود.

سلطان قابوس بن سعید، پادشاه عمان با این سفر برای سومین بار به ایران سفر کرد. اولین سفر او در سال ۱۳۵۰ و پس از تاجگذاری همراه با کودتای او در عمان صورت گرفت. سفری که به پاس حمایت های همه جانبه محمد رضا پهلوی از او انجام شد.

حکومت پادشاهی ایران جزو اولین حکومتی هایی بود که کودتای قابوس بن سعید در عمان را علیه پدرش به رسمیت شناخت. ایران در آن زمان به حمایت تمام قد از سلطان قابوس بیشترین کمک ها را برای دفع شورشیان عمان به او کرد.

پس از اولین سفر سلطان قابوس به ایران روابط استراتژیک ایران و عمان کلید خورد، روابطی که بیش از چهل سال که تداوم داشته است و حتی سقوط حکومت پادشاهی ایران نیز این روابط را خدشه دار نکرد.

شاید عامل اصلی بقای این رابطه در زمانه ای که ایران تنش های فراوانی با همسایگان خود در حوزه خلیج فارس داشته است به احساس دینی باز می گردد که سلطان قابوس نسبت به ایران دارد.

سومین سفر سلطان قابوس به ایران با میزبانی حسن روحانی چه پیش از سفر و چه پس از آن حاشیه های زیادی را به دنبال داشت. مهمترین گمانه زنی درباره این سفر آن زمان انتقال پیام احتمالی از واشنگتن به تهران بود.

موضوعی که البته مورد تایید وزیر خارجه ایران هم قرار گرفت. محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران در حاشیه مراسم رسمی بدرقه پادشاه عمان در مورد، سفر سلطان قابوس به تهران به‌ صراحت بر ماموریت ویژه پادشاه عمان از جانب واشنگتن در تهران مهر تایید زد.

«محمدجواد ظریف» در پایان مراسم بدرقه سلطان قابوس در پاسخ به این سوال که آیا در گفت‌وگو‌ها با پادشاه عمان درباره موضوع آمریکا نیز صحبتی شده است؟ گفت: «موضوع آمریکا یکی از موضوعاتی است که دوستانی که به ایران سفر می‌کنند، درباره آن صحبت می‌کنند.»

اما آنچه که بعدها بر ملا شد نشان داد که رایزنی های کشورهایی دوست ایران به خصوص عمان، پیرامون روابط ایران و آمریکا فراتر از صحبت بوده است. موضوعی که در توافق مقدماتی ایران و گروه ۱+۵ در ژنو موسوم به برنامه اقدام مشترک تبلور پیدا کرد.

سال گذشته در روزهای که به طور رسمی و علنی مذاکره کنندگان ارشد هسته ای ایران و گروه ۱+۵ در ژنو سوئیس سخت مشغول ارزیابی راه حل های متفاوت به منظور رسیدن به توافق توافق مقدماتی بودند، در مسقط عمان جلساتی در جریان بود که راه رسیدن به آن توافق مقدماتی را بیش از پیش هموار کرد. هر چند این عقیده هم مطرح است که جلسه اصلی برای رسیدن به توافق مقدماتی نه در ژنو بلکه در مسقط بر گزار شد.

سال گذشته حدود دو ماه پس از رسیدن به توافق مقدماتی هسته ای، مقامات دولت آمریکا اطلاعاتی محرمانه از برگزاری پنج دور مذاکره پنهان میان ایران و آمریکا را در اختیار خبرگزاری آسوشیتدپرس قرار داده‌اند.

خبرگزاری آسوشیتدپرس با انتشار گزارشی اختصاصی اعلام کرد آنچه بیش از هرچیز بستر توافق هسته‌ای تاریخی میان ایران و شش قدرت جهانی را در ژنو فراهم کرد٬ مذاکرات محرمانه‌ای بود که در طول یک‌سال گذشته در سطحی بالا میان مقامات ایرانی و آمریکایی در جریان بوده است.

در این گزارش ابتکار دولت آمریکا برای برقراری ارتباط محرمانه با ایران با هدف گفت‌وگو بر سر مسائل حساس مورد اختلاف٬ یک «قمار بزرگ دیپلماتیک» برای دولت اوباما خوانده شد. آسوشیتدپرس مدعی شده بود حتی نزدیک‌ترین هم‌پیمانان ایالات متحده٬ از جمله اسرائیل هم تا دو ماه پیش از برگزاری این مذاکرات پنهانی مطلع نبوده‌اند٬ و به همین خاطر زمینه رفع اختلافات دیرینه میان ایران و غرب٬ ساده‌تر از همیشه فراهم شد.

منابع ناشناسی که این اطلاعات را در اختیار آسوشیتدپرس قرار داده‌ بودند٬ اعلام کردند که باراک اوباما٬ رئیس‌جمهور آمریکا٬ شخصا دستور برگزاری این مذاکرات محرمانه را صادر کرد تا بتواند راهی به‌سوی حل‌وفصل دیپلماتیک بحران هسته ای ایران بیابد.

به گزارش آسوشیتدپرس این مذاکرات از ماه مارس ۲۰۱۳ در کشورهایی در خاورمیانه٬ از جمله در عمان٬ برگزار شد و در جریان آنها٬ ویلیام برنز و جیک سالیوان٬ دست‌یاران ارشد جو بایدن در امور سیاست خارجی٬ دست‌کم پنج بار با مقامات ایرانی دیدار کردند.

یک دور از این گفت‌وگوهای محرمانه در زمان ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد٬ و چهار دور دیگر پس از روی کار آمدن دولت میانه‌روی حسن روحانی برگزار شد و توافق در این مذاکرات امکان توافق در ژنو را فراهم کرد.

حال پس از گذشت یک سال از آخرین دور مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا در مسقط، با افتادن گره ای نسبتا کور در این مذاکرات که رسیدن ایران و گروه ۱+۵ به توافق جامع و نهایی تا پیش از پایان ضرب الاجل تعیین شده یعنی سوم آذر را با تردیدهای مواجه کرده است ایران و آمریکا تصمیم گرفتن به میزبانی "میانجی" مذاکراتی را آغاز کنند تا گره مذاکرات با حضور و یا توسط "میانجی" باز شود.
منبع:فرارو