جمع‌آوری و ساماندهی متکدیان خیابانی از سال 78 در دستور کار نهادهایی همچون شهرداری، بهزیستی و نیروی انتظامی قرار گرفت. از آن زمان تا کنون به دلیل مشکلات قانونی هر ساله تعدادی از این افراد جمع آوری و پس از مدت کوتاهی مجددا به خیابانها برمی گردند.

اخیرا رئیس جمهور درحالی دستور پاکسازی چهره شهرها از پدیده تکدی‌گری را صادر کرده که با وجود محدودیت‌های قانونی نمی‌توان امید چندانی به اثربخش بودن برنامه ها در این زمینه داشت. پدیده تکدی‌گری به دلیل عوامل مختلف اقتصادی، روانی، اجتماعی و فرهنگی ایجاد می‌شود که مهمترین دلایل بروز این پدیده فقدان کار، بیماری، اعتیاد، مهاجرت و... است. این گروه از جامعه در برخی موارد به دلیل مشکلاتی که فرد و خانواده متکدی با آن روبرو هستند و همچنین شکاف عمیق طبقاتی، ضعف فرهنگی و کافی نبودن درآمد رو به این اقدام می آورند. البته در مواردی نیز گروه‌هایی با هدف ارتکاب جرم و جنایت، توزیع مواد مخدر و ... در پوشش تکدی گری فعالیت می کنند. جمع آوری متکدیان از سال ۷۲ آغاز و نیروی انتظامی با حکم قوه قضائیه موظف به جمع آوری متکدیان خیابانی شد. در ادامه سازمان بهزیستی، شهرداری و وزارت بهداشت ملزم به فراهم کردن شرایط نگهداری متکدیان شدند. ۶ سال بعد شورای عالی اداری مصوبه جمع‌آوری و ساماندهی متکدیان را به وزارت کشور ابلاغ کرد اما از آن سال تاکنون اقدام نتیجه بخشی در این زمینه انجام نشده و فقط برای مدتی این افراد جمع آوری ودر مراکزی نگهداری می شوند که به دلیل نواقص قانونی مجددا در جامعه رها می‌شوند.

کاهش سن متکدیان و بروز بحران اجتماعی

بر اساس تحقیقات انجام شده بسیاری از متکدیان از اختلالات روانی رنج می‌برند. میانگین سن این افراد در گذشته ۳۰ تا ۴۰ سال بوده که متاسفانه در حال حاضر کاهش یافته است. کارشناسان معتقدند کاهش سن تکدی گری و همچنین استفاده از کودکان و زنان جوان در تکدی گری زنگ خطر و بحرانی برای جامعه محسوب می‌شود که عواقب بسیار خطرناک و جبران ناپذیری در پی دارد و آمار جرم و جنایات و بزهکاری را در جامعه افزایش می دهد. از سوی دیگر خلا قانونی موجود در موضوع نگهداری و ساماندهی متکدیان از دیگر موضوعاتی است که مسئولان سازمانهای متولی از آن به عنوان دلیل اصلی بازگشت مجدد متکدی به شغل قبلی خود یاد کرده و عنوان می کنند که فردی که دارای سرپرست است با حکم قضایی می تواند تنها چند روز پس از دستگیری آزاد شود.

بازگشت دوباره به خیابان

همایون هاشمی رئیس سازمان بهزیستی با اشاره به خلاء قانونی موجود درباره جمع آوری متکدیان خیابانی به خبرنگار مهر می‌گوید: متکدیانی که دارای سرپرست هستند مدتی پس از نگهداری با حکم قضایی آزاد می شوند و مجددا به خیابان بازمی گردند. در حال حاضر ستاد مشترک ویژه ای با نظارت وزارت کشور تشکیل شده به طوری که ۲۰ اکیپ در تهران برای جمع آوری و نگهداری متکدیان خیابانی فعال هستند و در مناطق پرازدحام و حاشیه شهرها نیز ۱۱ اکیپ ویژه از نیروهای سازمان بهزیستی حضور دارند که این افراد را به مراکز نگهداری اعزام می کنند.

خلا قانونی در جمع آوری و ساماندهی متکدیان خیابانی

رئیس سازمان بهزیستی با اشاره به اینکه در مرحله اول پس از جمع آوری آزمایش های مخصوصی از این متکدیان انجام می شود، ادامه می دهد: پس از انجام معاینات پزشکی متکدیانی که بیماری ندارند به مراکز نگهداری و مابقی نیز به مراکز ویژه ای برده شده و برای مدتی قرنطینه می شوند. با کمک دستگاه هایی مانند نیروی انتظامی، شهرداری و قوه قضائیه نسبت به جمع آوری متکدیان در سطح شهر اقدام می کنیم که مدتی است سازمان بهزیستی نیز در این طرح مشارکت می کند. البته باید از بخش غیردولتی نیز برای جمع آوری متکدیان استفاده شود. بدین منظور جلساتی با چندین مرکز غیردولتی به خصوص تشکل هایی که در زمینه ساماندهی ایتام بی خانمان فعالیت می کنند تشکیل داده ایم و درخواست کمک از آنها کرده ایم و بزودی به کمک ما می آیند.

رئیس سازمان بهزیستی با تاکید بر اینکه در سال جاری بیش از دو هزار متکدی خیابانی و کارتن خواب جمع آوری و در مراکز نگهداری شده است می گوید: سال گذشته پنج هزار متکدی خیابانی جمع آوری شده بود.

او با اشاره به برنامه های ویژه این سازمان برای توانمندسازی متکدیان، آموزش، حرفه آموزی، تحصیل در نهضت سوادآموزی و... را ار جمله این اقدامات عنوان می‌کند.

رها سازی متکدیان با سرپرست به دستور قضایی

اما شرایط نگهداری متکدیان موضوعی است که همواره با اما و اگرهایی همراه بوده است. بسیاری معتقدند مشکلاتی که در این بخش وجود دارد دلیل به نتیجه نرسیدن طرح های ساماندهی متکدیان خیابانی است. رئیس سازمان بهزیستی در این باره می‌گوید: در مرحله اول ۲۰ روز متکدیان در مراکز نگهداری می شوند و در صورتی که این افراد دارای خانواده نباشند، ۲۰ روز دیگر نگهداری آنها در مراکز تمدید می شود و در صورت پیدا نشدن والدین و یا سرپرست موثر، به مراکز شبه خانواده برای نگهداری دائم اعزام خواهند شد.

هاشمی در مورد مشکلات بعد از جمع آوری متکدیان اینطور توضیح می دهد که مشکل قانونی برای نگهداری متکدیانی که دارای سرپرست هستند وجود دارد و آن این است که افرادی که دارای سرپرست هستند بعد از جمع آوری از طریق مراجع قضایی حکم ترخیص آنها از مراکز داده می شود که سرپرست نیز با این حکم فرد مورد نظر را از مراکز بهزیستی می برد و در این چرخه است که متکدی مجددا چند روز پس از دستگیری به خیابان باز می گردد.

براساس آمارهای بدست آمده ۸۵ درصد متکدیان دارای سرپرست موثر هستند، به همین دلیل پس از مدتی این متکدیان آزاد می شوند و مسئولان سازمانهای متولی نیز امکان جلوگیری و مقابله با این موضوع را ندارند؛ از همین رو نمی توان نسبت به آموزش، توانمند سازی و جلوگیری از حضور مجدد آنان در خیابانها به عنوان متکدی اقدام کرد.

البته رئیس سازمان بهزیستی تاکید دارد هیچ مشکلی برای ساماندهی متکدیان نداریم. در سال جاری اعتبارات خوبی برای نگهداری متکدیان اختصاص داده ایم و مراکز ما به تعداد کافی برای نگهداری این افراد وجود دارد. سازمان بهزیستی در مدت جمع آوری و نگهداری متکدیان با کمک مددکاران و از طریق خانواده های این افراد اقدام به توانمندسازی آنها می‌کند تا پس از پایان دوره فرد و خانواده اش در این مدت یک شغل و یا حرفه ای را آموزش ببینند و دیگر نیازی به تکدی گری نباشد.

با این همه آسیب شناسان اجتماعی نسبت به حضور متکدیان در خیابانها همواره هشدار داده اند و معتقدند در حال حاضر نسبت به سالهای گذشته تعداد متکدیان افزایش یافته است و در صورت رسیدگی نکردن به این موضوع در آینده با بحران و آسیبهای جدی مواجه خواهیم شد و باید از همین امروز فکری برای آن شود.

دستور رئیس جمهور برای ساماندهی متکدیان

اما ورود شخص اول دولت به موضوع متکدیان پرونده این افراد را وارد مرحله جدیدی کرد. هفته گذشته دکتر روحانی رئیس جمهور از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، وزارت کشور، نیروی انتظامی، شهرداری‌ها و مسئولین محلی خواست تا پاکسازی چهره شهرها از تکدی گری این پدیده ناهنجار اجتماعی را با جدیت دنبال کنند و شناسایی و مقابله با شبکه‌های گرداننده این ناهنجاری‌ها را در اولویت ماموریت‌های دستگاه‌های مسئول قرار دهند.

چند روز بعد حجت‌الاسلام پورمحمدی وزیر دادگستری نیز در روز جهانی کودک با اشاره به دستور رئیس جمهور مبنی‌بر جمع‌آوری متکدیان اعلام کرد: بخشی از متکدیان را کودکان تشکیل می‌دهند و قطعا اقدام مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک می‌تواند مشکل تکدی گری در شهر ها را هم برطرف کند.

در این بین پیشنهاد عملیاتی برای برخی مشکلاتی که تا کنون راه حلی برای آنها ارائه نشده مطرح نشده است. به عنوان مثال براساس قانون سازمانهای متولی تنها مجاز به جمع‌آوری افرادی هستند که تکدی‌گری می‌کنند و کسانی که حتی چند برگ فال و یا هرچیز دیگری در دست داشته باشند جزو متکدیان محسوب نمی‌شوند. در این شرایط بیشتر متکدیان در پوشش دستفروشی در شهر تکدی گری می‌کنند و متاسفانه قانونی برای برخورد با آنان وجود ندارد.

همچنین موضوع دیگری که کارشناسان بارها مطرح کرده اند این است که طبق قانون متکدیان با پرداخت جریمه آزاد می شوند بنابراین تا زمانیکه قوانین سختگیرانه‌‌تر در برخورد با این افراد وضع نشود فعالیت متکدیان در سطح شهرها ادامه دارد.

دولت برای رفع مشکلات قانونی لایحه ارائه کند

این میان عباس قائد رحمت سخنگوی کمیسیون اجتماعی مجلس در گفتگو با خبرنگار مهر می گوید: اینکه متکدیان پس از مدتی مجددا به خیابان باز می گردند به این معنی است که نتوانسته ایم مشکل را برطرف و چاره اندیشی کنیم. اگر متکدی جمع آوری شود و در ادامه با مهارت آموزی و کارآفرینی برای او اشتغال ایجاد کنند دیگر مشکل قانونی معنایی ندارد. اما چنانچه فقط آنها را جمع کنیم طبیعی است که دوباره به خیابان بر می گردند. در مجموع سازمانهای متولی باید ساماندهی را در دستور کار قرار دهند و الزامات آن را تهیه کنند. چنانچه خلاء قانونی نیز در زمینه جمع آوری و ساماندهی متکدیان خیابانی هست و نیاز به برطرف کردن دارد باید لایحه ای از سوی دولت به مجلس ارائه شود. اینکه مسئولان بنشینند و بگویند خلا وجود دارد قابل قبول نیست.

این نماینده مجلس تاکید کرد: در صورتی که سازمان بهزیستی به عنوان یکی از ارگانهایی که درباره ساماندهی متکدیان دخیل است اقدامی در این زمینه انجام ندهد و خلا قانونی موجود را به اطلاع دولت نرساند چگونه می توانیم نسبت به رفع آن اقدام کنیم. این چنین است که با گذشت سال های طولانی باز هم در رابطه با ساماندهی و نگهداری این افراد با مشکل مواجهیم.

به گفته سخنگوی کمیسیون اجتماعی مجلس، سازمان های متولی باید الزامات را فراهم کرده و در بودجه سال ۹۴ و یا در برنامه ششم توسعه اعتبار و برنامه های خاصی را برای ساماندهی متکدیان خیابانی در نظر بگیرند در غیر این صورت موفقیتی حاصل نخواهد شد.

قائد رحمت با اشاره به اینکه فرد متکدی را که دارای خانواده است نمی‌توان مدت زیادی در مراکز نگهداری کرد گفت: تکدی گری کار درستی نیست اما خانواده این فرد نمی توانند در نبود وی از گرسنگی بمیرند. بنابراین نگهداری متکدیان در مراکز کار درستی نیست و باید سازمان متولی برای توانمندسازی و اشتغال فرد اقدام ویژه ای انجام دهد تا متکدی مجددا به خیابان بازنگردد در غیر این صورت این چرخه باطل با بازگشت فرد به خیابان ادامه پیدا می کند.

البته او براین باور است که متکدیان به چند گروه تقسیم می شوند. برخی از این افراد در قالب گروه های سازماندهی شده فعالیت می کنند که بعضا دچار جرم و جنایت می شوند. از همین رو فرد مجرم از فرد متکدی که برای تامین معاش زندگی خود و به دلیل نداشتن شغل و درآمد اقدام به این کار می کنند متفاوت است و نباید برای تمامی آنها یک نسخه واحد بپیچیم. متکدیانی که از روی فقر و بدبختی به تکدی گری روی می آورند حسابشان از سایر این افراد جداست و باید نهادهای حمایتی مانند کمیته امداد، بهزیستی، هلال احمر و غیره برای ساماندهی آنها پای کار بیایند. به عنوان مثال مراکز خاصی (کارخانه و کارگاه) برای بکارگیری متکدیان ایجاد شود یا کارهای سبک با ساعات کم برای این افراد در نظر گرفته شود تا آنها بتوانند وارد چرخه تولید شوند.

آمادگی مجلس

وی از آمادگی کمیسیون اجتماعی و مجلس برای هرگونه همکاری با دولت خبر می دهد و می‌گوید: آمادگی لازم را برای همکاری با دولت و رفع مشکل قانونی ساماندهی متکدیان خیابانی داریم و هر زمان که دولت لایحه خود را تقدیم مجلس کند نمایندگان کمیسیون اجتماعی با تعاملی که وجود دارد مشکلات را به خصوص در موضوعات اجتماعی رصد و پیگیری می‌کنند.

در هر حال چرخه باطل جمع آوری و ساماندهی متکدیان خیابانی همچنان ادامه دارد که البته انتظار می رود با دستور ویژه رئیس جمهور تغییری در این روند ایجاد شود و همچنین با تدوین لایحه ای از سوی دولت مشکلات و خلا قانونی موجود در مورد ساماندهی متکدیان برطرف شود.