افزایش بیکاری زنان نسبت به مردان در بحران اقتصادی، آثار تخریبی عمیقی بر بنیان خانواده خواهد داشت.

بر‌اساس آمارهای رسمی مرکز آمار، نرخ بیکاری زنان از حدود ۱۷ درصد در سال ۱۳۸۴، به حدود ۲۰ درصد در سال گذشته افزایش یافته‌است. موضوعی که بیانگر رشد ۳ واحد درصدی شاخص نرخ بیکاری زنان در هشت سال اخیر است. اهمیت این آمار با مشخص شدن نرخ بیکاری مردان در کشور که از حدود ۱۰ درصد به ۶/۸ درصد کاهش یافته، بیشتر می‌شود. در شرایطی که تعداد دخترانی که وارد دانشگاه می‌شوند هر سال بیشتر از تعداد پسران است تا جایی که بارها خواسته شده برای افزایش ورود پسران به دانشگاه امتیازهایی در نظر گرفته‌شود و حتی بعضی از رشته‌ها مخصوص پسران بوده و دختران نمی‌توانند در آن رشته تحصیل کنند؛ چه عواملی باعث شده در شرایط بحران اقتصادی آمار بیکاری زنان بیشتر از مردان باشد؟

به لحاظ آنکه بر اساس عرف و هنجار و عادات اجتماعی و قوانین، مردان نان‌آور خانواده شناخته شده‌اند، اکثر مشاغل در انحصار یا اختیار مطلق مردان قرار گرفته‌است. بنابراین در شرایط رکود و در حالتی که کشور با بیکاری فزاینده و گسترده روبه رو است، کارفرمای بخش عمومی و بخش خصوصی ناچار از اولویت دادن به استخدام و به کارگیری و ابقای مردان، در مشاغل گوناگون بوده‌است. در سویی دیگر شیوه‌ها و مناسبات تولیدی و کارکردهای بازار نقش تعیین کننده‌ای در این میان دارند، به این صورت نوعی محدودیت در مشاغل زنان به وجود آمده که دامنه آن در شهرها محدود به شغل معلمی و بهیاری و در روستاها محدود به مشاغل مربوط به کشاورزی شده است.

بنابر تحقیقات میترا باقریان کارشناس اقتصادی سازمان برنامه و بودجه، اکثر زنان شاغل، متاهل هستند و جدا از وظایف اقتصادی و اجتماعی گرداندن امور خانه و خانواده را نیز بر عهده دارند و ایفاگر نقشی دوگانه هستند. برخلاف پیش داوری‌های رایج، زنان شاغل متاهل دارای نقش گسترده‌تری نسبت به زنان مجرد هستند. به همین ترتیب نتیجه گیری می‌شود که نیاز اقتصادی به عنوان اولین عامل در اشتغال زنان خود را نشان می‌دهد. به نحوی که ناچار می‌شوند شرایط سخت کار همزمان در خانه و بیرون خانه را بر خود هموار سازند و با دوری از فرزندان و محیط خانه و خانواده، کمک خرج خانواده شوند.

براساس این تحقیق، کمک خرج بودن زنان برای خانواده در بیشتر مواقع به پول و ارزش ریالی مشخص نمی شود. نزدیک به نیمی از زنان شاغل در بخش خصوصی به عنوان کارکنان خانوادگی بدون مزد، در کنار همسر، پدر یا برادر خود به فعالیت می‌پردازند که عموماً در شکل سنتی و با ساده‌ترین ابزار و تکنولوژی کار می‌کنند.

برای تامین مخارج زن و مرد باید کار کنند

در همین رابطه دکتر امان الله قرایی جامعه‌‏شناس و استاد دانشگاه، درباره تعصبات سنتی مردان که مانع اشتغال زنان در بیرون از خانه می‌شود، به نامه نیوز گفت:" به نظر من در محیط کار هنوز برای زن تعارض و آزار جنسی وجود دارد. این تفکرات سنتی بر اساس تعصباتی است که می‌گوید زن باید در خانه، مشغول کار در آشپزخانه باشد، مانع اشتغال زایی زنان می‌شود. در حالی که زنان در طول تاریخ دوشادوش مردان و بلکه بیش از مردان به کار اشتغال داشتند. هنوز هم آثار اشتغال زنان را در استان‌های مختلف منجمله گیلان، مازندران، خوزستان، خراسان، کرمانشاه و کردستان می‌بینیم. یعنی تولید تمام چای، برنج و ... بر عهده زنان است. همانطور که در مقاله‌ای درباره تامین اجتماعی در عصر هخامنشیان نوشتم و در سال ۸۵ منتشر شد، زنان دو برابر مردان حقوق می‌گرفتند و بزرگترین فرمانده نیروی دریایی ایران خانم آرتمیس است. در حالی که مردهایی که سنتی فکر می‌کنند هنوز می‌خواهند قواعد مرد سالارانه را حفظ کنند و بگویند که ما باید شغل و درنتیجه استقلال داشته باشیم و این ما هستیم که مخارج خانه را می‌دهیم. "

این جامعه شناس با بیان اینکه امروز در شهرهای بزرگ مثل تهران یک نفر به تنهایی نمی‌تواند زندگی را اداره کند اظهارداشت:" زن و مرد هر دو باید اشتغال داشته‌باشند تا بتوانند مخارج زندگی را تامین کنند. این ظلمی به خانواده‌ها، فرزندان، به مردانی که همسرانشان شاغل هستند و هم به نظام خانوادگی است. در نتیجه این کار، کار نادرستی است که نشان می‌دهد هنوز تفکر مردسالارانه حاکم است و فکر می‌کند هنوز بر اساس نظام سنتی اگر زن بیکار باشد لطمه‌ای به جامعه نمی‌خورد. در حالی که لطمه بیکاری زن قوی‌تر، عمیق‌تر و موثرتر خواهدبود، چون وقتی زن بیکار شد، بدبینی فرهنگی در خانواده به وجود می‌آورد و در نتیجه این بد بینی به فرزندانش منتقل می‌شود که اثر سویی بر آینده کشور خواهدداشت."

مساله باروری به ساعت کاری زنان مربوط نیست

قرایی درباره زنانی که از چرخه کار خارج می‌شوند بیان کرد:" این مساله دو حالت دارد اگر زن شوهر داشته باشد، زیان دارد ولی وقتی کسی در زندگی فرد باشد می تواند امنیت اجتماعی بیشتری برای او مهیا کند. اما اگر زن راه درآمد دیگر و شوهر نداشته‌باشد، انواع آسیب‌های اجتماعی ممکن است امنیت او را به خطر بیاندازد. کارهایی که می‌تواند آسیب‌زا باشد، بنابر موقعیت اقتصادی زن از اعتیاد تا تن فروشی می‌تواند در انتظارش باشد. باید توجه داشت ضرر برای زنانی که بیکار می‌شوند زیاد است ولی برای زنان شوهردار این ضرر اندکی کمتر در نظر گرفته می‌شود. البته با شرط آنکه مرد بتواند مخارج خانواده را تامین کند. در حالی که برای زنانی که کار می کنند مسلم است، مردان آن‌ها قدرت تامین مایحتاج خانواده را ندارند. در بررسی که بر روی ۸۶۰ زن انجام دادیم، که ۳۳ درصد آن‌ها رابطه نامشروع با فردی غیر از شوهر خود داشتند، یکی از دلایل رابطه نامشروع خود را کسب پول بیان می‌کردند. که می‌توان گفت بیکاری می‌تواند در این عامل موثر باشد. برخی از زنان قواد هستند. یعنی کسانی که دختران خود را برای کسب درآمد در اختیار مردان می‌گذارند."

این استاد دانشگاه در خصوص کاهش ساعت کاری زنان و افزایش مرخصی زایمان آن‌ها گفت:" با دور کاری زنان مخالفم. افزایش مرخصی زنان باعث می‌شود آن‌ها از عادت کار اداری دور شوند. این راهکارها برای افزایش جمعیت صورت گرفته‌است. در حالی که مساله باروری به ساعت کاری زنان مربوط نیست. با وجود اینکه بعضی از خانم‌ها با افزایش مرخصی زایمانشان موافق هستند تا بتوانند از فرزندان خود مراقبت کنند چون در هر صورت کسی جای مادر را نمی‌گیرد. اما مساله بیکاری و دور کاری زنان در آنها تنیجه عکس خواهدداشت. چون کسی که دور کار است در خانواده ارزش کمتری دارد، به این دلیل که افراد فکر می‌کنند که کار او اهمیت کمتری دارد که می‌تواند از راه دور انجام دهد."

وی راه بالا بردن اشتغال زنان را استفاده از آن‌ها در تمام سازمان‌ها و ادارات دانست و بیان کرد:" به نظر من مشاغل جنسی نیست ولی برخی مشاغل از قبیل فعالیت در زمینه‌های بهداشتی، کار در خدمات آموزشی و مشاغلی اینچنین برای زنان مفید خواهدبود. به نظر من لازم است از حضور زنان در تمام سازمان‌ها استفاده شود. در جامعه‌ای که اسلامی است با توجه به مشکلاتی که ممکن است برای زنان ایجاد شود، می‌توان از ظرفیت‌های پلیس زن استفاده کرد. در خیلی از مراجعات به کلانتری افسران زن می‌توانند خیلی بهتر کار کنند و برای زنان روبرویی با پلیس زن بهتر خواهدبود. در وزارت کار تعداد زیادی زن کارگر داریم. بررسی‌ها نشان می‌دهد زنان در آموزش دوره ابتدایی معلمین بهتری هستند. مددکاران اجتماعی زن به مراتب موفق‌تر از مددکاران مرد هستند چون زنان بهتر می‌توانند با مددجو ارتباط برقرار کنند و خشونت در آن‌ها کمتر است."