بطور واضح‌تر همكاري ايران و آمريكا مي‌تواند به بهاي تضعيف روابط منطقه‌اي باشد يعني مي‌تواند چالشي جدي در راستاي روابط ايران با ساير بازيگران ايجاد نمايد، لذا بايد به اين مساله توجه كرد كه مسائل خاورميانه به ويژه تحولات عربي، از لحاظ سياست و قدرت در حال تغيير است بدين معنا كه بازيگران منطقه‌اي نقش اصلي را ايفا مي‌كنند و بازيگران فرامنطقه‌اي در حال ترك خاورميانه هستند. بنابراين بديهي است كه بازيگران فرامنطقه‌اي نه مي‌توانند و نه مي‌خواهند حضور موثر در منطقه داشته باشند.
آمريكا چه بخواهد و چه نخواهد چند بازيگر اصلي در منطقه وجود دارند كه نمي‌تواند نقش آنها را ناديده بگيرد، بازيگراني همچون عربستان، ايران و تا حدودي هم تركيه. بنابراين ما با يك شيفت از نوع نقش بازيگران مواجه هستيم يعني بازيگر فرامنطقه‌اي كه حرف آخر را مي‌‌‌‌‌‌زد كم كم نقش آن به بازيگران منطقه‌اي منتقل مي‌شود و شيفتي از بين‌المللي شدن به سمت منطقه‌اي‌شدن در حال شكل‌گيري است. اينجاست كه بازيگر منطقه‌اي مستقل مانند ايران تلاش نمي‌كند اين شيفت را دوباره به سمت بازيگر فرامنطقه‌اي برگرداند بلكه سعي در تقويت موقعيت مستقل خود دارد. اين همان انتقادي است كه بازيگران منطقه‌اي مثل عربستان براي نقش آمريكا وارد مي‌‌‌‌‌‌دانند و خواهان اين هستند كه آمريكا حضور پررنگ داشته باشد چراكه با وجود آمريكا قدرتشان در برابر ايران بيشتر خواهد شد.
اين بازيگران همواره انتقاد كرده‌اند كه ايران از طريق عراق مي‌خواهد نقش و قدرتش را در منطقه افزايش دهد. شايد تا حدودي اين مساله صحت داشته باشد اما يك منطق منطقه‌اي هم در پس آن وجود دارد و آن اين است كه مسائل منطقه مربوط به منطقه است و بايد توسط كشورهاي منطقه حل شود و حضور بازيگر فرا منطقه‌اي هرچند اجتناب‌ناپذير است بهتر است از زاويه واقعيت‌هاي سياسي- امنيتي منطقه باشد.
در راستاي همكاري ايران و آمريكا بايد به نكته ديگري نيز اشاره كرد و آن اين است كه هرچند هر دو كشور داراي دشمن مشترك يعني داعش هستند اما ورود آمريكا در منطقه مي‌تواند منافع ايران را از چند زاويه به چالش بكشد
۱- ممكن است ايران را به عنوان يك نيروي مداخله‌گر در عراق معرفي كند و آن مي‌توان بحث كلي اعراب و ايران را مطرح كند
۲- ايران اعتقاد قلبي دارد كه خود عراق اين كار را مي‌تواند انجام دهد و مي‌تواند اين بحران را مديريت كند، بنابراين زماني كه با يك همكاري دوجانبه با عراق مي‌توان اين بحران را حل كرد چرا آمريكا را وارد اين مساله كند كه همواره تلاش كرده است نقش ايران را به چالش و حداقل ممكن بكشد
۳- اگر اين همكاري صورت گيرد اين مساله با واكنش‌هاي منطقه‌اي مواجه مي‌شود براي مثال عربستان نخستين واكنش را نشان خواهد داد و از اين همكاري به عنوان برنامه ايراني - آمريكايي ياد كند و مواضع ايران را تحت تاثير قرار دهد و حتي تركيه هم نمي‌تواند خوشحال شود و از آنجايي كه سياست‌هاي خاص خود را دنبال مي‌كند بنابراين روابط ايران و تركيه نيز تحت تاثير قرار خواهد گرفت و در اين عرصه تركيه نيز بازي‌هاي خود را خواهد كرد.
۴- ايران خود در بحران سوريه شديدا مخالف نقش نظامي بازيگر خارجي بوده لذا اگر در عراق اينكار را بكند تاثیرگذاری منطقه‌اي خود را به چالش مي‌‌‌‌‌‌كشد. بنابراين از نگاه استراتژيك و واقع‌گرايانه همكاري ايران و آمريكا در شرايط فعلي به نظر معقول نمي‌رسد مگر در بحث كلان مبارزه با افراط‌گرايي در كل منطقه.
* استاد روابط بين‌الملل دانشگاه علامه طباطبايي/آرمان
دریافت صفحه با کد QR