یک جامعه شناس شهری دلیل اصلی کاهش آستانه صبر شهروندان را افزایش فشارهای اجتماعی و اقتصادی می داند.

تنها یک جمله می‌تواند زمینه ساز مشاجره در مترو شود، بحث و گفتگویی که حتی گاهی به کتک کاری و صدمه رساندن به یگدیگر هم می‌رسد. این رفتار آنقدر در جامعه زیاد شده که سایر مسافران تنها با گفتن چند جمله مانند " خانم این چه حرفیه!" یا "آقا ولش کن بره!" عکس العمل نشان می‌دهند. شاید هم این جملات کوتاه برای دور ماندن از درگیری و جلوگیری از اتفاق‌هایی است که در صورت دخالت بیشتر برایشان دور از انتظار نیست.

اما فقط مترو یا اتوبوس نیست که در آنها شاهد افزایش بروز خشم هستیم. خیابان، پارک یا حتی زمانی که افراد برای استراحت و تفریح اختصاص داده‌اند می‌تواند با کوچکترین تغییری در رفتار افراد، تبدیل به ساعتی پر از استرس و ناراحتی شود. تغییری در اجتماع که به مرور زمان در حال تبدیل شدن به یک عادت و حتی ناهنجاری اجتماعی است.

در همین رابطه قمر فلاح، جامعه شناس شهری در گفتگو با نامه نیوز با تاکید براینکه عصبی بودن مردم عامل اساسی در کاهش آستانه صبر آن‌ها در زندگی اجتماعی است، گفت: گاهی تحمل افراد کم یعنی اشباع می‌شود. اینجا دو مساله مطرح است؛ یکی اینکه رفتار ما در فضای عمومی چطور است و اینکه آیا تربیت شده‌ایم تا در فضای عمومی رفتار اجتماعی درست از خود نشان دهیم؟ حتی اگر این تربیت را داشته‌باشیم، در چه شرایطی قادریم بهترین رفتار را از خود نشان دهیم؟ آیا در شرایط سخت همان افرادی که مجهز به رفتار اجتماعی هستند از خود رفتاری ناشایست نشان می‌دهند؟

وی افزود: پس دو مسیر را باید بررسی کنیم؛ آیا الآن در فضای عمومی که با دیگران همسفر هستیم و در مجاور هم قرار می‌گیریم، حقوق دیگران را رعایت می‌کنیم؟ آیا بی اعتنایی مدنی را در رابطه با دیگران می‌توانیم در نظر بگیریم؟

بی اعتنایی مدنی با بی تقاوتی فرق می‌کند
این پژوهشگر در تعریفی از بی اعتنایی اجتماعی اظهار داشت: بی اعتنایی اجتماعی یعنی کاری به کسی نداریم که موها یا لباسش به چه صورت است. بی اعتنایی مدنی با بی تقاوتی فرق می‌کند. یعنی به دیگری آزادی می‌دهیم که هرجور بخواهد (تا جایی که خللی به کار دیگری وارد نکند) رفتار کند. برای طرز لباس پوشیدن افراد یا رفتاری که از خود نشان می‌دهند به آن‌ها نگاه خشونت آمیز و پر از پرسش نمی‌کنیم. این یک تربیت اجتماعی است. باید پرسید که ما این فرهنگ را پیدا کردیم که رفتارهای اجتماعی داشته باشیم و به دیگری حق وجود و حق انتخاب ظاهر را بدهیم یا نه! به این صورت به نوعی تعیین می‌شود که صبر ما چقدر است.

فلاح بر تاثیرگذاری مسایل اقتصادی و اجتماعی جوامع بر رفتار شهروندانش اشاره و بیان کرد: در کنار این موارد مسایل اقتصادی و اجتماعی آنقدر می‌تواند روی افراد اعمال فشار کند که حتی اگر شخص به بی اعتنایی مدنی هم مجهز باشد باز هم نتواند تحمل بالایی از خود در مقابل این مسایل نشان دهد. این بی صبری در جامعه بیشتر به این دلیل است که افراد خود را از نظر روانی خالی می‌کنند. در این نوع از برخورد، رفتاری که طرف مقابل نشان می‌دهند مهم نیست بلکه فرد بر اساس فشارهایی که در زندگی متحمل می‌شود، رفتاری از خود بروز می‌دهند که نمادی از خالی کردن روانی است.

وی افزود: اگر مترو را در این زمینه مثال بزنم، رفتار افراد با سال‌های اول فرق کرده، تحمل مردم در جامعه ما بیشتر شده‌است. اما در کل فضای اجتماعی بر اثر فشارهای اجتماعی که در سطح بالایی قرار دارند و مردمی که ابزاری برای تخلیه خود ندارند، با رفتارهای نامناسبی همراه است. در جامعه ما فشار اقتصادی و فشار اجتماعی بالا مانند بی مسکنی، گرانی، بیکاری، هزینه‌های بالای تحصیل کودکان، هزینه بالای فرزندآوری و ... همه مردم را به ستوه آورده‌است. این شرایط بیش از آستانه تحمل افراد است و در فضای اجتماعی باعث بروز انواع خشونت خواهدشد.

این کارشناس حوز جامعه شناسی شهری ادامه داد: یعنی صبر و شکیبایی نداریم. افرادی که از خارج از کشور به ایران می‌آیند همه می‌گویند که جو اجتماعی سنگینی دارد. همه افراد در جامعه زیر نظر بقیه هستند. حتی ممکن است به دلیل محبت و مهربانی، طرف مقابل را زیر میکروسکپ قرار دهیم. اینها نشان دهنده این است که آموزش رفتار اجتماعی روی افراد انجام نگرفته‌است. مگر گروه خیلی کوچکی که کاری به کار دیگران ندارند، اکثر افراد این کشور به کار همدیگر کار دارند. برای رفتار اجتماعی مناسب در جامعه باید با برنامه ریزی، افراد آموزش ببینند که در ایران این بخش از آموزش را نداریم.

تفکر روستایی همچنان حاکم بر ارتباطات اجتماعی مردم ایران
این جامعه شناس درباره اصول زندگی در جامعه شهری گفت: اینکه فردی به خود اجازه بدهد در مورد زندگی دیگری اظهار نظر کند نشان دهنده این است که ما هنوز شهروند نشده‌ایم، ما هنوز در ارتباطات با دیگران تفکر روستایی داریم. ارتباطات ما ارتباط چهره به چهره و نخستین است. در اتوبوس و مترو با اندک نزدیکی، افراد قصه‌ی زندگی خود را به دیگران می‌گویند، شروع به درد و دل کرده و با هم دوست می‌شوند. در جامعه شهری در عین کثرت افراد با یکدیگر فاصله دارند. در جامعه ایران هنوز به آداب شهرنشینی مجهز نشده‌ایم. هنوز روابط نخستین و چهره به چهره داریم. مساله اصلی به نظر من این است.

فلاح با بیان اینکه راهکار برون رفت از این وضعیت آموزش و تکثرگرایی است، افزود: باید آموزش ببینیم تا بتوانیم دیگران را هر جور که هستند قبول کنیم و در کار دیگران فضولی نکنیم. در آموزه‌های خود هم پیرامون اهمیت این موضوع آمده است اما به این آموزه‌ها بها داده نمی‌شود. در هر صورت این خصلت باعث می‌شود که جامعه به سویی رود که ذره‌بین‌های اجتماعی قوی‌تر شوند. بخشی هم ناشی از گشت ارشاد است که آدم‌ها را زیر ذره‌بین می‌برد و نگاه‌ها و کنجاوی مردم را برانگیخته می‌کند.

وی تصریح کرد: در جامعه ما نهی از منکر را بد تعریف کرده‌اند، در نهی از منکر، منکرات طبقه بندی می‌شوند. در قرآن از حجاب دوبار نام برده‌ شده ولی از دروغ‌گویی بیش از هزار بار سخن به میان آمده‌است. ناصحان اجتماعی ما به اهمیت موضوعات دقت زیادی نمی‌کنند. فرعیات را مهم کردیم و به اصول توجهی نمی‌کنیم. مساله فرهنگ گروه حاکم مطرح است. در این زمینه فرهنگی که حاکم‌ها در جامعه ایجاد می‌کنند دارای ضریب اهمیت بالایی است. مردم خیلی راحت این گفته‌های این افراد را می‌پذیرند و آن نوع نگاه و فرهنگ سریع تکثیر می‌شود.

هرچه شهر بزرگتر، دخالت کمتر
این پژوهشگر نکته مهم را ایجاد تغییر در دستگاه‌های اجرایی دانست و گفت: روندی برای شهر نشینی وجود دارد که هرچقدر شهر بزرگتر باشد، دخالت در کار دیگران کمتر خواهدشد. اینکه می‌بینیم در شهرهای بزرگ آستانه صبر افراد پایین است به دلیل بالا بودن فشار در زندگی افراد است. برای مثال اگر اختلافی در یک روستا یا قوم و عشیره ایجاد شود حاصل آن درگیری دست جمعی و کشت و کشتار است ولی اگر برخوردی در شهر اتفاق بیافتد، نتیجه‌اش برخورد و نهایت چاقوکشی خواهدبود. در این شرایط چند نفر کشته نمی‌شوند. حال شما این فرض را برای جامعه که جمعیت کمی دارد و تهران که در آن ۱۰ میلیون نفر رفت و آمد می‌کنند، در نظر بگیرید. معلوم است که تعداد درگیری‌ها بر اثر افزایش تعداد ساکنین، بیشتر می‌شود ولی شدت و غلظت درگیری‌ها کاهش پیدا می‌کند. جرم‌ها و جنحه‌های شهرنشینی غیر مستقیم و پنهان است. افراد یکدیگر را از ریشه می‌زنند ولی غیرمشهود است. ولی جرم‌ها و جنحه‌های افراد روستایی مشهود است و با قساوت بیشتری همراه است.

وی افزود: در جامعه‌شناسی جرم، در جوامع کوچک همیشه قساوت‌ها و خشونت‌ها شدیدتر است. وقتی بین یک فرد با فرد دیگر اختلاف به وجود می‌آید، قوم‌های این افراد درگیر خواهندشد. بحث دیگری که مطرح است این است که الآن شرایط به گونه‌ای است که فشار اجتماعی بالاست که موجب کاهش صبر مردم می‌شود. یعنی اگر در این شرایط مردم به انواع آموزه‌های اجتماعی مجهز باشند، باز هم می‌توانند رفتاری نادرست از خود نشان دهند. در این شرایط رفتار افراد ناشی از ندانستن و کمبود آموزش نیست، بلکه این به دلیل نیاز مردم به تخیله روانی است. شما می‌توانید ببینید مردم اروپا هم که به انواع آموزه‌ها مجهزند، بعد از بازی فوتبال وقتی فشار بالاست به خیابان‌ها آمده و یگدیگر را هم می‌زنند یا حتی می‌کشند .

فلاح با بیان اینکه در کشورهای اروپایی هم وقتی رکود اقتصادی می‌شود ضریب دزدی افزایش و امنیت کاهش پیدا می‌کند، گفت: آنجا هم وقتی فشار اجتماعی زیاد می‌شود، خشونت ابزار تخلیه جوانان می‌شود. در این کشورها قانون وجود دارد اگر هر کسی جرمی مرتکب شود با او طبق قانون برخورد خواهدشد ولی در ایران موازین اجتماعی با هنجارها و باورهای اجتماعی اجرا می‌شود یعنی کسی که در ذهن خود وجدان و دیگرخواهی بالایی دارد، آستانه تحملش بالاتر از دیگران خواهدشد. ابزارها فرق می‌کند. ولی در کشورهای اروپایی ناهنجاری ها به صورت موردی اتفاق می‌افتد و همه گیر نیست و بیشتر جوانان مشکل دارند.