زندگی در دنیای صنعتی و ماشینی، منجر به بروز معضل چاقی شده است. افراد چاق یا به دلایل اجتماعی و ظاهری تمایل به کاهش وزن دارند و یا به دلیل آگاهی از خطرات بالقوه چاقی بر سلامت و حیات انسان، تمایل به کاهش وزن از خود نشان می دهند.

روشهای مختلفی جهت رسیدن به وزن ایده آل وجود دارد که پایه تمامی آنها کاهش کالری مصرفی از طریق رژیم غذایی مناسب و افزایش سوخت و ساز بدن از طریق افزایش فعالیت بدنی است. ورزش مناسب و پیاده روی به مدت ۴۰ دقیقه در روز می تواند تاثیر بسزایی در کاهش وزن داشته باشد. این دو روش اساسی علاوه بر اینکه نیاز به ممارست و پیگیری دارد باید از جانب فرد متخصصی مانند متخصص تغذیه، پزشک معالج و یا مربی ورزشی ارائه گردد تا خطری برای فرد چاق ایجاد نکند. ولی متاسفانه اغلب افراد چاق تمایل به استفاده از روشهای میانبر و سریع را از خود نشان می دهند و به بیان ساده تر لاغری سریع و بدون زحمت را انتخاب می کنند. این افراد طعمه های اصلی تبلیغات کذب داروهای لاغری محسوب می شوند.

بسیاری از روشها و داروهای ارائه شده از طرق غیر مجاز تبلیغاتی و اینترنتی یا ماهواره ای، نه تنها مفید نیستند بلکه در درازمدت، عوارض و خطراتی برای سلامت فرد دارد.

باید یادمان باشد که هنگام استفاده از داروهای لاغری، چنانچه فرد سبک زندگی خود را (خوراک و فعالیت روزانه) تغییر نداده باشد، این داروها فقط تا زمانی موثرند که فرد آنها را مصرف کند و چون این داروها عوارض جانبی دارند، نمی توان به مدت طولانی از آنها استفاده کرد. در نتیجه با قطع دارو، وزن دوباره افزایش می یابد.

داروهای مورد استفاده در کاهش وزن به چند دسته تقسیم می شوند

الف- داروهایی که اشتها را کاهش می دهند

این داروها معمولاً محرک بوده و از طریق تأثیر بر سیستم مرکزی اعصاب باعث کاهش اشتها می شوند و اغلب منجر به بروز عوارض قلبی خطرناک می شوند. از سوی دیگر از آنجا که این داروها تأثیر کوتاه مدتی دارند، پس از مدتی اثر خود را از دست می دهند. در واقع اشتها به حالت اول برگشته و وزن نیز دوباره افزایش می یابد. عوارض جانبی این داروها عبارتند از: عوارض قلبی، ریزش مو، سوء تغذیه، ضعف، افسردگی، بی خوابی، سرگیجه، خشکی دهان، گیجی و منگی.

ب- داروهایی که سوخت و ساز بدن را افزایش می دهند

از این دسته می توان داروهایی مثل هورمون های تیروئید را نام برد. عارضه جانبی این داروها پرکاری غدد تیروئید می باشد. داروهایی که تحت عنوان چربی سوز برای کاهش وزن توصیه می شود نیز باعث فعال تر شدن غده تیروئید و اختلال در عملکرد این غده می شود و به طور کلی سوخت و ساز بدن را تغییر می دهد.

وقتی که مصرف این داروها پس از مدتی کنار گذاشته شود فرد با مشکلات هورمونی مواجه خواهد شد و غده تیروئید وی با اختلال مواجه می شود.

ج- داروهای مدر و ملین

داروهای ادرارآور یا مدر و داروهای ملین ومسهل ها، مانع جذب آب و مواد غذایی از طریق کلیه و روده ها می شوند و در نتیجه فرد چاق با از دست دادن مقادیر بالایی از آب بدن، دچار کاهش وزن می شود. این داروها نه تنها روی چربی های ذخیره شده در بدن تاثیری ندارند، بلکه منجر به بی آبی بدن و سوء تغذیه خواهند شد. از آنجا که کاهش وزن ناشی از داروهای مدر به علت از دست رفتن آب بدن است نه چربی. به همین دلیل، پس از مدت زمان کوتاهی با مصرف آب و مایعات دوباره جایگزین می شود و مصرف این داروها روند طبیعی کار بدن را مختل می کند و موجب آسیب دیدن کلیه ها و کبد می شود.

د- داروهای کاهنده جذب چربی های خوراکی

این داروها از طریق کاهش جذب چربی رژیم غذایی عمل می کنند. البته این داروها در مورد همه افراد مؤثر نیستند ولی بعضی از افراد که از رژیم غذایی همراه با آنها استفاده می کنند، به میزان ۲-۱ کیلوگرم اضافه بر میزانی که با رژیم غذایی کم می شود، کاهش وزن پیدا می کنند. استفاده از این دارو هم روش مناسبی برای درمان چاقی نیست، زیرا بر چربی بدن بی تاثیر است و تنها مانع جذب چربی غذا خواهد شد. درصورتیکه غذای مصرفی بدون چربی و رژیمی باشد این دسته از داروها بی اثر خواهند بود. از سوی دیگر این داروها با ایجاد اختلال در جذب چربی ها، منجر به عدم جذب ویتامین های محلول در چربی مانند ویتامین های A، D، K،E خواهد شد و به دنبال آن عوارض پوستی از جمله خشکی پوست و مشکلات هورمونی برای فرد پیش می آید.

ه- دیگر داروها

افدرین و کافئین از اجزای مهم و فعال بسیاری از داروها و مکمل های لاغری با منشا گیاهی می باشند که به دلیل بروز عوارض جانبی خطرناک به هیچ عنوان مصرف آنها توصیه نمی شود. هر گونه اشاره ای به بی خطری این فرآورده ها به دلیل گیاهی بودن آن، کذب محض می باشد. چرا که داروهای با منشا گیاهی مانند داروهای با منشا شیمیایی هردو به یک اندازه می توانند خطرناک باشند.

در مورد اثرات این داروها اخبار ضد و نقیض بسیاری موجود است. سایتهای تبلیغاتی، با ادعای مجوز از اتحادیه اروپا و امریکا و اثرات مفید این داروها و كاهش وزن بدون تحمل گرسنگی صحبت می كنند، ولی واقعیت بر خلاف این است. این داروها مجوز رسمی ندارند، شرکت ثبت شده ی قانونی هم ندارند و فروش اینترنتی آنها با موبایل شخصی انجام می شود و در اکثر موارد در پیگیری های قانونی انجام شده توسط سازمان غذا- دارو، هویت تقلبی آنها آشکار می شود.

تحقیقات پزشكی و بررسی های آماری بر روی افرادی كه دارو مصرف كرده اند نشان می دهد، این داروها یا بی اثر هستند یا اثر آنها بسیار كوتاه مدت است و پس از قطع دارو، وزن شخص به حالت اولیه باز می گردد. در بسیاری از افراد، عوارض جانبی مصرف داروهای کاهنده وزن گاهی آنقدر شدید است كه می توان گفت دارو به جای اینكه بیماری چاقی را درمان كند، بیماری دیگری را هم به وجود آورده است.

دسته بندی داروهای کاهش وزن

عصاره تیروئید ( thyroid extracts )
چربی سوزها ( fat burners )
ترکیبات افدرین‌ها ( ephedrin )
ترکیبات کیتوسان‌ها ( chitosan )
ترکیبات پیرووات‌ها ( pyruvate )

۱- عصاره تیروئید

عصاره تیروئید تهیه شده از حیوانات، یکی از اجزاء بعضی از مکمل‌های کاهش وزن است. ادعا می‌شود که این فرآورده سبب افزایش متابولیسم می شود. عوارض جانبی دارو شامل موارد زیر است: ضعف اعصاب، پف کردن چشم‌ها، افزایش ضربان قلب، اسهال، تعریق زیاد و از دست دادن آب بدن.

۲- افدرین ( Ephedrine )

این ماده شبیه آمفتامین‌ها ( Amphetamines ) بوده و می‌توانند عوارض جانبی بسیار و یا تداخل و مشکلاتی در بدن ایجاد نمایند، از جمله سبب افزایش فشار خون، سردردهای شدید، حمله ناگهانی غش، حملات قلبی و حتی منجر به مرگ گردد.

۳- کیتوسان (chitosan)

کیتوسان‌ها با قابلیت اتصال به چربی ها ساخته شده‌اند و مورد استفاده قرار می‌گیرند. طبق چندین مطالعه و تحقیق مستقل، افزایش چربی در مدفوع با مصرف کیتوسان ثابت نشده است. کیتوسان از ماده فیبری حلزون صدف دار ساخته می‌شود.

۴- پیرووات ( pyruvate )

پیرووات از دسته ترکیبات چربی سوز است. در بعضی از مطالعات انجام شده، پیرووات هنوز در جریان خون افراد استفاده کننده دیده نشده است و مصرف مقدار زیاد آن همراه با نفخ و گاز و اسهال همراه است.

۵- چربی سوزها ( Fat Burners )

چربی سوزها دسته‌ی دیگری از اجزاء بعضی از مکمل‌های کاهش وزن را تشکیل می‌دهند. سازندگان ادعا می‌کنند که این قرصها سبب افزایش متابولیسم و سوختن بیشتر چربی‌های بدن می‌شود. این داروها درصورتیکه متابولیسم را افزایش دهند، می توانند خطرناک باشند. در بعضی از چربی سوزها ترکیباتی مثل افدرین ( Ephedrine )، افدرا ( Ephedra )، ماهوآنگ ( Ma Huang )، گوآرانا ( Guarana ) و سطح بالایی از کافئین ( Caffeine ) به کار رفته است. این ترکیبات همگی از دسته محرک ها بوده و مصرف آنها می تواند عوارض جبران نا پذیری را ایجاد کند.

۶- فنیل پروپانول آمین( PPA )

فنیل پروپانول آمین در قرصهای کاهش وزن بدون نسخه وجود دارد. مصرف این ماده به رغم آنکه توسط FDA در نوامبر سال ۲۰۰۰ ممنوع شده است. هنوز مورد استفاده قرارمی‌گیرد. این جزء ترکیبی در بسیاری از قرص‌های کاهش وزن وجود دارد. طبق مطالعات پزشکی این جزء ترکیبی هنوز خطرناک و غیر ایمن بوده و طبق مطالعات، واکنشهای جدی در بدن ایجاد می‌نماید که از آنجمله می‌تواند فشار خون را افزایش داده و سردرد ایجاد نماید و منجر به سکته مغزی و مرگ گردد.

PPA در فرآورده‌هایی شامل Dexatrim و Acutrim و بعضی از داروهای کاهش وزن مورد استفاده قرار می‌گیرد. قرصهای کاهش وزنی که در آن PPA بکار رفته، سازندگان آن ادعا می‌کنند که سبب کاهش وزن ۵ کیلوگرم در هفته می‌گردد، این در حالی است که کاهش وزن بیش از سه کیلوگرم در هر ماه می تواند خطرناک باشد.

داروهایی با عنوان کلی"fatburner" یا سوزاننده چربی، به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود چرا که از محتویات آنها اطلاع چندانی در دست نیست و گاهی دیده شده است که مقادیری آمفتامین در این داروها وجود دارد که عوارض مغزی بر جای می‌گذارد.

بهترین راه برای کاهش وزن و تناسب اندام، عدم استفاده از چربی اشباع شده و چربی‌های حیوانی و انجام فعالیت بدنی مناسب است.

فرآورده‌هایی که بدون نظارت وزارت بهداشت و به صورت قاچاق وارد کشور می شود حتی در کوتاه مدت نیز می‌توانند عوارض خطرناک یا مرگ را در پی داشته باشند.

باید به این نکته توجه داشت هر دارویی که برای لاغری مصرف می‌شود باید دارای مجوز مصرف از وزارت بهداشت بوده و از سوی متخصص مربوطه تجویز شود.

برخی از داروهایی که در باشگاههای بدن سازی توزیع می‌شود و افراد بدون آگاهی و بدون تجویز پزشک متخصص از آنها استفاده می‌کنند، اگرچه در ظاهر باعث رشد عضلات می‌شوند ولی عوارضی همچون سرطان کبد، عقیم شدن در مردان و در زنان عوارضی همچون ضخیم شدن تارهای صوتی و کلفتی صدا، تجمع غیرعادی چربی در بدن و سایر عوارض جبران ناپذیر را به همراه دارد. افراد برای لاغری و یا چاقی باید طبق نظر متخصص تغذیه و غدد اقدام به مصرف دارو نمایند.