واضح است که صنعت و پیشرفت‌های صنعتی برای بقای هر جامعه‌ای ضروری است و اهمیت آن بر کسی پوشیده نیست اما، آنچه بیشتر از پیشرفت‌های صنعتی از اهمیت برخوردار است ضرورت ملاحظات زیست‌محیطی و ارزیابی‌های لازم در کنار فعالیت‌های صنعتی است؛ چیزی که شاید خلأ آن در کشور ما وجود داشته باشد.

در عصر حاضر و در جوامع صنعتی امروزی دیگر لازم نیست که شخصی حتما در یک شهر صنعتی بزرگ زندگی کند تا با دغدغه‌های زیست‌محیطی مانند آلودگی هوا روبه‌رو شود. مساله آلودگی یکی از مهم‌ترین و حادترین مسائل ناشی از تمدن انسانی در جهان امروز به‌شمار می‌رود. محیط زیست کنونی انسان در اثر فعالیت‌های آدمی همواره در معرض آلودگی‌های مختلف قرار دارند و با توجه به اختلافاتی که انسان پرتعدادتر و پرمصرف‌تر از گذشته، بر منابع محیطی وارد می‌آورند این آلودگی‌های زیست‌محیطی دیگر فقط شهرهای بزرگ را مورد تهدید قرار نمی‌دهد و گستره آن حتی به روستاهای کوچک هم رسیده است. آلودگی برای افراد مختلف مفهوم و معنی متفاوتی دارد.

برای یک شهروند آلودگی هوا مهم‌ترین نوع آلودگی به شمار می‌رود یا ممکن است نسبت به آب آلوده حساسیت بیشتری نشان دهد. اما برای یک کشاورز شاید سلامت خاک اولویت مهم‌تری باشد.

درهرحال اگر بخواهیم تعریف جامع و کلی برای آلودگی محیط زیست در نظر بگیریم چنین می‌توان گفت که آلودگی محیط عبارت است از «وجود یک یا چند ماده آلوده کنند در محیط زیست به مقدار و مدتی که کیفیت یا چرخه طبیعی را به طوری که مضر به حال انسان یا حیوان، گیاه یا آثار و ابنیه باشد تغییر دهد.» یکی از مهم‌ترین مسائل زیست‌محیطی آلودگی هواست که درحال حاضر یکی از دغدغه‌های مسئولان و شهروندان به‌شمار می‌رود به‌طوری که سال گذشته آماری مبنی بر اینکه سالانه دست کم چهار‌هزار شهروند تهرانی در اثر آلودگی هوا فوت می‌شوند، در رسانه‌ها منتشر شد. علاوه بر این، آلودگی هوا هرسال هشت میلیارد دلار برای ایران هزینه دارد. اما آلودگی هوا تنها بخشی از آلودگی‌های زیست‌محیطی را دربر می‌گیرد. شاید بتوان یکی دیگر از آلودگی‌های محیطی را که بسیاری از وجوه زندگی ما انسان‌ها را تهدید می‌کند، آلودگی خاک دانست. خاک یکی از منابع مهم و ارزشمند طبیعت است.

خاک‌ها به‌عنوان پالاینده‌های طبیعت محسوب می‌شوند. علاوه بر اینکه تأمین کننده مواد غذایی هستند، خاصیت تصفیه‌کنندگی نیز دارند. بدون داشتن خاک سالم حیات و زندگی روی زمین امکان‌پذیر نخواهد بود. ۹۵ درصد غذای انسان از زمین حاصل می‌شود. برنامه‌ریزی برای داشتن خاکی سالم و تولید کننده لازمه بقای انسان است. ورود مواد، ارگانیسم‌های زیستی یا انرژی به درون خاک سبب تغییر کیفیت خاک می‌شود. همین مساله باعث می‌شود که خاک از حالت طبیعی خود خارج شود.

تهیه اطلاعات میزان آلودگی خاک در کشور
طی خبری که سازمان بسیج جامعه پزشکی کشور منتشر کرده است، استان اصفهان، جنوب تهران، عسلویه، بوشهر، زمین‌های اطراف مس ‏سرچشمه، استان سیستان وبلوچستان و بخش عمده‌ای از خوزستان،‎ آلوده‌ترین خاک‌های کشور را دارند. روح‌ا... قائدامینی با اشاره به غفلت از آلودگی خاک در کشور گفته است: خاک، پایه اساسی زیستی بشر است که خطر آلودگی آن کمتر از خطر آلودگی هوا نیست. معاون امداد و درمان سازمان بسیج جامعه پزشکی با بیان اینکه آلودگی خاک باعث از بین رفتن پوشش گیاهی و ‏کاهش رشد و نمو گیاهان و در نهایت منجر به فرسایش خاک و بیابان‌زایی می‌شود‎، افزوده است: هرگونه تغییر در ویژگی اجزای تشکیل‌دهنده خاک بطوری‏که استفاده از خاک ناممکن شود، آلودگی خاک نامیده می‌شود. به گفته قائد امینی، براساس آمار، درصد کمی از فاضلاب‌های صنعتی و خانگی در کشور تصفیه می‌شود و بخش ‏عمده فاضلاب‌های خانگی و صنعتی کشور بدون تصفیه و به‌صورت خام وارد محیط زیست می‌شود که این روند، ‏آلودگی خاک و آب‌های زیرزمینی را در پی دارد که نمونه بارز آن افزایش میزان نیترات در آب چاه‌هاست. او افزوده است: اکنون در کشورهای اروپایی برای جلوگیری از آلودگی خاک عامل بازدارنده‌ای با عنوان «قانون ‏خاک» وجود دارد که موجب شده تا حد زیادی از افزایش آلودگی‌های خاک جلوگیری شود‎.‎ قائدامینی با بیان اینکه این قانون اخیرا در کشور ما مطرح شده است و در انتظار اجرای صحیح آن هستیم، ادامه داده است: بر اساس قانون به عنوان مثال اگر واحدی منجر به آلودگی ‏خاک مناطق اطراف خود شود در مرحله اول به شش ماه تا دو سال حبس و در مراحل بعدی به پرداخت جرایم ‏نقدی محکوم می‌شود.

آلودگی رودخانه‌ها مهم‌ترین دلیل آلودگی خاک
مشاور رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست در گفت‌وگو با آرمان درباره دلایل آلودگی خاک، می‌گوید: وقتی هوا و آب در منطقه‌ای آلوده باشد، طبیعی است که خاک آن منطقه هم آلوده می‌شود علاوه بر این، ریزگردهایی هم که بر اثر جاذبه روی خاک می‌نشینند یکی دیگر از دلایل آلودگی خاک محسوب می‌شوند. اسماعیل کهرم آلودگی رودخانه‌ها را مهم‌ترین عامل آلودگی خاک می‌داند و ادامه می‌دهد: آلودگی رودخانه‌ها در مسیر خود توسط کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات نباتی و نفوذ این مسمومیت‌ها در خاک از دیگر عوامل آلودگی خاک است. به گفته او در هرجایی که رودخانه‌ای وجود داشته باشد و عوامل آلودگی آب آن رودخانه مهیا شود در آن محدوده خاک هم آلوده خواهد شد.

علاوه بر این، پدیده‌های نوظهوری مانند خشک‌شدن دریاچه‌ها باعث انتقال نمک و شن و ماسه روی خاک‌های اطراف می‌شود. در ۳۰ سانتیمتری سطح بالایی خاک مملو از املاح و موجودات باکتریایی است که رشد دانه را میسر می‌کنند و نمک حاصل از خشک شدن دریاچه‌ها که روی این خاک قرار می‌گیرد باعث آلودگی و در نتیجه از بین رفتن املاح خاک می‌شود. بنابر گفته این کارشناس محیط زیست، میزان آلودگی خاک مناطق برحسب اینکه رودخانه‌ای در یک منطقه وجود داشته باشد، یا نه متغیر است. او دفع زباله را از دیگر عوامل آلوده شدن خاک می‌داند و تصریح می‌کند: دفع زباله منجر به تولید عنصری به نام «شیرابه» می‌شود که یکی از خطرناکترین عناصر موجود در طبیعت محسوب می‌شود و در خاکی که این عنصر در آن نفوذ کند دیگر هیچ گونه فعالیتی نمی‌توان انجام داد. او همچنین به آلودگی‌های صنعتی اشاره می‌کند و می‌گوید: انواع فلزات سنگین مانند سرب و جیوه که توسط کارخانه‌های صنعتی در طبیعت رها می‌شود و خاک پذیرای آنهاست از دیگر عوامل آلوده کردن خاک هستند. البته نباید از ذکر این نکته غافل شد که شهروندان هم در مقیاس بسیار کوچکتر می‌توانند در آلودگی خاک موثر باشند چراکه براساس نظر محققان هر لیتر بنزین سوخته‌ای که توسط یک شهروند در آب ریخته می‌شود می‌تواند چهارهزار لیتر آب سفره‌های زیرزمینی و سپس لایه‌های خاک را مسموم کند.

قوانین زیست‌محیطی نیاز به بازبینی دارند
واضح است که صنعت و پیشرفت‌های صنعتی برای بقای هر جامعه‌ای ضروری است و اهمیت آن بر کسی پوشیده نیست اما، آنچه بیشتر از پیشرفت‌های صنعتی از اهمیت برخوردار است ضرورت ملاحظات زیست‌محیطی و ارزیابی‌های لازم در کنار فعالیت‌های صنعتی است؛ چیزی که شاید خلأ آن در کشور ما وجود داشته باشد. با وجود این، موید حسینی‌صدر یکی از اعضای فراکسیون محیط زیست با تاکید بر این نکته که در زمینه ارزیابی‌های زیست محیطی فعالیت‌های صنعتی خلأ قانونی در کشور وجود ندارد، می‌گوید: تمامی فعالیت‌های صنایعی که به نوعی باعث آلودگی خاک می‌شوند از نظر قانونی باید کنترل شده و استانداردهای زیست‌محیطی در فعالیت‌های صنعتی اعمال شود و از این نظر کمبود قانون وجود ندارد. این نماینده مجلس ادامه می‌دهد: منکر این موضوع که در حفظ محیط زیست در وضعیت مطلوبی قرار نداریم نیستم اما، این مشکل به کمبود قوانین برنمی‌گردد بلکه به نظر می‌رسد برخی از این قوانین باید اصلاح و بازبینی شود و این اقدام هم باید با درخواست سازمان حفاظت از محیط زیست صورت گیرد چراکه، به نظر می‌رسد برخی جرایم نقدی برای تخلفات زیست‌محیطی قدیمی شده و کارایی لازم را ندارد و این موضوع قوانین حوزه را با مشکل ضمانت اجرایی مواجه کرده است.

منبع: آرمان