از روزی که نخستین گالری در ایران راه اندازی شد تا به امروز 65 سال می گذرد و امروز شمار آنها به 160 گالری در تهران رسیده که اگرچه همه آنها پر رونق و فعال نیستند اما برخی توانسته اند نقش تأثیرگذاری در اقتصاد هنر ایران ایفا کنند.

از آن روز که نسل اول نقاشان مدرنیست ایران یعنی محمود جوادی پور، حسین کاظمی و هوشنگ آجودانی تصمیم گرفتند که نخستین گالری را در ایران دایر کنند تا امروز ۶۵ سال می گذرد.ایران تا دهه ۲۰ شمسی هیچ گالری و نگارخانه ای نداشت و همه هنرمندان برای نمایش آثارشان باید متوسل به انجمن های خارجی در ایران می شدند.کمی بعد از ورود هنر مدرن به ایران، نیاز به داشتن فضایی برای نمایش آثار هنرمندان مدرنیست ایرانی هم احساس شد و به دنبال آن نخستین گالری در ایران به نام «آپادانا» در سال ۱۳۲۸ در خیابان انقلاب نبش خیابان بهار راه اندازی شد.

گالری «آپادانا» که نخستین تجربه ایرانی ها در گالری داری بود، بعد از یک سال فعالیت تعطیل شد. ۱۰ سال گذشت تا گالری «استتیک» مارکو گریگوریان در میدان فردوسی آغاز به کار کند اما این گالری هم بعد از مدت کوتاهی تعطیل شد. گالری های «کبود» به مدیریت پرویز تناولی و «گیلگمش» به مدیریت هانیبال الخاص نیز از دیگر تجربه های هنرمندان ایرانی در راه اندازی گالری بودند که البته بعد از مدت کوتاهی فعالیت تعطیل شدند. از میان نسل اول گالری ها در ایران تنها گالری «سیحون» است که از سال ۱۳۴۵ تاکنون همچنان به حیات خود ادامه داده است.

امروز شمار گالری ها در تهران به حدود ۱۶۰ گالری در تهران رسیده که البته همه آنها پر رونق و فعال نیستند، اما برخی توانسته اند با استفاده از تجارب خود و دیگران و همچنین شناختی که از هنر و هنرمندان ایرانی دارند نقش خود را در اقتصاد هنر ایران به خوبی ایفا کنند. بعد از رونق پیدا کردن خرید و فروش آثار هنری به خصوص در حراج های بین المللی کریستیز و ساتبیز، توجه بسیاری از علاقه مندان به آثار هنری متوجه گالری داری و نقش تأثیرگذار آنها در اقتصاد هنر ایران شد.

رفته رفته بر تعداد گالری گردها، خریداران و مجموعه داران آثار هنری و در نهایت علاقه مندان به گالری داری افزوده شد. روند افزایش گالری ها در تهران در سالهای اخیر مخالفان و موافقانی پیدا کرده است. برخی معتقدند این افزایش گالری ها بدون در نظر گرفتن شرایط لازم برای این حرفه، در نهایت به اقتصاد هنر ایران آسیب می زند و برخی دیگر بر این باورند که این یک رقابت آزاد است، هر گالری دار حرفه ای و موفقی به سود اقتصادی خود خواهد رسید و هنرمندان بیشتری گرد او جمع خواهند شد و گالری داران کم تجربه و کم دانش نیز خود به خود از میدان به در خواهند شد.

اما آنچه که همچنان بی پاسخ مانده، تعریف گالری داری و تأثیر این گالری های حرفه ای و غیر حرفه ای بر اقتصاد هنر و رشد هنر ایران است.

افزایش گالری ها با انگیزه مالی

رزیتا شرف جهان مدیر گالری «طراحان آزاد» معتقد است که افزایش گالری‌ها بیشتر با انگیزه مالی است و وزارت ارشاد لازم است که بر روند اعطای مجوزها دقت بیشتری کند. به اعتقاد او تعداد گالری‌های فعال و ارائه‌دهنده هنر فاخر در تهران بیش از ۳۰ گالری نیست.

او با بیان این که تهران به بیش از ۱۶۰ گالری فعال نیاز دارد، اعطای مجوز به افرادی خارج از گردونه هنر را باعث لطمه وارد شدن به حرفه گالری‌داری عنوان کرد و گفت: این مجوزها، گالری هایی را به وجود آورد که تمرکزشان روی هنر نبود.

این هنرمند با تأکید بر این که گالری های تهران به مرور زمان غربال خواهند شد، به انگیزه مالی بسیاری از علاقه مندان به حرفه گالری‌داری هم اشاره کرد و افزود: در دهه ۷۰ روی مارکت هنر تمرکزی وجود نداشت و صرفاً علاقه بود که گالری داران را با وجود مشکلات بسیار وادار به استقامت می کرد اما امروز که بحث مارکت هنر پر رنگ شده است، به نظر می رسد که باید مولفه های تخصصی بیشتری را در نظر گرفت.

او معتقد است که برخی از این گالری های غیر حرفه ای اقدام به نمایش آثار تجربی می کنند که صرفاً با هدف فروش تولید شده و ارزش هنری ندارند، بنابراین وزارت ارشاد باید مجوزهای گالری داری را با رعایت اصول و مولفه های تخصصی در این حرفه اعطا کند.

افزایش گالری ها بدون بسترسازی بی فایده است

مدیر گالری «والی» معتقد است که مدیریت حرف اول را در حرفه گالری داری می زند که همراه با دانش هنری و ارتباطات موثر با جامعه هنری می تواند پردرآمد هم باشد، اما افزایش تعداد گالری‌ها بدون فرهنگسازی و بسترسازی نتیجه منفی خواهد داشت.

مژگان والی‌پور یکی از سیاست های وزارت ارشاد در اعطای مجوز به علاقه مندان احداث گالری را ایجاد شغل دانست و بیان کرد: به اعتقاد من افزایش گالری ها در راستای توسعه هنر، بدون فرهنگسازی و بسترسازی لازم بی فایده است و نتیجه آن نیز منفی خواهد بود.

به گفته او بخش اعظم گالری های دارای مجوز، فعالیتی ندارند و برخی از آنها بازنشسته های وزارت ارشاد هستند که مجوز گالری دریافت می کنند ولی عملاً گالری دار نیستند. عضو گروه «هفت نگاه» در ادامه تعداد گالری های فعال و تأثیرگذار در تهران را حدود ۳۰ گالری عنوان کرد و گفت: اگر همین تعداد ۳۰ گالری بتوانند در جهت رشد و گسترش هنرهای تجسمی و «آرت» ایران فعال باشند، کفایت می‌کند.

مدیر گالری «والی» درباره تعامل وزارت ارشاد با گالری‌داران فعال تهران هم گفت: وزارت ارشاد هیچ گاه از ما برای سیاست گذاری هایش نظر نمی‌خواهد.

او درباره استاندارد بودن فضای نمایشگاهی گالری های تهران هم توضیح داد: گالری های تهران استاندارد لازم را برای نمایش آثار هنری ندارند، چون امکاناتشان محدود است.

والی بر این اعتقاد است که وزارت ارشاد به جای حمایت از گالری داران، گاهی خودش نقش گالری دار را ایفا می کند که درست نیست.

پرهیز از نگاه حذفی به گالری داران

نازیلا نوع‌‌بشری مدیر گالری «آران» با تأکید بر پرهیز از نگاه حذفی به حرفه گالری‌داری و افرادی که می‌خواهند وارد این مسیر شوند، تاکید کرد که اعطای مجوز برای راه اندازی گالری در دولت کنونی ضابطه‌مندتر شده است.

مدیر گالری «آران» معتقد است که وزارت ارشاد به شیوه اصولی و سختگیرانه مجوز راه‌اندازی گالری‌ها را صادر می‌کند و اگر قبلا سختگیری هایی بی جهت انجام می‌شد، امروز کاملاً طبق اصول و ضوابط رفتار می شود که از این بابت باید به وزارت ارشاد بابت درستی عملکردش در این زمینه جایزه هم داد.

نوع‌بشری با تأکید بر نقد منصفانه گفت: اگر تعداد ۱۶۰ گالری مجوز فعالیت دارند، اتفاق خوبی است چراکه همین تعدد است که بحث کیفیت را هم به همراه دارد و به سلایق مختلف مخاطبان در زمینه آثار هنری پاسخ داده می شود ضمن این که در شهری مثل تهران با توجه به جمعیت جوانی که دارد، ۵۰۰ گالری هم کم است.

این گالری دار درباره نمایش آثاری هنر فاخر یا بازاری در گالری ها تصریح کرد: نمی توان گفت که چه هنری خوب و چه هنری بد است، چرا که برخی هنرها پیشروتر و برخی دیگر هم دکوراتیو هستند که این ۲ مقوله مخاطبان خاص خود را هم دارد.

او با اشاره به تعریف حرفه گالری‌داری گفت: گالری تعریف مشخصی دارد و یک بنیاد فرهنگی نیست بلکه جایی است برای عرضه و خرید و فروش آثار هنری که در این تعریف هر مدیری برنامه ریزی خودش را می تواند داشته باشد.

مدیر گالری «آران» همچنین تعداد زیاد گالری های تهران را به نفع همگان دانست و گفت: نباید نگاه حذفی به حرفه گالری داری داشته باشیم.

داشتن تخصص گزینه مهمی در گالری داری است

مدیر گالری «گلستان» بر این اعتقاد است که علیرغم فعالیت حدود ۱۶۰ گالری در تهران، تنها ۱۰ گالری معتبر و حرفه‌ای فعال هستند و بر این اساس از وزارت ارشاد خواست برای اعطای مجوز به متقاضیان گالری‌داری به دانش و هنرشناس بودن افراد نیز توجه نشان دهد.

لیلی گلستان درباره افزایش تعداد گالری ها و تأثیرگذاری آنها بر هنرهای تجسمی ایران گفت: من مخالف مجوز دادن برای راه اندازی گالری نیستم بلکه به مجوز دادن به افرادی که دارای چنین تخصصی نیستند مخالفم چراکه این امر باعث می شود بر اساس روابط و ناآگاهی آنها از این حرفه، به روند فعالیت سایر گالری های فعال لطمه وارد شود.

گلستان معتقد است که وزارت ارشاد در روند اعطای مجوز به متقاضیان تأسیس گالری تنها به مکان آن توجه دارد در حالی که داشتن تخصص بسیار بیشتر از مکان احداث گالری حائز اهمیت است.

مدیر گالری «گلستان» تصریح کرد: روابط و رفتار نادرست با هنرمندان به حرفه گالری داری لطمه وارد می کند و ما ناچاریم اشتباهات گالری داران ناآگاه را اصلاح کنیم که این موضوع برای دیگر گالری داران حرفه ای، انرژی‌بر و ناخوشایند است.

این فعال عرصه هنرهای تجسمی درباره تفاوت گالری های ایران با سایر کشورهای جهان هم بیان کرد: گالری های ما تفاوت چندانی با گالری های خارجی ندارند، از نظر بنا و ساختمان، گالری غیر استاندارد نداریم و مشکل ما گالری داری در ایران است.

گالری های ایران تخصصی کار نمی کنند

مهدی حسینی هنرمند نقاش نیز بر این باور است که گالری های ایران بر خلاف سایر کشورهای دنیا به صورت تخصصی فعالیت نمی کنند و سبک و سیاق مشخصی در نمایش آثار هنری ندارند.

حسینی تأکید کرد: این یک حرفه کاملا تخصصی است و باید افراد تحصیل کرده و صاحب تجربه وارد آن شوند.

او به نقش گالری ها در فضای هنرهای تجسمی کشور هم اشاره و بیان کرد: گالری ها بیشتر نقش مادی در فضای هنرهای تجسمی کشور ایفا می کنند، این در حالی است که در گالری های خارجی، بسیاری از آنها صرفا به دنبال سودجویی و فروش بیشتر آثار نیستند بلکه فضایی را برای نمایش آثاری ارزشمند از هنرمندانی که فروش ندارند، فراهم و تلاش می کنند که برای این آثار ارزشمند بازاریابی کنند.

مهدی حسینی در خاتمه با بیان این که گالری های ایران به صورت تخصصی کار نمی کنند، گفت: هر گالری ممکن است در طول ماه چند نمایشگاه مختلف برگزار کند از آثار چیدمانی گرفته تا فیگوراتیو و آثار انتزاعی. در حالی که در خارج از ایران گالری ها به صورت تخصصی فعالیت دارند و اگر یک گالری به نمایش آثار انتزاعی اختصاص دارد، ممکن نیست که آثار فیگوراتیو هنرمند مطرحی را به نمایش بگذارد چرا که در تخصص او نیست. اما در ایران چنین رویکرد تخصصی در فعالیت گالری ها مشاهده نمی شود و گالری ها هیچ سبک و سیاق خاصی را دنبال نمی کنند.

رقابت نابرابر گالری ها در شهرستانها

افسانه غفاری مدیر «نگارستان مهر» در شهر شیراز نیز به موضوع رقابت نابرابر میان گالری های دولتی و خصوصی در شهرستان ها اشاره کرد و گفت: با توجه به این رقابت نابرابر گالری های خصوصی ناچارند برای تأمین هزینه های گالری داری به گزینه های دیگری از جمله آموزش در کنار گالری داری نیز فکر کنند.

افسانه غفاری درباره شرایط گالری‌داری در شهرستان‌ها گفت: اخیراً وضعیت بهتر شده است و می توان این مجوز را از شهرستان محل اقامت نیز دریافت کرد.

از زمان حضور مجید ملانوروی به عنوان رئیس مرکز هنرهای تجسمی روند اعطای مجوز به گالری ها افزایش یافته است. او اعلام کرده که این مرکز به گالري ها مجوز يکساله مي دهد و اگر عملکردشان مثبت باشد، مجوز آنها تمديد مي شود.به گفته ملانوروزی اگر گالری بتواند ارتباط موثری با هنرمندان و مخاطبان برقرار کند، پابرجا می ماند و در غیراین صورت خودش کنار می کشد.

ملانوروزی افزایش تعداد گالری ها را به نسبت افزایش تعداد هنرمندان ضروری دانسته و بر نقش اقتصادی گالری ها و فروش آثار تأکید کرده است. به اعتقاد او نگاه فرهنگی را می توان در موزه ها و رویدادهایی چون بی ینال های هنری جستجو کرد و در گالری ها این اقتصاد است که اهمیت بیشتری دارد.

با توجه به موارد ذکر شده، به نظر می‌رسد که با افزایش علاقه روز افزون به گالری‌داری در کشور، این مهم علاوه بر فواید دارای آسیب‌های مختص به خود نیز هست. از جمله فواید رشد گالری‌داری می‌توان به تأثیرگذاری آنها بر رشد اقتصاد هنر، برآمدن ایده‌های جدید از سوی گالری‌داران، مهیا شدن یک بستر رقابتی و امکانی برای نمایش آثار هنرمندان بیشتر اشاره کرد.

از سوی دیگر با توجه به این که این حرفه قدمت چندانی در ایران ندارد، با مشکلاتی نیز همراه است که اهتمام بیش از بیش مسئولان با بهره‌گیری از خرد جمعی مختصصان برای رفع آن امری ضروری به نظر می‌رسد. آسیب‌هایی همچون نبود تعریف مشخصی از این حرفه، آشفته شدن عرصه ورود به اقتصاد هنر از طریق گالری‌داری، عدم وجود قوانین و ضوابط تخصصی برای اعطای مجوز گالری ها، ایجاد روابط ناسالم اقتصادی میان هنرمند و گالری دار و همچنین اضافه شدن فضاهای نامناسب و غیر استاندارد به عنوان گالری به فضای نمایشگاهی کشور، به دلیل عدم نظارت تخصصی در این عرصه است. این امر در نهایت بازنگری در قوانین با نگاه تخصصی و کارشناسانه را امری اجتناب ناپذیر می‌کند.