کشورهای دارای تمدن همچون ایران، یونان، چین، ایتالیا و مصر از چنان ظرفیت بزرگ تمدنی برخوردارند که اگر قرار باشد هر سال و منظم یکی از میراث معنوی‌شان ثبت شود، هزاران سال باید در صف بایستند و بسیاری از کشورها حتی میراث معنوی ندارند که هر سال برای ثبت جهانی معرفی کنند!

عالی‌ترین مقام یونسکو در حالی پس از ده سال سفری به ایران خواهد داشت که تصور می‌شود، می‌توان از این سفر بهره‌‌برداری ویژه‌ای در راستای تأمین منافع مشروع کشورهای صاحب تمدن‌های کهن از جمله ایران به خصوص در حوزه میراث فرهنگی داشت و از این فرصت بیش از زمینه تبلیغاتی‌اش بهره‌برداری کرد؛ رویکردی که باید دید مسئولان امر به ویژه مدیران سازمان میراث فرهنگی تا چه میزان در پی‌اش خواهند بود.
به گزارش «تابناک»، یک دهه پیش و در دوران دولت اصلاحات بود که شاهد آخرین حضور عالی‌ترین مقام یونسکو در ایران بودیم و پس از آن چنین دیداری در خاک ایران اتفاق نیفتاد. حال پس از گذشت این دوران، خانم «ایرینا بوکووا»، مدیرکل یونسکو به همراه هیأتی شش نفره به دعوت رضا فرجی دانا وزیر علوم، تحقیقات و فناوری جمعه ‌شب به ایران می‌آید تا در سفری پنج روزه از استان‌های تهران، اصفهان، فارس و کرمان و میراث جهانی ثبت شده این استان‌ها در یونسکو بازدید کند.

از مدیرکل یونسکو در سفرش به ایران چه طلب کنیم؟

مدیرکل یونسکو که در این سفر رسماً میهمان سازمان میراث فرهنگی و وزارت علوم است، علاوه بر دیدار با رئیس‌جمهور، با وزرای امورخارجه، علوم، نیرو، آموزش‌ و پرورش و رئیس سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دیدارهایی خواهد داشت؛ معاون سازمان یونسکو در امور برنامه‌ریزی راهبردی، متخصص برنامه‌ریزی حوزه آسیا و اقیانوسیه و رئیس دفتر مدیرکل یونسکو از جمله اعضای هیأت همراه مدیرکل بلغارستانی یونسکو در این سفر هستند.

ایرینا بوکووا که از سال ۲۰۰۹ مدیرکلی یونسکو را عهده‌دار بود، بار دیگر در سال ۲۰۱۳ ‌به‌ مدیرکلی این سازمان برگزیده شد. سازمان یونسکو پس از وقوع زلزله بم و تخریب ارگ تاریخی‌اش، کمک‌هایی برای بازسازی آثار تاریخی و میراث فرهنگی این شهرستان داشته و به همین مناسبت مدیرکل یونسکو در سفر خود به ایران، روند بازسازی این آثار را پیگیری خواهد کرد. او همچنین در بخش‌هایی دیگر از این سفر برای دیدن تخت‌جمشید و پاسارگاد به استان فارس خواهد رفت و سفر به اصفهان و دیدن میدان امام ـ که یکی دیگر از آثار ثبت جهانی ایران است ـ نیز مرحله دیگر دیدارهای بوکووا خواهد بود.

از مدیرکل یونسکو در سفرش به ایران چه طلب کنیم؟

هم‌اکنون سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد با مخفف «یونسکو / UNESCO» ‌عملاً متولی میراث جهانی و یکی از کارآمدترین سازمان فرهنگی در سطح جهان است و از این منظر، نوع تعامل و همکاری با این نهاد برای کشورهای جهان به ویژه کشورهای صاحب تمدن از اهمیت بالایی برخوردار است. ایران در سال‌های اخیر با چالش‌های فراوانی در یونسکو روبه‌رو بود که بزرگ‌ترین آن‌ها، ثبت برخی از میراث معنوی متعلق به ایران توسط برخی دیگر از کشورهای همسایه و در دایره ایرانِ بزرگ است و متأسفانه این چالش همچنان برطرف نشده است.

بزرگ‌ترین علت ایجاد این چالش، در نظر گرفتن سهمیه مشابه برای همه کشور‌ها برای ثبت میراث معنوی است. در واقع هرچند میراث ملموس نظیر اماکن تاریخی امکان ثبتش توسط دیگر کشور‌ها وجود ندارد؛ اما بسیاری از میراث ناملموس یا‌‌ همان میراث معنوی کشور‌ها به ویژه کشورهایی که روزگاری تمدنی بزرگ بوده‌اند، توسط دیگر کشور‌ها ممکن است و متاسفانه در این زمینه تدبیری اندیشیده نشده و عدالت بر پایه مساوات در نظر گرفته شده است.

از مدیرکل یونسکو در سفرش به ایران چه طلب کنیم؟

در واقع هر کشوری اعم از کشوری چون ایران با تمدنی چندهزار ساله و چه کشوری آفریقایی و فاقد تمدن و میراث تمدنی قوی، دارای یک سهمیه مساوی هستند و هر سال تنها یکی از میراث معنوی و ناملموسشان نظیر تار قابلیت ثبت دارد. این رویکرد قطعاً با عدالت تطبق ندارد، چرا که کشورهای دارای تمدن همچون ایران، یونان، چین، ایتالیا و مصر از چنان ظرفیت عظیم تمدنی برخوردارند که اگر قرار باشد هر سال منظم یکی از میراث معنویشان ثبت شود، هزاران سال باید در صف بایستند و بسیاری از کشور‌ها حتی میراث معنوی ندارند که هر سال برای ثبت جهانی معرفی کنند!

این دغدغه درباره میراث ملموس و بناهای تاریخی نیز وجود دارد؛ اما نگرانی در این باره به واسطه آنکه امکان سرقت اعتبار آن‌ها از سوی دیگر کشور‌ها وجود ندارد، بسیار کمتر است، ولی در قبال میراث معنوی، این خطر بسیار پررنگ است و کشورهای صاحب تمدن به شدت نسبت به این وضعیت نگرانند. شاید این فرصت تاریخی، بهترین امکان در سال‌های اخیر باشد که بتوان از این سفر بهره‌برداری بیشتری کرد و از مدیرکل یونسکو خواست تا یونسکو حداقل زمینه به رأی گذاشتن درخواست کشورهای صاحب تمدن به ویژه ایران را برای افزایش سهمیه سالیانه ثبت جهانی میراث ناملموس در یونسکو برای کشورهای مبدأ تمدن‌های بزرگ فراهم سازند.

در صورت وقوع این اتفاق و همراهی مدیرکل یونسکو در اجرای این درخواست و طرح موضوع در مجمع عمومی سالیانه یونسکو و البته رایزنی به قصد جلب نظر کشورهای عضو یونسکو، می‌توان امیدوار بود، عدالت فرهنگی در سطح جهان به شکل بهتری برگزار شود، چرا که مساوات کنونی در ثبت میراث جهانی چندان با عدالت تطابق ندارد و این از بدیهیاتی است که هر کار‌شناس فرهنگی به آن اعتقاد دارد؛ اما تاکنون کوچک‌ترین گام عملی در راستای رفع این بی‌عدالتی برداشته نشده است.