پدر علم زلزله‌شناسی ایران در گفت‌وگو با دویچه وله علل تخریب گسترده زلزله آذربایجان را بررسی کرده و می‌گوید: «زلزله ۵ /۶ ریشتری نباید حتی یک نفر کشته بدهد.» به گفته او زلزله بالای ۷ ریشتر تهران سال‌هاست تاخیر دارد.

مرکز زلزله ۲ /۶ و ۳ /۶ ریشتری روز شنبه ۲۱ مرداد که با لرزاندن آذربایجان شرقی ایران، باعث کشته ‌شدن چندصد نفر و تخریب صد درصدی بسیاری از روستاها شد، عمق ۱۰ کیلومتری زمین گزارش شده است.

بهرام عکاشه، پدر علم زلزله‌شناسی ایران در گفت‌و‌گو با دویچه وله به بررسی ویژگی و علل تخریب گسترده زلزله آذربایجان شرقی و همچنین احتمال وقوع زلزله در دیگر مناطق ایران همچون تهران پرداخته است.

آقای عکاشه با اشاره به زلزله آذربایجان، پیش‌بینی می‌کند زلزله بالای ۷ ریشتر تهران در راه است که ممکن است باعث کشته شدن میلیون‌ها نفر شود.

دویچه وله: ویژگی زلزله ۲ /۶ ریشتری آذربایجان شرقی ایران چیست که باعث این همه تخریب گسترده و کسته شدن چندصد نفر شده است؟

بهرام عکاشه: زلزله در عمق ۱۰ کیلومتری زمین اتفاق افتاده و در نزدیکی گسل هم روستاهای مختلفی وجود داشته که دچار خرابی زیادی شده‌اند. چون عمق زلزله کم بوده، باعث تخریب زیادی شده است.

ولی قاعدتا زلزله ۲ /۶، ۳ /۶ یا ۴ /۶ نباید حتی یک کشته بدهد. این نشان می‌دهد که هم زمین‌شناسی منطقه مسئله دارد، هم ساختمان‌های آن منطقه مسئله دارند و اصول علم سازه و ژئوتکنیک اصلا در آن‌جا رعایت نشده است. در هر حال زلزله‌ ۵/ ۶ ریشتری نباید کشته بدهد.

خوشبختانه زلزله در ساعت پنج بعداز‌ظهر اتفاق افتاده و مردم بیدار بوده‌اند. اگر این زلزله در ساعت پنج صبح اتفاق می‌افتاد، کشته‌ها شاید از هزار و دوهزار هم بیشتر می‌شدند. یادمان نرود که زلزله‌ بم هم ۵/ ۶ ریشتر بیشتر نبود، اما شاهد بودیم که ۲۰ هزار نفر در آن زلزله کشته شدند.

یک روز پس از زلزله‌ آذربایجان شرقی، معاونت پژوهش‌گاه زلزله‌شناسی ایران اعلام کرده که هشت ماه پیش در بررسی‌ها متوجه سرعت بالای حرکت گسل تبریز شده و بر اساس حرکت این گسل، بازه‌ زمانی وقوع زلزله در این منطقه را تا حدودی پیش‌بینی کرده و حتی نتایج بررسی‌های خود را با نمایندگان مجلس در میان گذاشته‌اند که پیگیری نشده است. آیا پیش‌بینی بازه‌ زمانی وقوع زلزله‌ی آذربایجان شرقی امکان‌پذیر بود؟

خیر، به عقیده‌ من پیش‌بینی زلزله نه تنها در ایران غیرممکن است، بلکه در کالیفرنیا هم که مرکز دانشمندان و محققان علم زلزله‌شناسی دنیا است، نتوانستند در این زمینه کاری بکنند. فکر نمی‌کنم این مسئله صحت داشته باشد.

در هر حال زلزله آذربایجان شرقی نشان می‌دهد منطقه‌ ایران تحت استرس بسیار شدیدی قرار دارد. ولی زلزله بزرگ‌تری در جایی که این دو زلزله اتفاق افتاده‌ است (آذربایجان)، دیگر اتفاق نخواهد افتاد. چون اگر ما به نقشه‌ خطر منطقه‌ نگاه کنیم، آن‌جا زلزله‌ بیش از ۵ /۶ ریشتر وجود نداشته است.

با این حال منطقه آبستن حوادث هست. منظورم منطقه البرز، تهران، شیراز و مناطق دیگر کشور است. این‌ مناطق آبستن حوادث هستند و بایستی انتظار داشته باشیم که زلزله‌ بزرگی هم اتفاق بیافتد ولی نه در جایی که دیروز اتفاق افتاد.

نکته‌ مهم این است که زلزله‌ شش ریشتر نباید کشته بدهد. چون کشته می‌دهد، پس معلوم است که آیین‌نامه وجود ندارد یا رعایت نمی‌شود و سازه‌ها مشکل‌ساز هستند. این مسائل هم کاملا واضح و روشن است.

شما پیش‌ از این به دویچه وله گفتید که برای تهران منتظر زلزله بیش از هفت ریشتر هستید...

چند سال است که دوره‌ بازگشت زلزله‌های هفت و چنددهم ریشتر را ۱۰ سال محاسبه کردم. آخرین زلزله‌ی ۳ /۷ ریشتر در سال ۱۳۷۶، یعنی ۱۵ سال پیش اتفاق افتاد. من دوره بازگشت زلزله را ۱۰ سال حساب می‌کنم. یعنی زلزله‌ بزرگ در ایران، حتی پنج سال هم تاخیر دارد.

ولی گفته‌ من، گفته‌ ریاضی است و رفتار زمین ریاضی نیست. رفتار زمین‌شناسی با رفتار ریاضی - فیزیکی تفاوت دارد. شخصا منتظر زلزله هفت ریشتر در منطقه‌ی البرز و منطقه‌ی شرق ایران منتظر هستم. خدا کند خسارت آن زلزله، برای کشور جبران‌ناپذیر نباشد.

مثلا در تهران تقریبا ۱۰، ۱۲ سال پیش، "جایکا" (سازمان همکاری‌های بین‌المللی ژاپن) بر اساس قراردادهایی که با شهرداری تهران داشتند، در مورد تهران مطالعه کردند. سازمان همکاری‌های بین‌المللی ژاپن به این نتیجه رسید که اگر زلزله‌ هفت ریشتر در تهران اتفاق بیافتد، باعث کشته شدن حداقل دو، سه میلیون نفر و زخمی شدن حداقل دو، سه میلیون نفر دیگر خواهد شد.

این یک حقیقت است. همان زمان شهردار وقت (فکر می‌کنم آقای حبیبی بود) با صراحت اعلام کرد نتیجه تحقات نشان می‌دهد اگر زلزله ۷ ریشتر در تهران اتفاق بیافتد، چند میلیون نفر کشته و چند میلیون نفر زخمی خواهند شد و شهر تهران حداقل برای ۱۰ سال تعطیل خواهد شد. این نتیجه‌ای است که ژاپنی‌ها و مهندسین شهرداری تهران به آن رسیدند.

با توجه به گسل‌هایی که در منطقه البرز با هم مرتبط هستند و با توجه به علم زمین‌شناسی، تا چه حد زلزله‌ آذربایجان شرقی، ممکن است روی گسل‌های دیگر منطقه تاثیر گذاشته باشد؟ آیا امکان چنین تاثیری وجود دارد؟

من اعتقاد دارم که تاثیر نگذاشته است. مقداری انرژی تخلیه شده است. دو زلزله آذربایجان شرقی حاکی از این است که منطقه تحت فشار بسیار زیادی است. به ما می‌گوید منطقه آمادگی زلزله‌های بیشتری را دارد و هر لحظه ممکن است در یک نقطه‌ دیگر کشور، حال چه منطقه‌ی خراسان باشد، چه منطقه‌ البرز تهران باشد، چه منطقه‌ زاگرس یا شیراز باشد، زلزله‌ای رخ بدهد.

اگر زلزله‌ هفت ریشتر اتفاق نیافتاده، به این دلیل است که هنوز انرژی کافی برای زلزله‌ای به این بزرگی جمع نشده است. انرژی برای زلزله هفت ریشتر باید کافی باشد. در آذربایجان چون گسل‌ها سطحی بودند، با شش ریشتر انرژی زلزله آزاد شده است. ولی زلزله‌ای که عمق آن ۲۰ کیلومتر باشد، زلزله هفت ریشتر باید انرژی آن را آزاد کند. این همان چیزی است مرا در مورد تهران بسیار بسیار نگران می‌کند که اگر اتفاق بیافتد، برای کل کشور بسیار مسئله‌برانگیز و حادثه‌آفرین خواهد بود.