مشاور مجمع تشخیص مصلحت نظام معتقد است که کشمکش‌های سیاسی و جناحی به قلب واقعیت منجر شده، چنانکه برخی از مسئولان دولت پیشین مدعی رشد مستمر در دولت سیزدهم هستند در حالی که رشد مذکور به هیچ وجه ارزشمند و مثمر ثمر نبوده است.

 مرکز آمار ایران در آخرین گزارش خود از وضعیت تورمی کشور بالاترین نرخ تورم ماهانه سال جاری را در بهمن ماه با نرخ ۴.۱ درصدی برآورد کرد. این نرخ چنان فزاینده بود که موجب افزایش نرخ تورم نقطه به نقطه به بیش از ۳۵ درصد شد؛‌ نرخی که آن هم بالاترین تورم نقطه به نقطه در سال جاری به حساب می‌آید. این ارقام نشان می‌دهند که کشور به سمت یک دوره از جهش‌های تورمی حرکت خواهد کرد. در گزارشی دیگر نرخ رشد اقتصادی ۹ ماهه را ۳.۱ درصد بر آورد کرده‌اند که با حذف درآمدهای نفتی به ۲.۲ درصد کاهش می‌یابد. این نرخ رشد هم در مقایسه با چند سال گذشته خبر از کاهش می‌دهد و انتظار می‌رود با اعمال دوباره تحریمهای شدیدتر از این نیز کمتر شود.

با کنار گذاشتن مذاکره از دستور کار جمهوری اسلامی، به نظر می‌رسد سیاستهای دولتی هم در حال تغییر است. دولت که در ابتدا به اقداماتی تعدیلی خصوصا در بازار ارز دست زده بود و با حذف سامانه نیما در پی تک نرخی کردن ارز بود، حالا می‌خواهد با در پیش گرفتن سیاست تثبیتی، به نوسانات ماههای گذشته خاتمه دهد. در این رابطه وحید شقاقی، عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی و مشاور دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام با هشدار نسبت به وضعیت کشور در سال آینده، پیش‌بینی کرد که جهش‌های قیمتی در سال بعد موجب افزایش نرخ تورم به بیش از ۵۰ درصد خواهد شد. به باور او رشد حاصل شده در دوره رییسی مصداق «رشد بی کیفیتی» بود که بدون اقدام خاصی از سوی سیاستگذار و تنها به دلیل تخلیه شوک کرونا و کاهش فشارهای تحریمی حاصل شد.

متن کامل این گفتگو را می‌توانید در ادامه بخوانید.

این روزها بحث در مورد الزامات رشد اقتصادی به جدالی میان حامیان دولت فعلی و دولت پیشین تبدیل شده است. رشد اقتصادی ۴ تا ۵ درصدی که در دوره سه ساله دولت سیزدهم به دست آمد، محصول چه بود؟

من واقعا از دیدن برخی بحثهایی که در این رابطه شده، تعجب می‌کند. اینکه مدیران یک دولت یا فعالان یک جناح سیاسی بخواهند از اقدامات خودشان دفاع کنند، ایرادی ندارد ولی اینکه بخواهند حقیقت را کتمان کنند و حرفهای عوامانه بزنند، به سود کسی نخواهد بود. آنها بر روی رشد سه ساله دولت سیزدهم مانور می‌دهند اما خودشان به خوبی می‌دانند که کل رشد حال شده در آن دوره محصول افزایش فروش نفت بوده و تخلیه شوک کرونا.

منظورتان این است که سیاستگذار نتوانسته نقشی در رشد آن دوره داشته باشد؟

بله چون واقعا نقشی نداشتند. ما در اقتصاد می‌دانیم که هر گاه انقباض شدید شکل بگیرد، با تخلیه فشار آن به سرعت یک تکانه در اقتصاد به وجود می‌اید که موجب بهبود تولید ناخالص داخلی می‌شود، درست مانند انسانی که دچار سو تغذیه شده و با اصلاح اندک تغذیه و چند وعده غذای کافی خوردن، به سرعت بخشی از اختلالهایش مرتفع می‌شود.

از اواخر ۹۸ جهان تحت تاثیر شیوع ویروس کووید ۱۹ قرار گرفت و به ویژه بنگاههای کوچک و متوسط و بخش خدمات بیشترین زیان را دیدند. علاوه بر این، اقتصاد ایران از سال ۹۷ با خروج آمریکا از برجام و اعمال دور اول فشار حداکثری، در انقباضی شدید قرار گرفته بود. روند رکورد اقتصاد تقریبا در تمام دور دوم روحانی بر کشور حاکم بود و هنگامی که رییسی آمد، این وضعیت به سرعت تغییر کرد. از یک طرف شوک کرونا تخلیه شد و از سوی دیگر چند ماه قبل از اینکه رییسی روی کار بیاید، ترامپ در انتخابات شکست خورد و بایدن راهی کاخ سفید شد. همچنین حمله روسیه به اوکراین هم تبدیل به چالشی مهم برای اروپا و امریکا شد. ایالات متحده با دادن یک فرجه به ایران و ونزوئلا از تشدید نوسانات در بازار جهانی جلوگیری کرد.

این اقدام چه تاثیری بر میزان فروش نفت ایران داشت؟

این امر موجب شد که فروش نفت در دولت سیزدهم به بیش از ۱.۵ میلیون بشکه در روز برسد. این در حالی است که در دوره روحانی شرایط بسیار دشوار بود گاه در بعضی روزها کمتر از ۳۰۰ هزار بشکه نفت فروخته می‌شد. همچنین نرخ هر بشکه نفت در اوج شیوع کرونا به کمتر از ۴۰ دلار رسیده بود و در دولت سیزدهم و به ویژه پس از جنگ روسیه و اوکراین قیمت هر بشکه نفت به بیش از ۹۰ دلار هم رسید. این شوک بسیار بزرگ و مثبتی است که وارد اقتصاد کشور شد.

این شوک فقط به بخش نفت خلاصه نشده بود و بخشهایی چون صنعت هم رشد بهتری را تجربه کردند. دلیل رشد صنعت چه بود؟

وقتی می‌گوییم اقتصاد ما به نفت وابسته است، به این معنا است که درآمدهای بخش نفت به بخشهای دیگر سرریز می‌کنند. این اتفاق برای بخش صنعت در سالهای ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳ افتاد. من اینجا نمی‌خواهم بحث جناحی بکنم ولی این دسته از حرفهایی که برخی از آقایان مطرح می‌کنند، به مخدوش شدن واقعیات در کشور می‌انجامد.

از نظرتان آن رشد قابل اعتنا نیست؟

از نظر من آن رشد چون بسیار بی کیفیت بود، ارزشمند نیست و چون محصول سیاستگذاری نبود و همزمان با میانگین تورم سالانه ۴۰ تا ۵۰ درصدی به دست آمد، به سود کشور تمام نشده است.

آقای منظور رییس پیشین سازمان برنامه و بودجه می‌گوید سه سال مداوم این رشد رخ داد و آن را مصداق رشد مستمر می‌داند و شما آن را «رشدی بی کیفیت» می‌دانید. رشد بی کیفیت می تواند مستمر باشد؟

رشدی که محصول تخلیه شوکهایی چون کنار رفتن فشار حداکثری یا پایان اپیدمی کرونا است می‌تواند تا یکی دو سال هم ادامه داشته باشد. همانطوری که گفتم ۵ تا ۶ برابر شدن درآمدهای نفتی اثرات چشمگیری بر اقتصاد ما داشت. اینکه آقای منظور این حرفها را زده برای من تعجب بر انگیز است. ما که نمی‌خواهیم دیگران را فریب بدهیم یا حقیقت را کتمکان کنیم.

فکر می‌کنید این اظهارات ناشی از سیاست‌زدگی است؟

این دوستان ترجیح می‌دهند اولویت برایشان به جای کشور منافع جناحی و حزبی باشد و این به زیان همه خواهد شد.

کشور اکنون به سمت مسیری متفاوت می‌رود؟

فکر می‌کنم کشور در حال پیمودن مسیری معکوس با مسیر طی شده در دوره سه ساله دولت سیزدهم است. ما در آستانه دور دوم فشار حداکثری قرار داریم و انواع ناترازی‌های کلان تمام اقتصاد کشور را در برگرفته است. ناترازی‌هایی که محصول اشتباهات پی در پی در سه دهه اخیر بوده و ما اکنون در آغاز راه بحرانهای چند لایه کشوریم. هنوز چند سالی تا اوج گیری ناترازی آب، فرونشست خاک و صندوقهای بازنشستگی فاصله داریم و ممکن است اواخر دولت پزشکیان این بحرانها هم عیان شوند.

ناترازی بخش انرژی امسال بر تمام کشور حاکم بود و ما هر هفته چند روز تعطیلی داشتیم که اثرات آن در سال آینده نمایان خواهد شد. پزشکیان و تیمش هم دکمه‌ای ندارند که با فشردن آن همه چیز درست شود چرا که مشکلات امروز انباشت سالها حکمرانی غلط بوده و با یکی دو اقدام یا یکی دو بسته نمی توانیم تصور حل شدن آنها را داشته باشیم.

مرکز آمار رشد اقتصادی ۹ ماهه امسال را ۳.۳ درصد برآورد کرده است. چشم‌انداز رشد ۱۴۰۴ را جگونه می‌بینید؟

اوضاع در آینده به مراتب بدتر خواهد شد. اگر این تحریم‌هایی که در آمریکا می‌گویند اعمال شود ما در سال آینده دوباره رشد منفی را تجربه خواهیم کرد و بسته به شدت تحریم نرخ رشد می‌تواند تغییر کند. چنانچه کمپین تحریم نفتی و رساندن فروش نفت ایران به ۱۰۰ هزار بشکه عملی شود رشد اقتصادی به بیش از منفی ۵ درصد خواهد رسید، مشابه آنچه که ۹۲ و ۹۸ هم تجربه کردیم.

در حوزه تورم چه فکر می‌کنید؟

در زمینه تورم هم وقتی تولید کاهش می‌یابد، صادرات هم کاهش خواهد یافت که به افزایش ناترازی ارزی منجر می‌شود که زمینه تورم بیشتر را فراهم می‌کند.

یعنی دلار گران تر خواهد شد؟

طبیعی است که این طور شود. نباید امروز هم از دیدن دلار ۹۵ هزار تومانی تعجب کنید زیرا سالها اقدامات غلط ما را به اینجا رساند.

آخرین گزارشها نشان می‌دهد تورم ماهانه در بهمن به ۴.۱ درصد رسیده است. برای سال بعد چه انتظاری باید داشت؟

اگر فشار حداکثری آن طور که می‌گویند عملی شود، ما باید در انتظار تورم بیش از ۵۰ درصد باشیم.

در یک ماهی که کشور رییس جمهور نداشت، نوسانات کمتری را دیدیم. دلیل آن چه بود؟

در آن دوره تصور این بود که هریس پیروز انتخابات خواهد شد و نظرسنجی ها بر آن صحه می‌گذاشت. ضمن اینکه آن موقع هنوز سوریه از دست نرفته بود، سیاست فشار حداکثری آماده اجرا نبود، ضربات نظامی به حزب الله و محور مقاومت وارد نشده بود و به طور کلی شرایط دیگری حاکم بود. این فشارها همگی پس از روی کار آمدن پزشکیان در شرایطی به وجود آمد که هیچ کدام در اختیار او یا دیگر مقامات دولتش نیست.

حتی می‌توانم بگویم که پزشکیان شانس آورد که از همان آغاز دولتش با بحران ناترازی‌ انرژی و نوسانات ارزی مواجه شد تا کسی نتواند او را متهم به اقدامات غلط بکند.

البته که او را کسانی چون داوود منظور و دیگران مقصر بخشی از این مشکلات می‌دانند. درست نمی‌گویم؟

این دوستان می‌توانند تا ابد به این کشمکش جناحی و سیاسی ادامه دهند ولی کسی که در پی یافتن حقیقت باشد به این حرفها توجه نمی‌کند.

فکر می‌کنید راهکار خروج از وضعیت فعلی چیست؟

تنها توصیه من به مسئولان جناحهای مختلف است که به این بازیهای سیاسی خاتمه دهند. کشور ما امروز تحمل این بحثها را ندارد و کسانی که به این اقدامات دست می‌زنند نهایتا در این بازی خودشان را هم گرفتار خواهند کرد. واقعیت این است که ما در حال وارد شدن به یک دوره بسیار سخت و نفس گیر هستیم که تنها با انسجام می‌توانیم از آن عبور کنیم. اولویت امروز ما کشور است که در آستانه تشدید بسیاری از مشکلات قرار گرفته است. من امیدوارم دست از اقداماتی مانند استیضاح بردارند و لااقل وسط میدان به سمت فرماندهان خودی شلیک نکنند. اگر پزشکیان و دولتش در اداره کشور موفق نباشند، هم جناح همسو با آنها و هم جناح حاکم بر دولت سیزدهم از آن متضرر خواهند شد. اقداماتی چون استیضاح گره ای از مشکلات امروز باز نخواهد کرد گرچه وزرا و مسئولان اقتصادی هم باید هوشیارانه‌تر عمل کنند.