یک پژوهشگر حقوق محیط زیست در گفت‌وگو با خبرآنلاین عنوان می‌کند: «تماس مستقیم با شیرابه یا مصرف آب و غذای آلوده به آن باعث بیماری‌های گوارشی، مشکلات پوستی، عصبی و حتی ابتلا به سرطان می‌شود. استنشاق بخارات سمی ناشی از شیرابه می‌تواند باعث تحریک دستگاه تنفسی و بروز آسم و برونشیت شود. هم‌چنین ترکیبات سمی این شیرابه‌ها قادرند سیستم عصبی مرکزی را تحت تأثیر قرار داده و باعث اختلالات عصبی مانند کاهش حافظه، مشکلات یادگیری و اختلالات رفتاری شوند.»

ویدئویی که اخیرا از رهاسازی شیرابه‌ی زباله‌ها در رودخانه تلار قائمشهر در فضای مجازی منتشر شد، واکنش‌های بسیاری را به همراه داشت. در همین راستا، توجه به این نکته ضروری است که «شیرابه» و «پسماند زباله» دو چالش بزرگ زیست‌محیطی هستند که مدیریت آن‌ها نیازمند رویکردهای جامع و مبتنی بر ترکیبی از دانش فنی و حقوقی است. این مواد علاوه بر آلودگی منابع آب و خاک، می‌توانند تهدیدی جدی برای سلامت انسان باشند. این موضوع اهمیت مدیریت این دو آلوده‌ساز مهم را نشان می‌دهد.

صادق جمالی، کارشناس رسمی دادگستری در امور مهندسی آب و پژوهشگر حقوق محیط زیست، در این‌باره به خبرآنلاین می‌گوید: «رهاسازی شیرابه زباله در رودخانه‌ها، به ویژه رویدادی که اخیراً در رودخانه تلار قائمشهر رخ داده، عواقب بسیار جدی و گسترده‌ای برای محیط زیست و اکوسیستم منطقه به همراه دارد. آلودگی آب به شیرابه می‌تواند در زنجیره غذایی، تجمع زیستی پیدا کند و در نهایت به سلامت انسان‌ها نیز آسیب برساند. همه این موارد در کنار هزینه‌های تصفیه آب، باعث کاهش ارزش زمین‌های کشاورزی و کاهش درآمد گردشگری می‌شوند و در نهایت منجر به آسیب‌های اقتصادی در بُعد محلی و حتی ملی خواهد شد.»

مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
مسئله رهاسازی شیرابه زباله‌ها در رودخانه تلار قائمشهر که اخیراً خبرساز شد، چقدر می‌تواند برای محیط زیست خطرناک باشد؟

این عمل نه‌تنها سلامت انسان‌ها را به خطر می‌اندازد، بلکه باعث آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی، تهدید اکوسیستم آبی و کشاورزی با کاهش حاصل‌خیزی خاک و کیفیت محصولات می‌شود و حتی به اقتصاد منطقه آسیب‌های جبران‌ناپذیری وارد می‌کند. همه این موارد در کنار هزینه‌های تصفیه آب، باعث کاهش ارزش زمین‌های کشاورزی، کاهش درآمد گردشگری و آسیب‌های اقتصادی در بعد محلی و حتی ملی خواهد شد. بنابراین، آلودگی ناشی از شیرابه می‌تواند با کاهش کیفیت زندگی، ضمن ایجاد بوی نامطبوع، آلودگی هوا و افزایش هزینه‌های درمانی به طور غیرمستقیم بر سلامت انسان و اقتصاد جامعه هم تأثیر بگذارد.

از منظر سلامت عمومی با چه خطراتی مواجه هستیم؟
تماس مستقیم با شیرابه یا مصرف آب و غذای آلوده به آن باعث بیماری‌های گوارشی، مشکلات پوستی، عصبی و حتی سرطان می‌شود. استنشاق بخارات سمی ناشی از شیرابه می‌تواند باعث تحریک دستگاه تنفسی و بروز آسم و برونشیت شود. این تأثیرات به دلیل وجود ترکیبات شیمیایی خطرناک و میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا در شیرابه است. برخی از این ترکیبات، از جمله سرب، می‌توانند سیستم عصبی مرکزی را تحت تأثیر قرار داده و باعث اختلالات عصبی مانند کاهش حافظه، مشکلات یادگیری و اختلالات رفتاری شوند.

آیا تصفیه شیرابه‌ ممکن است؟ برای این منظور چه روش‌هایی به کار گرفته می‌شود؟

بله، این امکان وجود دارد. در غالب موارد برای تصفیه کامل شیرابه از ترکیبِ روش‌های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی استفاده می‌شود.

در کنار معضل شیرابه، ما با پسماند زباله هم روبه‌رو هستیم؛ این مشکل چگونه باید مدیریت شود؟

پسماند زباله انواع مختلفی از مواد از جمله مواد آلی، پلاستیک، فلزات و شیشه را مشمول می‌شود. روش‌های درست مدیریت پسماند زباله شامل: کاهش تولید زباله، بازیافت، کمپوست و دفن بهداشتی است؛ که البته مهم‌ترین راهکار برای کاهش مشکلات ناشی از پسماند زباله، کاهش تولید آن است.

کاهش تولید پسماند زباله از چه طریقی میسر است؟

این کار با تغییر سبک زندگی، استفاده از محصولات قابل بازیافت و کاهش مصرف بی‌رویه امکان‌پذیر است. لازم است تاکید شود دفن بهداشتی به عنوان آخرین مرحله و نه به عنوان یک روش مجزا محسوب می‌شود؛ یعنی پس از تفکیک و بازیافت، زباله‌های باقی‌مانده باید در محل‌های دفن بهداشتی و با رعایت استانداردهای زیست محیطی دفن شوند.

چه مؤلفه‌هایی را در این امر باید مدنظر قرار داد؟

نوع و حجم زباله، ترکیب شیرابه، شرایط آب و هوایی و هم‌چنین قوانین و مقررات دفع و تصفیه پسماند و شیرابه بسیار حیاتی و تعیین‌کننده هستند.

کدام نهادها مسئول رسیدگی به این مهم هستند؟

در این مسیر، همکاری و ایجاد هماهنگی بین سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت بهداشت، وزارت نیرو، سازمان دامپروری، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان‌های مردم‌نهاد و دستگاه قضایی کلیدی است.

در قوانین و مقررات ایران، به ویژه قوانین زیست محیطی، مفادی در خصوص جلوگیری از دفع شیرابه و پسماند در رودخانه‌ها وضع شده است؟

بله، موادی با هدف حفظ سلامت محیط زیست و منابع آبی وضع شده‌اند که باید در جهت مقابله با آلوده‌سازان رودخانه‌ها و محیط‌زیست از آنها استفاده کرد. از جمله:

ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی که هر اقدامی را که تهدید علیه بهداشت عمومی شناخته شود، از جمله ریختن مواد مسموم‌کننده در رودخانه‌ها، جرم دانسته و برای آن مجازات تعیین کرده است.  
قانون حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب بر لزوم حفاظت از کیفیت و کمیت منابع آب تاکید دارد و هرگونه اقدامی که منجر به آلودگی آب شود را ممنوع می‌داند.
قانون مدیریت پسماند چارچوب قانونی برای مدیریت صحیح پسماندها را فراهم کرده و بر لزوم دفع بهداشتی پسماندها تاکید دارد.
ضمن این که علاوه بر قوانین اصلی، آیین‌نامه‌های اجرایی مختلفی نیز برای اجرایی شدن این قوانین تدوین شده است که جزئیات بیشتری را در مورد نحوه مدیریت پسماند و جلوگیری از آلودگی آب‌ها ارائه می‌دهند.
مجازاتی هم برای متخلفان منظور شده است؟

بله. جریمه‌های نقدی سنگین، حبس، پلمپ واحدهای متخلف از جمله مجازاتی است که در قوانین و مقررات برای متخلفان در نظر گرفته شده است.