سرطان استخوان، به رشد کنترل نشده سلول‌ها در بافت استخوانی اطلاق می‌شود که منجر به تشکیل تومور می‌شود. اگرچه این بیماری شیوع نسبتاً کمی دارد (کمتر از 1% از کل سرطان‌ها)، اما می‌تواند عوارض جدی به همراه داشته باشد و زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. با توجه به ماهیت پیچیده و چند عاملی سرطان استخوان، پیشگیری قطعی از آن ممکن نیست، اما با اتخاذ یک رویکرد پیشگیرانه جامع می‌توان خطر ابتلا به این بیماری را به طور قابل توجهی کاهش داد.

حدود سی تا چهل درصد از بیماران مبتلا به سرطان ارگان‌های داخلی پیشرفته در طول دوره بیماری خود دچار متاستاز استخوانی می شوند که تاثیر منفی قابل توجهی بر کیفیت زندگی و بقای آنها دارد. عوارض اسکلتی ناشی از متاستازهای استخوانی شامل درد، شکستگی های پاتولوژیک، سرطان نخاع و هیپرکلسمی است. سرطان استخوان را می‌توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد: سارکومای استخوان و میلوما چندگانه. سارکومای استخوان نوعی سرطان است که از بافت‌های استخوانی، غضروفی، بافت همبند یا عروق خونی منشا می‌گیرد و معمولاً در کودکان و جوانان شایع‌تر است. میلوما چندگانه نیز نوعی سرطان است که در سلول‌های پلاسما، نوعی گلبول سفید خون، رخ می‌دهد و باعث تخریب بافت استخوانی می‌شود. این دو نوع سرطان، هر کدام ویژگی‌ها، علائم و روش‌های درمانی خاص خود را دارند. شایع‌ترین علامت سرطان استخوان، درد است.

دلایل ایجاد سرطان استخوان

علت دقیق بروز بسیاری از انواع سرطان استخوان هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما عوامل متعددی می‌توانند در افزایش خطر ابتلا به این بیماری نقش داشته باشند. عوامل ژنتیکی، قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی، تابش پرتوهای یونیزان، سابقه خانوادگی سرطان و سیگار کشیدن از جمله مهم‌ترین عوامل خطر شناخته شده هستند. برخی از افراد به دلیل جهش‌های ژنتیکی ارثی، مستعد ابتلا به سرطان استخوان هستند. همچنین، قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض برخی مواد شیمیایی مانند بنزن و آرسنیک، می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد.

سرطان استخوان به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود. سرطان استخوان اولیه، از خود بافت استخوان منشا می‌گیرد، در حالی که سرطان استخوان ثانویه، در اثر متاستاز (گسترش) سلول‌های سرطانی از اندام‌های دیگر به استخوان ایجاد می‌شود.

سرطان استخوان اولیه انواع مختلفی دارد که هر کدام ویژگی‌ها و روش‌های درمانی خاص خود را دارند. برخی از شایع‌ترین انواع سرطان استخوان اولیه عبارتند از:

• استئوسارکوم: این نوع سرطان که از سلول‌های استخوان‌ساز منشا می‌گیرد، شایع‌ترین نوع سرطان استخوان اولیه محسوب می‌شود. استئوسارکوم عمدتاً نوجوانان و جوانان را درگیر کرده و معمولاً در استخوان‌های بلند مانند استخوان ران، درشت نی و بازو رشد می‌کند. مناطق اطراف زانو و شانه از محل‌های شایع ابتلا به این نوع سرطان هستند.
  کندروسارکوم: برخلاف استئوسارکوم که در افراد جوان‌تر شایع است، کندروسارکوم بیشتر بزرگسالان را مبتلا می‌کند. سلول‌های غضروفی منشا این نوع کنسر هستند و معمولاً در استخوان‌های لگن، دنده‌ها، کتف و جمجمه دیده می‌شود. کندروسارکوم رشد آهسته‌تری نسبت به استئوسارکوم دارد.
  سارکوم یوینگ: این سرطان منشا عصبی دارد، بیشتر در کودکان و نوجوانان رخ می‌دهد. سارکوم یوینگ می‌تواند استخوان‌های مختلفی از جمله استخوان‌های لگن، دنده‌ها، استخوان‌های بلند و حتی ستون فقرات را درگیر کند. این نوع سرطان معمولاً با درد، تورم و تب همراه است.

متاستاز استخوانی یکی از شایع‌ترین عوارض سرطان پروستات پیشرفته است. در حقیقت، حدود 80-90 درصد از مردان مبتلا به سرطان پروستات مقاوم به کاستراسیون، دچار متاستاز استخوانی می‌شوند. این متاستازها عمدتاً به صورت ضایعات استئوبلاستیک ظاهر می‌شوند، به این معنی که باعث افزایش تراکم استخوانی می‌شوند. با این حال، به رغم ظاهر استئوبلاستیک این ضایعات، فعالیت استئوکلاست‌ها در این بیماران به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد. این افزایش فعالیت استئوکلاست‌ها با افزایش خطر عوارض اسکلتی، پیشرفت بیماری و مرگ و میر مرتبط است. بنابراین، درمان‌های هدفمند استئوکلاست‌ها رویکردی منطقی برای کاهش خطر عوارض اسکلتی مرتبط با بیماری، متاستازهای استخوانی و شکستگی‌های مرتبط با درمان محسوب می‌شوند. این بخش بر پیشرفت‌های اخیر در درمان‌های هدفمند استئوکلاست‌ها در سرطان پروستات متمرکز خواهد بود.

مکانیسم‌های مولکولی سرطان استخوان

سرطان استخوان، مانند سایر سرطان‌ها، ناشی از اختلال در فرآیندهای طبیعی کنترل رشد و تقسیم سلولی است. در این بیماری، سلول‌های استخوانی به طور غیرقابل کنترل تکثیر می‌شوند و تومور تشکیل می‌دهند. علت دقیق این اختلال هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما تحقیقات نشان داده‌اند که عوامل مختلفی در این فرآیند نقش دارند، از جمله:

• جهش‌های ژنتیکی: جهش‌ها در ژن‌هایی که رشد و تقسیم سلولی را کنترل می‌کنند، می‌توانند منجر به سرطان استخوان شوند. این جهش‌ها می‌توانند ارثی باشند (از والدین به ارث برده شوند) یا اکتسابی (در طول زندگی به دلیل عوامل محیطی مانند پرتوهای یونیزان و مواد شیمیایی ایجاد شوند). برخی از ژن‌های مهم که در سرطان استخوان نقش دارند عبارتند از:
  • TP53
    RB1
    MYC
  
  اختلال در مسیرهای پیام‌رسانی سلولی: مسیرهای پیام‌رسانی سلولی، شبکه‌های پیچیده‌ای از پروتئین‌ها هستند که سیگنال‌ها را از سطح سلول به هسته منتقل می‌کنند و فرآیندهای مختلف سلولی مانند رشد، تقسیم، تمایز و مرگ سلولی را تنظیم می‌کنند. اختلال در این مسیرها می‌تواند منجر به رشد غیرقابل کنترل سلول‌ها و ایجاد سرطان شود. به عنوان مثال، مسیرهای Wnt، Hedgehog و PI3K/AKT در رشد و تمایز سلول‌های استخوانی نقش دارند و اختلال در این مسیرها می‌تواند در ایجاد سرطان استخوان مؤثر باشد.
  التهاب مزمن: التهاب مزمن می‌تواند باعث آسیب به DNA و افزایش خطر جهش‌های ژنتیکی شود. همچنین، التهاب توان آن را دارد که سبب تحریک رشد و تقسیم سلولی شود. برخی از بیماری‌های التهابی مزمن مانند بیماری پاژه با افزایش خطر ابتلا به سرطان استخوان مرتبط هستند.
  اختلال در سیستم ایمنی: سیستم ایمنی به طور طبیعی سلول‌های سرطانی را شناسایی و از بین می‌برد پس به این ترتیب اختلال در سیستم ایمنی باعث رشد و گسترش سلول‌های سرطانی می‌شود.

عوامل خطر در ابتلا به سرطان استخوان

1. عوامل ژنتیکی:

• جهش‌های ژنتیکی: برخی از افراد با جهش‌های ژنتیکی خاصی متولد می‌شوند که می‌تواند خطر ابتلا به سرطان استخوان را افزایش دهد. به عنوان مثال، سندرم لی-فراومنی (Li-Fraumeni syndrome) با جهش در ژن TP53 مرتبط است که یک ژن سرکوب‌کننده تومور است. این جهش می‌تواند خطر ابتلا به انواع مختلفی از سرطان، از جمله سرطان استخوان را افزایش دهد. سندرم رتینوبلاستوما (Retinoblastoma) نیز با افزایش خطر ابتلا به استئوسارکوم مرتبط است.
  سابقه خانوادگی: داشتن سابقه خانوادگی سرطان استخوان، به ویژه در خویشاوندان درجه یک، می‌تواند نشان‌دهنده وجود استعداد ژنتیکی برای این بیماری باشد.

2. عوامل محیطی:

• پرتوهای یونیزان: قرار گرفتن در معرض پرتوهای یونیزان، مانند اشعه ایکس و گاما، به ویژه در دوران کودکی و نوجوانی، می‌تواند DNA سلول‌ها را تخریب کرده و خطر ابتلا به سرطان استخوان را افزایش دهد. این موضوع به ویژه در مورد افرادی که سابقه پرتودرمانی برای درمان سایر سرطان‌ها را دارند، صدق می‌کند. مطالعات نشان داده‌اند که کودکانی که برای درمان سرطان در دوران کودکی پرتودرمانی دریافت کرده‌اند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان استخوان در آینده هستند ( National Cancer Institute, 2021 ).
  مواد شیمیایی: برخی از مواد شیمیایی، مانند برلیوم، کادمیوم و وینیل کلراید، به عنوان عوامل سرطان‌زا شناخته شده‌اند و می‌توانند خطر ابتلا به سرطان استخوان را افزایش دهند.

3. سایر عوامل خطر:

• سن: گروهی از انواع سرطان استخوان، مانند استئوسارکوم، بیشتر در کودکان و نوجوانان رخ می‌دهند، در حالی که برخی دیگر، مثل کندروسارکوم، بیشتر در بزرگسالان دیده می‌شوند.
  بیماری‌های استخوانی: دسته‌ای از بیماری‌های استخوانی، مثل بیماری پاژه (Paget's disease of bone) و دیسپلازی فیبرو (fibrous dysplasia)، می‌توانند خطر ابتلا به سرطان استخوان را افزایش دهند.
  سابقه شکستگی استخوان: برخی مطالعات نشان داده‌اند که سابقه شکستگی استخوان، به ویژه شکستگی‌های شدید و چندگانه، شاید احتمال ابتلا به سرطان استخوان را افزایش دهد، اگرچه این ارتباط هنوز به طور کامل مشخص نشده است.
  قد بلند: همچنین تحقیقاتی می‌گویند که افراد با قد بلندتر در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان استخوان هستند. این ممکن است به دلیل افزایش تعداد سلول‌های استخوانی در افراد قد بلند باشد.
  جنس: مردان بیشتر از زنان به سرطان استخوان مبتلا می‌شوند.
  نژاد: طبق آمار افراد سیاه‌پوست بیشتر از افراد سفیدپوست درگیر سرطان استخوان می‌شوند.

راهکارهای پیشگیرانه در مقابل سرطان استخوان

اگرچه پیشگیری قطعی از سرطان استخوان ممکن نیست، اما با رعایت نکات زیر می‌توان خطر ابتلا به این بیماری را کاهش داد:

• کاهش مواجهه با پرتوهای یونیزان: در صورت امکان، از روش‌های تصویربرداری غیر یونیزان مانند MRI و سونوگرافی به جای روش‌های مبتنی بر اشعه ایکس استفاده کنید. در مواردی که استفاده از اشعه ایکس ضروری است، از پروتکل‌های کاهش دوز اشعه و تجهیزات مدرن با تکنولوژی‌های پیشرفته استفاده شود. از محافظ‌های سربی برای محافظت از اندام‌های حساس در طول تصویربرداری با اشعه ایکس استفاده کنید.
  حفظ سلامت استخوان‌ها: مصرف کافی کلسیم و ویتامین D از طریق رژیم غذایی (لبنیات، سبزیجات برگ سبز تیره، ماهی‌های چرب) و در صورت نیاز، مکمل‌های غذایی، برای سلامت استخوان‌ها ضروری است. سایر مواد مغذی مفید برای استخوان‌ها، مانند ویتامین K2، منیزیم، فسفر و بور را نیز در رژیم غذایی خود بگنجانید. ورزش منظم، به ویژه تمرینات تحمل وزن (مانند پیاده‌روی، دویدن و وزنه‌برداری) و تمرینات مقاومتی (مانند کار با وزنه و تمرینات با وزن بدن)، باعث تقویت استخوان‌ها و افزایش تراکم آنها می‌شود. حفظ وزن سالم می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به بسیاری از سرطان‌ها، از جمله سرطان استخوان کمک کند.
  اجتناب از عوامل خطر شناخته شده: ترک سیگار و مصرف محدود الکل می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به سرطان استخوان کمک کند.
  غربالگری و تشخیص زودهنگام: در صورت وجود سابقه خانوادگی سرطان استخوان یا سایر عوامل خطر، معاینات منظم و غربالگری می‌تواند به تشخیص زودهنگام این بیماری کمک کند. در برخی موارد، آزمایش‌های ژنتیک می‌تواند به شناسایی افراد در معرض خطر سرطان استخوان کمک کند.
  مشاوره ژنتیک: افراد با سابقه خانوادگی سرطان استخوان یا سایر عوامل خطر می‌توانند از مشاوره ژنتیک برای ارزیابی خطر و دریافت راهنمایی‌های لازم بهره ببرند.

تغذیه سالم و سبک زندگی فعال، نقش تعیین‌کننده‌ای در پیشگیری از سرطان استخوان ایفا می‌کنند. مصرف روزانه میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و لبنیات کم‌چرب، نه تنها به تامین مواد مغذی ضروری برای بدن کمک می‌کند، بلکه با تقویت سیستم ایمنی و کاهش التهاب در بدن، نقش موثری در پیشگیری از بروز انواع مختلف سرطان، از جمله سرطان استخوان، ایفا می‌کند. آنتی‌اکسیدان‌های موجود در میوه‌ها و سبزیجات، با خنثی‌سازی رادیکال‌های آزاد که می‌توانند به سلول‌های سالم آسیب برسانند، از بروز جهش‌های ژنتیکی که منجر به رشد سلول‌های سرطانی می‌شوند، جلوگیری می‌کنند. همچنین، مصرف کافی کلسیم و ویتامین D برای حفظ سلامت استخوان‌ها و کاهش خطر شکستگی‌ها ضروری است. علاوه بر تغذیه سالم، فعالیت بدنی منظم نیز در پیشگیری از سرطان استخوان موثر است. ورزش‌های هوازی مانند پیاده‌روی، دویدن، شنا و دوچرخه‌سواری به تقویت سیستم ایمنی، کاهش وزن و کاهش التهاب در بدن کمک می‌کنند. همچنین، ورزش‌های قدرتی مانند وزنه‌برداری، باعث افزایش تراکم استخوانی و کاهش خطر شکستگی‌ها می‌شوند.

روش‌های تشخیص سرطان استخوان

تشخیص سرطان استخوان معمولاً با ترکیبی از روش‌های زیر انجام می‌شود:

• معاینه فیزیکی: پزشک با معاینه فیزیکی و بررسی سابقه بیماری و علائم شما، به دنبال نشانه‌های سرطان استخوان می‌گردد.
  تصویربرداری: روش‌های تصویربرداری مانند رادیوگرافی، سی‌تی‌اسکن، MRI و PET اسکن می‌توانند به تشخیص تومور استخوان و تعیین اندازه، محل و میزان فعالیت آن کمک کنند.
  بیوپسی: بیوپسی شامل برداشتن نمونه‌ای از بافت تومور و بررسی آن زیر میکروسکوپ است. این روش قطعی‌ترین روش برای تشخیص سرطان استخوان است. بیوپسی می‌تواند به صورت بیوپسی با سوزن (needle biopsy) یا بیوپسی باز (open biopsy) انجام شود.
  آزمایش خون: برخی از آزمایش‌های خون، مانند آزمایش خون کامل (CBC)، آزمایش عملکرد کبد و آزمایش سطح کلسیم، می‌توانند به تشخیص سرطان استخوان و ارزیابی وضعیت عمومی سلامت شما کمک کنند. در برخی موارد، آزمایش‌های خون برای شناسایی مارکرهای توموری (tumor markers) مانند آلکالین فسفاتاز (alkaline phosphatase) و لاکتات دهیدروژناز (lactate dehydrogenase) انجام می‌شود.
  آزمایش ادرار: در مواردی، آزمایش ادرار می‌تواند به تشخیص برخی از انواع سرطان استخوان کمک کند.

علائم و نشانه‌های سرطان استخوان

شایع‌ترین علامت سرطان استخوان، درد است. این درد ممکن است در ابتدا خفیف باشد، اما به تدریج شدیدتر می‌شود و اغلب در شب یا هنگام فعالیت بدنی بدتر می‌شود. محل درد می‌تواند سرنخ‌هایی در مورد محل تومور ارائه دهد. به عنوان مثال، درد در ناحیه زانو می‌تواند نشان‌دهنده سرطان استخوان در استخوان ران یا درشت نی باشد. علاوه بر درد، تورم در ناحیه مبتلا به تومور نیز شایع است. این تورم شدید حتی با حساسیت به لمس همراه باشد. در برخی موارد، سرطان استخوان می‌تواند باعث ضعف استخوان و در نتیجه، شکستگی شود. این نوع شکستگی که به شکستگی پاتولوژیک معروف است، ممکن است حتی با ضربه‌های خفیف نیز رخ دهد.

همچنین محدودیت حرکتی در مفصل نزدیک به استخوان مبتلا نیز از علائم احتمالی سرطان استخوان است. این محدودیت شاید به دلیل وجود تومور یا درد و تورم در ناحیه مبتلا باشد. در برخی موارد، سرطان استخوان می‌تواند با علائم سیستمیک مانند تب، کاهش وزن بی‌دلیل، خستگی و کم خونی همراه باشد. این علائم معمولاً زمانی ظاهر می‌شوند که سرطان به سایر قسمت‌های بدن گسترش یافته باشد.

منابع علمی مورد استفاده در این مقاله: | وب‌سایت دانشگاه پن (پنسلوانیا) | Journal of Thoracic Oncology