تلاش جدی و بی‌وقفه دولت‌های همسایه برای مصادره شخصیت‌های فرهنگی ایران پایان ندارد. این رویه عجیب از تاریخ‌سازی با مصادره شخصیت‌های فرهنگی سالهاست توسط همسایه‌های ایران پیگیری می‌شود. دروغی بزرگ و پرتکرار که گویی منجر به باورپذیری دولتمردان دیگر کشورها شده است.

دهه ۸۰ بود که مراسمی تحت‌عنوان بزرگداشت ابوعلی سینا در شهر همدان برگزار شد. در آن مراسم، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی نیز حضور یافت و سخنرانی قابل توجهی درخصوص شخصیت شیخ‌الرئیس انجام داد. بلافاصله بعد از این مراسم حاکم دوبی طی مکاتبه‌ای که با ایران داشت، گلایه‌مندی خود را اعلام کرد که چرا وقتی بزرگداشتی برای ابوعلی‌سینا در همدان برگزار می‌شود به ابوظبی که زادگاه ابوعلی سینا است، اشاره نشده است! هر چند که همان زمان وزارت خارجه وقت ایران پاسخ محکمی به این ادعای عجیب داد اما موضوعی که نباید دور از نظر داشت، این‌ است که پروژه‌ی مصادره شخصیت‌های فرهنگی یک واقعیت بزرگ و غیرقابل کتمان است که سالهای طولانی‌ست که توسط کشورهای همجوار برنامه‌ریزی شده و درحال اجراست.

مجسمه فارابی و رودکی در دانشگاهی در چین به عنوان مشاهیر قزاقستان و تاجیکستان معرفی شدند! کشور جمهوری آذربایجان؛ نظامی و خاقانی را با سروده‌های فارسی به‌نام خود ثبت و ضبط کرده است و افغانستان که بیش از ۵۰ سال است درگیر جنگ‌های داخلی‌ست، فراموش نکرده که برای سیدجمال شناسنامه‌ی افغان صادر کند!

همین هفته گذشته دولت ترکیه در مراسم اهدای جوایز علمی توبیتاک با حضور اردوغان، رئیس جمهوری این کشور، برای نمایش پیشینه‌ی علمی ترکیه برگزار شد، از تصاویر دانشمندان ایرانی نظیر ابن‌سینا، ابوریحان بیرونی و ابن خلدون استفاده کرد. این درحالی است که ترکیه از چندین دهه پیش با ادعای ترک بودن مولانا، تبلیغات دامنه‌داری در این زمینه انجام داد تا جایی که تمام مولاناشناسان برای شناخت شخصیت مولانا و دیدن مراسم آن هر سال اوایل پاییز به قونیه سفر می‌کنند.

برای دولت ترکیه اما مولانا کافی نیست، چندی پیش بود که همین کشور خواهان ملانصرالدین هم شد و ادعای دیگری مبنی بر ترک بودن ملانصرالدین مطرح کرد و داستان‌های فکاهی ملانصرالدین را به زبان ترکی عثمانی نشر داد.

اما دلیل این اتفاق چیست؟ چرا حاکم ابوظبی می‌تواند برای یک ادعای دروغین با دولت ایران نامه‌نگاری کند اما دولت ایران هنوز نتوانسته در دفاع از شخصیت‌ها و مفاخر فرهنگی خود برآید؟!

«علیرضا ایزدی» مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی وزارت میراث‌فرهنگی که سالهاست به ثبت آثار تاریخی ملموس و ناملموس می‌پردازد و یکی از فعالیت‌های آن ثبت گنجینه‌های زنده بشری در ایران است، به این پرسش اینگونه پاسخ داد: متاسفانه سالهای طولانی است که ما درگیر این موضوع هستیم و مصادر شخصیت‌ها و مفاخر فرهنگی ایران نخستین بار نیست که از سوی دیگر کشورها اتفاق می‌افتد.

او گفت: برای آسیب‌شناسی و ریشه‌یابی این موضوع لازم است در وهله نخست ما به خودمان برگردیم اگر ما برنامه و رویدادهای تاثیرگذار برای معرفی این شخصیت‌ها داشتیم حتی اگر کشورها هم می‌توانستند این اقدامات ضدفرهنگی را انجام دهند، باز راه به جایی نمی‌بردند.

او گفت: به نظر می‌رسد این رفتارهای ضدفرهنگی نه اولین بار است نه آخرین بار. خیلی از کشورها برای قوام بخشیدن به فرهنگ خود دنبال تاریخ‌سازی برای خود هستند و این اتفاق جز با مصادره مفاخر امکان‌پذیر نیست. چراکه آنچه که موجب ماندگاری در یک فرهنگ می‌شود همین شخصیت‌ها و مفاخر فرهنگی است.

آنطور که مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی تاکید می‌کند، از آنجا که در ایران؛ حوزه آموزش بسیار ضعیف عمل کرده و اقدامات خوبی صورت نگرفته، طبیعی است که ما نمی‌توانیم ادعایی داشته باشیم. شما یک نظرسنجی انجام دهید ببینید در دانشگاه خوارزمی چند نفر از دانشجویان، خوارزمی را به‌خوبی می‌شناسند. در کشور ما چقدر واقع‌بینانه درباره مولانا مطالعات صورت گرفته! متاسفانه درخصوص شخصیت مولانا نگاه‌های دوگانه‌ای وجود دارد و گاها نظراتی هم مطرح می‌شود که شرم‌آور است.

ایزدی معقتد است، شما به شخصیت خواجه رشیدالدین فضل الله نگاه کنید که اگر شناختی نسبت به این شخصیت و تفکرات او وجود داشت اقتصاد و فرهنگی ایران بر اساس تفکر خواجه رشیدالدین فضل‌الله دگرگون می‌شد.

وی افزود: اعتقاد دارم تا زمانی‌که ایرادات و ضعف‌های ما در زمینه معرفی درست این شخصیت‌ها اصلاح نشود کشورهای بیشتر برای مصادره شخصیت‌های فرهنگی اقدام می‌کنند و اگر ایران بر پشتوانه‌های فرهنگی خود سرمایه‌گذاری نکند که این پشتوانه‌های فرهنگی جز در آموزش و فرهنگسازی میسر نمی‌شود، نمی‌تواند دفاع درستی هم درمقابل اقدامات کشورها داشته باشد.

او نقش آموزش و پرورش و صداوسیما را در این زمینه جدی عنوان کرد و افزود: متاسفانه تاکنون آموزش و پرورش و صداوسیما اقدام موثر واقع‌بینانه‌ای درخصوص معرفی شخصیت‌های فرهنگی خارج از نگاه‌های سلیقه‌ای انجام نداده‌اند. ما در زمینه مستند و ساخت فیلم در این زمینه بسیار ضعف داریم. از سوی دیگر اگر می‌خواهیم کار درست و تاثیرگذاری انجام دهیم باید از نسل کودک برنامه‌های مختلف تا گروه‌های سنی بالاتر داشته باشیم.

ایزدی تاکید کرد: درحال‌حاضر نسل امروز ایران با شخصیت‌های فرهنگی و مفاخر بزرگ بیگانه است حتی فرزندان ما بسیاری از این شخصیت‌های فرهنگی را نمی‌شناند و خیلی‌ها در جامعه بین‌الملل نمی‌دانند مولانا ایرانی است. بنابراین دعوای ما با کشورها اصولا دعوای منطقی نخواهد بود. ما این شخصیت‌ها را معرفی و ماندگار نکرده‌ایم. آموزش نداده‌ایم و در غفلت ما به‌راحتی این اتفاقات در کشورهای دیگر انجام می‌شود و نسل‌های آینده کاملا باور می‌کنند که این شخصیت‌ها متعلق به خودشان است.

مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی تاکید کرد: به‌نظر می‌رسد بهترین اقدام دراین زمینه همکاری دستگاه‌های بالادستی است. لازم است که وزرای وزارت خارجه، میراث‌فرهنگی، آموزش و پرورش و وزارت ارشاد در این خصوص برنامه‌های مشترکی داشته باشند تا بتوانند به جبران این غفلت بپردازند چراکه جزیره‌ای عمل کردن دستگاه‌ها پاسخگوی واقعیت این ماجرا نیست.