دیپلمات با سابقه وزارت امور خارجه: تغییر شرایط در خاورمیانه پس از تحولات سوریه، غزه و لبنان، تهدیدات برای مصر با توجه به بی‌ثباتی در سوریه و تسلط جریان اخوانی در ترکیه، باعث شده است مصری‌ها نیز به دنبال فرصتی برای بهبود روابط با ایران باشند. به همین ترتیب، ایران نیز نیاز دارد که از این فرصت استفاده کند و رابطه‌ای مطمئن و قابل‌اتکا با کشوری مانند مصر که به دنبال گرایشات بسیار قوی در زمینه تامین امنیت در خاورمیانه است، داشته باشد.

جاوید قربان‌اوغلی مدیرکل سابق آفریقا در وزارت خارجه و سفیر ایران در آفریقای جنوبی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در خصوص ارزیابی خود از سفر رییس‌جمهور پزشکیان به مصر و تأثیری که این سفر می‌تواند در روابط دوجانبه ایران و مصر داشته باشد، تصریح کرد: به نظر من این سفر بسیار حائز اهمیت است، چراکه آقای پزشکیان با استفاده از فرصت اجلاس منطقه‌ای دی ۸ به این سفر می‌رود و کشور مصر نیز میزبان این اجلاس است.  ما طی حداقل یک دهه گذشته، سفری به این سطح، یعنی در سطح رئیس‌جمهور به مصر نداشته‌ایم. از این منظر، این سفر می‌تواند به اهداف دی ۸ کمک کند و اگر برنامه‌ریزی دقیقی انجام شود و مشاوران آقای رئیس‌جمهور که از قبل برنامه‌ریزی کرده‌اند، در این سفر حضور داشته باشند، می‌تواند در ارتباط با مصر و به‌ویژه مسائل مربوط به روابط با این کشور بسیار مؤثر باشد. به اعتقاد من، باید برنامه‌ریزی منسجمی در سطح مشاوران، وزارت خارجه و افراد نزدیک به رئیس‌جمهور برای استفاده بهینه از این سفر انجام شود. البته رئیس‌جمهور در اجلاس قبلی با آقای السیسی ملاقات داشتند و خبرهایی که از آن ملاقات منتشر شد، نشان‌دهنده علاقه‌مندی آقای سیسی به بهبود روابط بود. این دومین ملاقات دو رییس جمهور است و می توانیم از این مسئله استفاده کنیم.

مصر یکی از چهار پایه اصلی امنیت در منطقه غرب آسیا و خاورمیانه است

وی در رابطه با دستاور‌هایی که این سفر می‌تواند برای کشور به ارمغان بیاورد، عنوان کرد: علیرغم ظرفیت‌های بزرگ عربستان سعودی، قطر و امارات، مصر یکی از چهار پایه اصلی امنیت در منطقه غرب آسیا و خاورمیانه است و هیچ‌کس نمی‌تواند این واقعیت را انکار کند که مصر، ایران، عربستان و ترکیه آن چهارستون و مربع قدرت در خاورمیانه هستند. مصر تأثیرگذارترین کشور در جهان عرب از نظر فرهنگی است و به‌عنوان نیرومندترین ارتش عربی، تاریخ تمدنی عمیق و ریشه‌داری دارد. به‌طور کلی، با وجود افت و خیزهای چند دهه اخیر، به‌ویژه پس از قضیه کمپ دیوید، حتی خود اعراب هم متوجه شدند که کمپ دیوید علیرغم اینکه تحول مهمی در صحنه خاورمیانه به ویژه میان اعراب و اسرائیل بود، هرگز نتوانست مصر را از صحنه خاورمیانه حذف کند.  بنابراین، به اعتقاد من، مصر کشوری بسیار مهم و تأثیرگذار در خاورمیانه است و ما به دلایلی که مشخص است، در چند سال گذشته رابطه‌ای با آن نداشته‌ایم. البته چندین بار در دولت‌ آقای خاتمی  و احمدی ‌نژاد که البته بیشتر در دوران آقای احمدی.نژاد نمایشی بود، تلاش‌هایی برای بهبود روابط انجام شده، اما خیلی جدی نبوده است. 

تحولات اخیر در منطقه باعث افزایش تمایل مصری‌ها برای رابطه با ایران شده است

وی افزود: تغییر شرایط در خاورمیانه پس از تحولات سوریه، غزه و لبنان، تهدیدات برای مصر با توجه به بی‌ثباتی در سوریه و تسلط جریان اخوانی در ترکیه، باعث شده است مصری‌ها نیز به دنبال فرصتی برای بهبود روابط با ایران باشند. به همین ترتیب، ایران نیز نیاز دارد که از این فرصت استفاده کند و رابطه‌ای مطمئن و قابل‌اتکا با کشوری مانند مصر که به دنبال گرایشات بسیار قوی در زمینه تامین امنیت در خاورمیانه است،  داشته باشد. سوالی که ممکن است مطرح شود، نگرانی‌ها درباره روابط مصر با آمریکا و موضوع کمپ دیوید است. این واقعیت‌های سیاسی در منطقه وجود دارد و ما باید با آن‌ها زندگی کنیم و از این واقعیت‌ها به نحو احسن در جهت منافع ملی خود بهره‌برداری کنیم.

ایجاد یک رابطه خوب و حسنه با ترکیه ضروری است

این کارشناس ارشد مسائل غرب آسیا با اشاره به حضور ترکیه در نشست دی ۸ و احتمال دیدار سران ایران و ترکیه، اظهارکرد: ترکیه کشور همسایه ماست و همان‌طور که در سیاست خارجی گفته می‌شود، همسایگی نصف سیاست خارجی است. به همین ترتیب، ما نمی‌توانیم ترکیه را از نقشه برداریم و به قاره‌ای دیگر منتقل کنیم. ترکیه به عنوان یک همسایه نیرومند، اقتصادی نسبتاً قدرتمند دارد و جزو کشورهای مطرح در منطقه ما به شمار می‌رود. بنابراین، ایجاد یک رابطه خوب و حسنه با ترکیه ضروری است و این مسأله نباید از راهبرد سیاست خارجی ما حذف شود.رقابت همواره در سیاست وجود دارد، حتی بین متحدین. این رقابت می‌تواند در زمینه‌های سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و امنیتی باشد و نمی‌توان آن را از ساختار روابط حذف کرد. لازم است که این رقابت به‌خوبی مدیریت شود. با تسلط تقریبی ترکیه بر سوریه و بلندپروازی‌های آقای اردوغان و حزب عدالت و توسعه، ممکن است اهداف ساخت امپراتوری عثمانی در غرب و ترکمانی در شرق تشدید شود. بنابراین، باید به نحوی این وضعیت کنترل و مهار شود.

مصر خواهان مقابله با رویکرد‌های سیاست خارجی ترکیه خواهد بود 

وی با بیان اینکه ما نباید تنها جلودار مهار ترکیه باشیم، گفت: متأسفانه در گذشته، ما خود را کاتولیک‌تر از پاپ و دلسوز تر از ملت‌های منطقه دانسته‌ایم و تلاش کرده‌ایم که در منازعات منطقه‌ای خط‌مقدم باشیم، اما این رویکرد ممکن است آسیب‌هایی به همراه داشته باشد. ترکیه با رویکردهای خاص خود، رقبای زیادی دارد به ویژه مصر که یکی از آن‌ها است و خواهان مقابله با آن هستند، چراکه یکی از نیات ترکیه بر اساس جریان اخوانی است، قطعا حکومتی که در سوریه روی کار می‌آید هر چقدر هم رنگ و لعاب خود را عوض کرده باشد نمی‌تواند ایدئولوژی خودشان را پنهان کنند.

دگرگونی‌های ژئوپولیتیک در خاورمیانه نیازمند تدوین راهبردهای جدید است

وی ادامه داد: این پوست اندازی جولانی، کت و شلوار پوشیدن او و این آزادی ادیان و اقوام که مطرح کرده است و به طور کلی این تغییر تفکرات‌شان باعث نخواهد شد، سبقه آنان فراموش شود. طالبان هم پوست‌اندازی داشته است ولی سخت‌گیری‌های آنان در آموزش و دختران نشان می‌دهد هنوز تفکرات خودشان را دارند. به اعتقاد من، ما نیازمند یک راهبرد جدید در سیاست خارجی هستیم و باید ریل‌گذاری‌های جدیدی تدوین کنیم. ائتلاف‌ها و متحدین جدید باید در منطقه شکل بگیرند و اتاق فکر سیاست خارجی باید روی این قضیه تمرکز کند. دگرگونی‌های ژئوپولیتیک در خاورمیانه نیازمند تدوین راهبردهای جدید است و مصر به عنوان یکی از کشورهای کلیدی در این زمینه اهمیت زیادی دارد.

ما شاهد پیشرفت چشمگیری در همکاری‌های اقتصادی بین کشورهای اسلامی نبوده ایم 

این تحلیل گر مسائل منطقه در خصوص اهمیت نشست دی۸ و در پاسخ به این پرسش که آیا این نشست اقتصادی می‌تواند دستاوری ملموس برای ایران داشته باشد، گفت: متاسفانه پاسخ سوال شما منفی است به این خاطر که این مجموعه‌ای از کشورهای در حال توسعه اسلامی است که در قالب دی ۸ سازماندهی شده و نشست‌های متعددی نیز داشته‌اند. ما شاهد پیشرفت چشمگیری در همکاری‌های اقتصادی بین کشورهای اسلامی نبوده ایم در حالی که هدف از تشکیل این بلوک‌های منطقه ایجاد ساختار‌های اقتصادی و امنیتی است، در مسائل اقتصادی ما هیچ‌گونه پیشرفتی را در قالب یک بلوک اسلامی شاهد نبودیم، هنوز ساختارهای اقتصادی مؤثری نداریم و رقابت‌ها درون این اعضا، مانند مصر، ایران، بنگلادش و غیره نیز وجود دارد.

ما باید باید برای ابتکارتمان یارگیری کنیم و مصر و ترکیه هم می‌توانند در مواردی در کنار ما باشند

وی خاطرنشان کرد: بنابراین، نباید به‌طور کامل بر تأثیرگذاری این نشست در تغییر شرایط اقتصادی شرط‌بندی کنیم، مگر اینکه ابتکاراتی در زمینه‌های اقتصادی، گمرکی و تجاری و مالی داشته باشیم. مگر اینکه ابتکار جدیدی را مثل تشکیل بانک مشترک، اتحادیه گمرکی داشته باشیم که تحولی در این زمینه آن هم در کوتاه مدت ایجاد کند. به نظرم برای این مجموعه باید چنین کارهایی را انجام داد. ما باید یاری‌گیری کنیم مثل همین مصر یا حتی خود ترکیه شاید بتوان در این قالب پیشرفت و با رایزنی‌هایی که اتاق‌های فکر اقتصادی انجام می‌دهند،  طرح‌هایی ارائه شود که قابل اجرا باشند و به‌دور از آرمان‌گرایی، امکان‌پذیری آن‌ها در عمل بررسی شود.