به نظر می‌رسد سفر پیش روی گروسی به تهران در راستای تفاهم سال ۱۴۰۱ باشد که در زمان دولت سیزدهم حاصل شد و اکنون دولت چهاردهم به ریاست مسعود پزشکیان مسئولیت پیشبرد آن را برعهده دارد. تجربه دو دهه همکاری ایران و آژانس نشان داده که کار با این نهاد به شدت تحت تاثیر فضای سیاسی حاکم بر سیاست خارجی ایران است.

رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چهارشنبه‌ شب به تهران سفر می‌کند تا پیگیری تعهداتی باشد که دولت سیزدهم برای همکاری با این نهاد متقبل شد. این سفر می‌تواند نقطه عزیمتی در همکاری دولت چهاردهم با این نهاد بین‌المللی باشد. 

اگرچه ملاقات‌های رسمی که برنامه‌ریزی شده، در هر دولتی برگزار می‌شود از جمله ملاقات با رییس جمهوری، رییس سازمان انرژی اتمی و وزیر امور خارجه که طبیعتا برای آشنایی گروسی با دیدگاه‌های سکانداران دولت جدید مناسب است اما آنچه این ملاقات را مهم و متفاوت می‌کند این است که طی چه مکانیسمی می‌توان به نقطه شروعی برای آغاز همکاری رسید.  

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز یک‌شنبه بود که در اطلاعیه‌ای اعلام کرد «رافائل گروسی»، مدیرکل دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل روز چهارشنبه به منظور دیدار با مقامات ارشد جمهوری اسلامی ایران به تهران سفر خواهد کرد و درباره تمام جنبه‌های مربوط به بیانیه مشترک توافق شده با ایران در مارس ۲۰۲۳ بحث‌های فنی خواهد داشت. دیدارهای او در تهران، مبتنی بر گفت‌وگوهای مدیرکل با «سید عباس عراقچی»، وزیر امور خارجه ایران در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در ماه سپتامبر خواهد بود. رافائل گروسی نیز در این باره گفته: ضروری است که ما در اجرای بیانیه مشترک توافق شده با ایران در مارس ۲۰۲۳ پیشرفت اساسی داشته باشیم. سفر من به تهران در این زمینه بسیار مهم خواهد بود.

گروسی اخیرا با «محمد اسلامی» رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در حاشیه شصت‌وهشتمین کنفرانس عمومی آژانس اتمی در وین ملاقات و با انتشار پیامی اعلام کرد که به‌ زودی « برای دیدارهای مهم سیاسی و فنی» راهی تهران خواهد شد. همچنین دو هفته پیش با «کاظم غریب آبادی» معاون حقوقی و بین المللی وزیر امور خارجه کشورمان در وین دیدار و آن را یک ملاقات به‌موقع در آستانه سفرش به تهران توصیف کرد.

بازگشت به کدام توافق؟

همه شواهد نشان می‌دهد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هیچ امیدی به احیای برجام ندارد و مدت‌هاست که دنبال پیگری وضعیت انرژی هسته‌ای ایران مطابق تعهدات توافق ۲۰۱۵ نیست. چون سطح غنی‌سازی و میزان ذخایر و ... همگی از میزان تعهد در برجام بیشتر شده و در مقابل بی عملی طرفین به این توافق، ایران نیز تعهدی به اجرای مفاد توافق ندارد. اخیرا نیز گروسی یادآوری کرده که «مایلم از پزشکیان بشنوم که نظرش در مورد بازگشت به یک چهارچوب توافق چیست؟ این می‌تواند در چهارچوب برجام باشد اما با توجه به اینکه توانامندی‌های ایران خیلی زیادتر شده است،‌ باید بسیار بسیار قوی باشد.» 

اسفند ۱۴۰۱ و به دنبال گزارش‌های متعدد آژانس در ابراز نگرانی از وضعیت پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران فراتر از محدودیت‌های موجود در برجام، ایران و آژانس در توافق با دولت سیزدهم به تفاهمی دست یافتند که نوعی مسکن برای التیام وضعیت حاد آن‌زمان بود. بیانیه مشترک ۴ مارس ۲۰۲۳ به دنبال توافقی بود برای حل و فصل مسایل باقی‌مانده بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی. آن‌زمان با توجه به درجریان بودن مذاکرات احیای برجام می‌شد انتظار داشت که این تفاهم به روند احیای برجام کمک کند اما این طور نشد. نه مذاکرات احیای برجام به نتیجه رسید و نه تفاهم ایران و آژانس به شکل درستی انجام شد.
 

تفاهم مشترک ۴ مارس 

بیانیه مشترک ایران و آژانس در اسفند ۱۴۰۱ (۴ مارس ۲۰۲۳) شامل نکات زیر بود: 

«-تعاملات بین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایران با روحیه همکاری و با رعایت کامل صلاحیت‌های آژانس و حقوق و تعهدات جمهوری اسلامی ایران بر اساس موافقتنامه‌ پادمان جامع  صورت خواهد پذیرفت.

- در خصوص مسائل پادمانی باقی‌مانده مربوط به سه مکان، ایران آمادگی خود را برای ادامه همکاری و ارائه اطلاعات و دسترسی بیشتر به منظور رسیدگی به آن را اعلام کرد.

- ایران به صورت داوطلبانه به آژانس اجازه می‌دهد تا چنانچه مقتضی باشد فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارت بیشتر را اجرا کند. روش اجرای آن طی یک نشست فنی که به زودی در تهران برگزار می‌شود، میان دو طرف مورد توافق قرار خواهد گرفت.»

بعد از این توافق برخی از تجهیزات نظارتی که بر اساس برجام در محل‌هایی قرار داده شده بودند و در چهارچوب کاهش همکاری‌های ایران با آژانس و قانون راهبردی برچیده شده بود، دوباره نصب شد. تجهیزاتی شامل نصب تجهیزات نظارت بر غنی‌سازی در خطوط سانتریفیوژهای غنی‌سازی اورانیوم تا ۶۰ درصد در نطنز و فردو،‌ همچنین تجهیزات نظارتی اضافه شده شامل دوربین‌های نظارتی در سایتی در اصفهان که در آن قطعات سانتریفیوژ ساخته می شود. 

در مورد دو مکان از مکان‌های مورد پرسش آژانس که آنها مدعی یافتن ذرات اورانیوم تا غنای ۸۳ درصد در آن هستند نیز توافق شد که در چهارچوب موضوعات پادمانی برای آژانس حل و فصل شود. اما تا اردیبهشت ۱۴۰۳ نیز آژانس هم‌چنان برای موافقت ایران با نصب تجهیزات نظارتی بیشتر و حل موضوع ۲ مکان دیگر منتظر پاسخ ایران بود.
 
ابهام آژانس در مورد دلایل یافت ذرات اورانیوم با منشاء انسانی در دو مرکز واقع در ورامین و تورقوزآباد در جنوب تهران است. پاسخ ایران این است که به آژانس در این باره پاسخ داده و «موضوع خاتمه یافته» است.

سفر قبلی گروسی به ایران به اردیبهشت ۱۴۰۳ باز میگردد و پیش از حادثه‌ای که برای رییس دولت سیزدهم رخ داد. در آن سفر نیز رافائل گروسی به اصفهان رفت و همچنان تاکید دو طرف این بود که قرار نیست سند توافق تازه‌ای بین ایران و آژانس امضا شود. گروسی گفت که پیشنهادی شامل گام‌های عملیاتی به ایران داده است و نمایندگان ایران و آژانس «در حال تعریف این گام‌های دو طرفه هستند.»

به نظر می‌رسد سفر پیش روی گروسی به تهران در راستای تفاهم سال ۱۴۰۱ باشد که در زمان دولت سیزدهم حاصل شد و اکنون دولت چهاردهم به ریاست مسعود پزشکیان مسئولیت پیشبرد آن را برعهده دارد. تجربه دو دهه همکاری ایران و آژانس نشان داده که کار با این نهاد به شدت تحت تاثیر فضای سیاسی حاکم بر سیاست خارجی ایران است.