محمد سرافراز رییس‌ پیشین سازمان صدا و سیما و عضو شورای عالی فضای مجازی که خود از مخالفان فیلترینگ است، باور دارد که این فیلترینگ باعث نشد آن شبکه‌های اجتماعی که می خواستند ببندند بسته شود، بلکه بعد از یک دوره‌ای مخاطبشان خیلی هم بیشتر شده و فقط هزینه‌های جاری مردم را دو برابر کرده است.

تلاش برای رفع فیلتر اینترنت از شعارهای پزشکیان در دوران انتخابات بود و تا امروز به اشکال گوناگون از آن سخن به میان آمده است. حالا همه نگاه‌ها به شورای عالی فضای مجازی است و وفاقی که شاید حاصل شود و سرانجام گره کور فیلترینگ را باز شده ببینیم.

یکی از اعضای شورای عالی فضای مجازی محمد سرافراز است. با این عضو شورای عالی فضای مجازی که ریاست بر سازمان صدا و سیما را هم در کارنامه دارد، درباره فیلترینگ به گفتگو نشستیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

آقای دکتر آقای پزشکیان با وعده رفع فیلترینگ رییس جمهور شدند و خیلی از مردم هم می‌دانید الان دغدغه‌شان رفع فیلترینگ است. می‌خواهم بدانم که این وعده ایشان محقق شدنی هست یا نه. تا جایی که من می‌دانم در جلسه اول شورای عالی فضای مجازی این موضوع اصلا مطرح هم نشده. من پرسیدم ضیق وقت بوده؟ دوستان گفتند نه. اصلا در دستور کار نبوده است. نظر شما در این مورد چیست؟

ببینید این ماجراهایی که الان در کشور ما اتفاق می‌افتد من خیلی سطح بحث‌هایش را نازل می‌دانم. موضوعات کشور ما و نگاه حکمرانی ما باید خیلی بزرگ‌تر و عمیق‌تر از این مسایل باشد. ماجرای این که آیا با بی‌حجابی برخورد خواهد شد یا نه، آیا فیلترینگ برداشته می‌شود یا نه و یک فضایی در ذهن اغلب مردم جامعه درست شده راجع به این بحث‌ها، درحالی‌که خیلی موضوعات اساسی‌تر در حوزه مسایل اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاست داخلی و خارجی همه تحت‌الشعاع قرار گرفته است.

در مورد ماجرای فضای مجازی ما باید ببینیم الان کجا قرار داریم. در دنیا در چه وضعیتی قرار داریم. به نظر من دو مساله خیلی مهم ما در پیش رو داریم که باید با این بسنجیم و ببینیم چکار باید بکنیم. یک؛ این است که بر اساس برنامه‌ریزی حداقل پنج ساله‌ای که شده ما از سال ۲۰۲۵ اینترنت ماهواره‌ای را در سطح جهان خواهیم داشت یعنی در اکثر کشورهای دنیا دسترسی به اینترنت ماهواره‌ای وجود خواهد داشت و کاری که ایلان ماسک می‌کند و بخشـی از راه را رفته این است که هزینه‌های قرار دادن ماهواره در این مدار خاص لو- اربیت، (مداری که اینترنت ماهواره‌ای در آنجا دریافت و ارسال می‌شود)، را به شدت پایین می‌آورد. از دو سه سال پیش شروع کرده و این هزینه‌ها دارد کاهش پیدا می‌کند. معنی‌اش این است که کم‌کم حکمرانی از سطح زمین دارد به آسمان متصل می‌شود و حکمرانی در آسمان صورت می گیرد.

این چه تبعاتی دارد؟ خصوصا این که همزمان پروژه بسیار بزرگ کاربرد هوش مصنوعی در تمام ابعاد زندگی بشـر هم به سرعت رشد می‌کند. یعنی در تولیدات علمی و در خلق تولیدات فرهنگی و هنری، دارد پیشـرفت می‌کند. یعنی فرض بگیرید یک رباتی که نقاش است دارد نقاشی برای شما می‌کشد که با یک هنرمند رقابت می‌کند و  به زودی بهتر از آن می‌شود. یک تولیدکننده تصویر یا یک مونتاژگر فیلم سینمایی که الان آدم‌های هنرمند می‌نشینند تصاویر مختلف را تدوین می‌کنند به زودی این تدوین از طریق هوش مصنوعی انجام می‌شود. همین در همه ابعاد هنری و در تمام عرصه‌های مهم علمی دارد اتفاق می‌افتد. حالا تلفیق این دو چه خواهد شد؟ مهم‌ترین نکته‌اش این است که بخش عمده‌ای از حکمرانی از کشورها گرفته می‌شود و از زمین به آسمان می‌رود؛ این اتفاقی است که در آینده خواهد افتاد. مثلا الان تمام کشورها برای نقل و انتقالات پولی دارند از طریق بانک‌ها کارشان را انجام می‌دهند این نظام بانکداری کلا منحل خواهد شد و این مدل بانکداری الکترونیک از طریق فضا و با یک سیستم راحت‌تر و ارزان‌تری صورت می‌گیرد، این بانکداری الکترونیک از طریق آسمان انجام می‌شود. خوب زمانی که مثلا این تاکسـی تلفنی بود در هر محله‌ای یک ساختمانی بود که این‌ها سرویس تاکسـی تلفنی ارائه می‌دادند. زمانی که تاکسی اینترنتی آمد تمام این‌ها جمع شدند. همین اتفاق برای بانک‌ها خواهد افتاد در آینده. یعنی شما می‌دانید در همین ایران در بهترین میدان‌های تهران و شهرهای بزرگ دیگر، بهترین ساختمان‌ها در اختیار بانک‌هاست. خوب اگر قرار باشد این‌ها تا چند وقت دیگر جمع شوند و این اتفاق خواهد افتاد. یعنی نظام بانکداری سنتی تبدیل می‌شود به یک نظام بانکداری الکترونیک. نظام بانکداری الکترونیک از طریق اینترنت ماهواره‌ای.

این به نظر من در تمام عرصه‌های مختلف اقتصادی، علمی و هنری اتفاق خواهد افتاد. این تحولات حاصل هم‌افزایی اینترنت ماهواره‌ای و هوش مصنوعی است. حالا در این فضا ذهن و فکر مسوولین ما این است که فیلترینگ اینترنت موجود را برطرف بکنیم یا نه. یک عده‌ای محکم ایستاده‌اند که نه آقا! باید فیلترینگ را محکم ادامه‌اش بدهیم و اصلا نباید دست بزنیم. و در مقابل عده زیادی از مردم و عده‌ای از آدم‌های دلسوز دیگر و صاحب‌نظران می‌گویند فیلترینگ را بردارید. یعنی این فیلترینگ نه باعث نشد آن شبکه‌های اجتماعی که می خواستند ببندند بسته شود، بلکه بعد از یک دوره‌ای مخاطبشان خیلی هم بیشتر شده و فقط هزینه‌های جاری مردم را دو برابر کرده.

خُب یک سری هم هستند که به عنوان دلال و واسطه از فیلترینگ دارند سود سرشار می‌برند.

بله. طبعا هرکسـی این به فیلترشکن‌ها را می‌فروشد، دارد سودش را هم می‌برد. این که طبیعی‌ست.

افرادی که این فیلترشکن‌ها را می‌فروشند و سود می‌برند، توان لابی‌گری با تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران هم دارند؟

حتما این طور است. یعنی قطعا هرجایی که یک درآمد سرشاری باشد برای خودش یک لابی درست می‌کند و سعی می‌کند در نظام تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری نقش بازی کند. این فقط در موضوع فیلترینگ نیست. شما در تمام مسایل کلان کشور این را می‌بینید. در نظام بانکداری ناکارآمد ما این هست. در بقیه امور که موضوع بحث ما نیست تقریبا همین‌جور است. کم‌کم انگار یک مافیای قدرت و ثروتی به وجود آمده که این‌ها منافع خودشان را نگاه می‌کنند و بر اساس آن تبلیغات می‌کنند. حالا یک جایی از دین خرج می‌کنند. یک جاهایی از جامعه خرج می‌کنند برای این که به آن منافع برسند و الا ما به سابقه موضوع هم که نگاه کنیم یعنی این جور منع کردن‌های سفت و سختی که وجود داشته در کشور ما، مثل همین شبکه‌های تلویزیونی ماهواره‌ای و بقیه موضوعاتی که یک اکثریت قاطعی از جامعه را جلویشان را گرفتیم که دسترسی پیدا نکنند بعد از یک دوره‌ای که می‌گذرد، بدون این که ما بخواهیم یا ما برایش برنامه‌ریزی کنیم می‌رود کنار و اتفاقا یک سیستم یله و رهای دیگری به وجود می‌آید در حالی‌که اگر همین کار را با برنامه‌ریزی و با تدبیر و عقل انجام دهیم خیلی بهتر است.

می‌توانیم نتیجه بگیریم که شما خودتان مخالف فیلترینگ هستید؟

بله. الان من مخالف این نوع فیلترینگ هستم و بیشتر نگاهم به این است که اصلا تکنولوژی در حوزه هوش مصنوعی و استفاده از اینترنت به عنوان یک وسیله ارتباطی جهانی جوری دارد پیش می‌رود که ما اصلا دیگر نمی‌توانیم در مقابل آن بایستیم. خصوصا با این که عرض کردم دارد هزینه‌ها را در سطح جهان کاهش می‌دهد. بسیاری از اموری که به شکل فیزیکی و سنتی در جوامع وجود دارد از بین خواهد رفت. باید خودمان بنشینیم و تدبیر کنیم که چطور با این پدیده ها مواجه شویم و اگر نکنیم داخلش غرق می‌شویم.
یعنی مدیریت فضای مجازی را داشته باشیم ولی نه به این شکل حاد فعلی؟

بله. مدیریت فضای مجازی؛ من زمانی که در جلسات شورای عالی فضای مجازی شرکت می‌کردم و می‌گفتم الان نمی توانید مشابه تلگرام را درست کنید. شما در آن حوزه‌ای که مزیت نسبی‌تان هست بیایید سکو درست کنید. مانند حوزه های آموزشی و بهداشتی یعنی نرم‌افزارهای قوی با استفاده از هوش مصنوعی تولید شود، یعنی جوری بشود که مردم احساس کنند اگر به آن مراجعه کنند اولا هزینه‌هایشان کم می‌شود. دوما وقت‌شان تلف نمی‌شود. سوما خدمات بسیار بهتری دریافت می‌کنند. اصلا احتیاجی نیست شما این‌ها را به زور اعمال کنید. مردم خودشان استفاده می کنند. اما اینکه واتساپ را، تلگرام را، اینستاگرام را بازور ببندید و بعد بگویید حالا که این‌ها را بستم تو باید به زور به سراغ ایکس و ایگرگ و زد بروی، خوب این معلوم است که موفق نمی‌شود.

روش درست آن است که مردم از سر اشتیاق و از سر انتخاب، بروند آنجایی که درست بتوانند سرویس و خدمات بگیریند. اگر ما نتوانیم با سکوهای خارجی رقابت کنیم حتی اگر در کوتاه مدت هم بتوانیم مردم را وادار به استفاده از سکوهای خودمان کنیم اما در بلند مدت موفق نمی شویم.

از سال ۲۰۲۵ اینترنت ماهواره‌ای را در سطح جهان خواهیم داشت یعنی در اکثر کشورهای دنیا دسترسی به اینترنت ماهواره‌ای وجود خواهد داشت

آقای دکتر شما اشاره داشتید که مدتی در شورای عالی فضای مجازی شرکت نکردید. می‌توانم بپرسم آخرین جلسه‌ای که حضور داشتید چه زمانی بود و چرا شرکت نکردید؟

من از سال ۱۴۰۱ به بعد دیگر شرکت نکردم و علت اصلی‌اش هم این بود که آن موقع همین تصمیم فیلترکردن‌ها و بستن‌ها در شورا گرفته نمی‌شد. البته شورا مصوباتی داشت که مرتبط با این موارد باشد. ولی رسما تصمیم‌گیری در این شورا نبود لذا دیدم حضور من در آنجا خیلی مؤثر نیست و دیگر نرفتم . الان چون این بحث یک مقداری به روز شده و می‌بینم با یک نگاه جدیدی دارد مطرح می‌شود گفتم شرکت کنم ببینیم نتیجه چه می‌شود.

و آیا از نهاد خاصی هم فشار خاصی می آورد به شورا در رابطه با این داستان‌ها؟

بله. حتما هست.