رئیس اداره جوانی جمعیت به خبرآنلاین می‌گوید: «زمانی که اقلام پیشگیری از بارداری به‌راحتی و رایگان در دسترس بود، عوارض غیرقابل برگشتی از جمله: تأخیر طولانی‌مدت در باروری و حتی ناباروری زنان، عفونت‌های لگنی، اختلالات قاعدگی، چسبندگی لوله‌های رحمی و در بعضی موارد اختلالات خلقی و آسیب‌های روانی و افسردگی را در پی مصرف برخی داروهای پیشگیری شاهد بودیم. »

۲۴ تا ۳۰ مهرماه، در تقویم ایرانی با عنوان «هفته سلامت بانوان» نامگذاری شده؛ که بهانه‌ای برای توجه ویژه به نیازهای بهداشتی و سلامت روانی زنان و نسل جوان است. یکی از عناوین روزشمار این هفته، به مسئله «جوانی جمعیت» در ارتباط با «سلامت زنان» می‌پردازد؛ دو رویکردی که درنهایت به بهبود و ارتقاء کیفیت زندگی افراد جامعه کمک می‌کنند. به طور خلاصه، سرمایه‌گذاری در سلامت و رفاه زنان، به‌ویژه در سنین جوانی، زمینه‌ساز پرورش نسلی جوان‌تر و آینده‌ای سالم‌تر و پربارتر است.

در همین راستا، بتول نامجو، رئیس اداره جوانی جمعیت وزارت بهداشت، در گفت‌وگو با خبرآنلاین می‌گوید: «قانون جوانی جمعیت که از سال ۱۴۰۰ ابلاغ شد، جزو قانون‌های پیشرو در دنیاست و با نگاهی مسئله‌محور، برخی موانع ازدواج، فرزندآوری و مسائل مربوط به آن را  احصا کرده و مطابق آن سیاست‌هایی را تنظیم کرده است. تمام موضوعاتی که ما در حوزه جوانان و جمعیت دنبال می‌کنیم، به‌نوعی با سلامت بانوان هم‌سو هستند؛ آموزش و مشاوره فرزندآوری، پیشگیری از بارداری، تشخیص به‌موقع و درمان ناباروری، پیشگیری از سقط، ترویج زایمان طبیعی و کاهش سزارین، مواردی هستند که سلامت باروری و پرورش جمعیتی سالم را به دنبال دارند. تأکید داریم که تمام این موارد با یکدیگر ارتباط مستقیم دارند و آموزش‌های مربوطه می‌تواند از بعضی سرطان‌های زنان، مانند سرطان پستان که بسیار شایع است، سرطان تخمدان، سرطان دهانه رحم و موارد دیگر پیشگیری کند.»

مشروح این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید:

در امر فرزندآوری و جوانسازی جمعیت کشور، یکی از مسائل حائز اهمیت استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری است. بیش از دو سال است که ارائه و توزیع این محصولات سختگیرانه‌تر شده و بیشتر جنبه ممنوعیت در مصرف به خود گرفته است. نظر شما در این خصوص چیست؟

استفاده از این لوازم ممنوع نشده، صرفاً نوعی استانداردسازی در مصرف آنها اعمال شده؛ که آن هم در راستای سلامت زنان است.

درباره این استانداردسازی بیشتر توضیح دهید.

در برهه‌ای، وسایل پیشگیری به طور رایگان در دسترس عموم بود و بدون درنظرگرفتن عوارض، شرایط پزشکی و حتی سن مادر عرضه می‌شد. متوجه شدیم استفاده از برخی قرص‌ها و داروهای پیشگیری، عوارض غیرقابل برگشتی از جمله: تأخیر طولانی‌مدت در باروری و حتی ناباروری زنان، عفونت‌های لگنی، اختلالات قاعدگی، چسبندگی لوله‌های رحمی و در بعضی موارد اختلالات خلقی و آسیب‌های روانی و افسردگی را در بر دارد. برای مدیریت و کاهش این شرایط، قانونی وضع شد که توزیع اقلام پیشگیری از بارداری در مراکز بهداشتی طبق یک چارچوب و شرایط مشخص صورت گیرد.

امروزه تهیه لوازم پیشگیری از بارداری چگونه امکانپذیر است؟

منعی در مصرف این وسایل وجود ندارد. لوازم و داروهای پیشگیری از بارداری در داروخانه‌ها موجود است، اما فقط با تجویز پزشک عرضه می‌شود.

یعنی دسترسی به این اقلام بدون تجویز پزشک میسر نیست؟

متأسفانه در برخی داروخانه‌ها عرضه این محصولات بدون تجویز پزشک صورت می‌گیرد، اما نباید اینطور باشد.

چرا بر تجویز پزشک تأکید می‌شود؟ پیش‌تر که اینطور نبود.

علاوه بر عوارضی که به آن اشاره شد، در برخی موارد، مادر شرایطی دارد که در صورت مصرف قرص‌های پیشگیری، ممکن است لخته در مغز او ایجاد شود، یا دچار سکته مغزی و قلبی شود. هم‌چنین در سنین بالای ۳۵ سال، مصرف برخی داروها منجر به تومور کبدی یا مشکلات عروقی می‌شود. تشخیص و تجویز پزشک را از این جهت برای این کار ارجح دانسته‌اند و صرفاً بحث بازدارندگی نبوده است.

با اجرایی‌شدن قانون جوانی جمعیت، توصیه و آموزش ضرورت انجام غربالگری برای تشخیص ناهنجاری‌های جنینی توسط ماما و پزشک نیز ممنوع اعلام شد، فکر نمی‌کنید این تصمیم، میزان معلول‌زایی و تولد نوزادان مبتلا به بیماری‌های ژنتیکی را افزایش دهد؟

باید بگویم که غربالگری بارداری به هیچ عنوان حذف و ممنوع نشده است. غربالگری در گذشته الزامی بود؛ یعنی خانمی که باردار می‌شد، به اجباری باید غربالگری را انجام می‌داد، در حالی که در هیچ کشوری این‌چنین نیست و حتی در بعضی کشورها مثل آلمان و سوئد، غربالگری بارداری ممنوع است.

اگر ممنوع نشده، قطعاً محدود شده است؛ چرا؟

می‌دانید که تست‌های غربالگری ما صد درصد دقیق نیست و این باعث می‌شد که اگر تست‌ها حتی یک درصد مشکوک بود، ترس و تردید در مادر ایجاد می‌شد و خودسرانه اقدام به سقط می‌کرد. آمار بسیاری از سقط جنین‌های سالم وجود دارد که مادر به‌خاطر ترس و شک و تردید از سلامت جنین، بدان اقدام کرده است.

چه تدبیری در این زمینه اندیشیده شد؟

آمدیم استانداردسازی‌اش کردیم؛ به این شکل که در وهله نخست اگر سابقه سندرم داون یا بیماری‌های ژنتیکی در والدین یا فرزند قبلی وجود داشته باشد، مادر لازم است غربالگری انجام دهد. دوم سن مادر بالای ۳۵ سال باشد و به اصرار خودش یا تشخیص پزشک غربالگری تجویز شود. با این شرایط، راه برای مادران باردار هموار است و می‌توانند تست را انجام دهند. چیزی حذف نشده، فقط اجبارش برداشته شده است.

هفته گذشته در جلسه ستاد مرکزی هماهنگی جوانی جمعیت وزارت بهداشت مطرح شد که «محدودیت سنی بارداری برداشته شده و سنین ۱۵ تا ۴۹ سال برای اقدام به بارداری مناسب اعلام می‌شود»؛ مگر تا پیش از این، منع و محدودیت سنی برای بارداری منظور می‌شد؟

در مقوله جوانی جمعیت، بسیار حائز اهمیت است که بازه سنی محدودی برای بارداری مطرح نباشد. در کشور ما هم به آن صورت محدودیتی وجود نداشت، اما در گذشته می‌گفتیم سنین مناسب بارداری بین ۱۸ تا ۳۵ است، یا حتی باب بود فاصله بین فرزندان حتماً سه تا پنج سال باشد. الآن این محدودیت برداشته شده و زوج هر زمان آمادگی پیدا کنند، می‌تواند اقدام کنند. هیچ کشوری برای بارداری محدودیت سنی قائل نیست، اما در کشور ما این موضوع مطرح بود و متأسفانه در این زمینه به‌قدری پیشروی کردیم که امروز دیگر فرزندآوری، برای کسی اولویت نیست؛ یا ضمن افزایش سن ازدواج، زوج نهایتاً به یک فرزند فکر می‌کنند.

این احتمال را در نظر نمی‌گیرید که بارداری در سنین خیلی پایین و خیلی بالا، سلامت مادر را تهدید کند؟

ببینید ما هیچ محدودیت سنی نباید قائل بشویم، نه برای ازدواج و نه برای بارداری. اگر بارداری در سنین بالا اتفاق بیفتد، مراقبت بیشتری را می‌طلبد نه اینکه از آن پیشگیری شود. مادران باردار با سن خیلی بالا یا خیلی پایین، می‌توانند به مراکز بهداشتی مراجعه ‌کنند و از خدمات لازم بهره‌مند شوند. هم‌چنین در بعد معنوی، به منظور حفظ سلامت روان و دوری از اضطراب، تکریم مادرِ باردار باید حفظ بشود. ما منشوری به مراکز بهداشتی ابلاغ کرده‌ایم موسوم به منشور «کرامت مادری». قبلاً مادران باردار با سن کم یا بالا در صورت مراجعه به مراکز بهداشتی، مورد مؤاخذه قرار می‌گرفتند و در مواردی با طعنه و نیش و کنایه به او می‌گفتند که چرا در این سن باردار شدی. ولی الآن تمام مادران تحت هر شرایط و با هر سنی، باید مورد احترام و تکریم قرار گیرند تا با کمترین استرس و نگرانی این دوران را سپری کنند.