پس از آنکه روسیه در جریان جنگ قره باغ، از آذربایجان حمایت کرد، ارمنستان به طور فزاینده ای تلاش کرد قراردادهای نظامی را با ائتلاف غرب امضا کند. ارمنستان در کجای معادله جنگ اوکراین قرار دارد؟

روسیه از زمان فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱ شریک اقتصادی و متحد اصلی ارمنستان بوده است. اگرچه ارمنستان محصور در خشکی است در تمام این سال ها میزبان یک پایگاه نظامی روسیه بوده و بخشی از اتحاد امنیتی سازمان پیمان امنیت جمعی شامل کشورهای شوروی سابق به رهبری مسکو، به شمار می رود. اما پاشینیان قبل و بعد از جنگ قره باغ، به طور فزاینده ای از نقش مسکو انتقاد کرده و بر ناکامی سیاست های این کشور در کمک به رفع محاصره قره باغ که منطقه جدایی طلب ارمنی نشین آذربایجان به شمار می رفت، تأکید کرده است.

تمام این دغدغه ها در ارمنستان که متاثر از حمایت های روسیه از جمهوری آذربایجان بود به این استدلال ارمنی ها منتهی شد که ارمنستان برای کمک به تضمین امنیت خود باید به غرب روی بیاورد.

چه آنکه قره باغ منطقه ای در آذربایجان بود که پس از یک جنگ جدایی طلبانه شش ساله که در سال ۱۹۹۴ به پایان رسید، تحت کنترل نیروهای ارمنی با حمایت ارتش ارمنستان قرار گرفت. نیروهای ارمنی همچنین کنترل قلمرو قابل توجهی را در اطراف منطقه به دست گرفتند. اما آذربایجان در یک جنگ شش هفته ای با ارمنستان در سال ۲۰۲۰ کنترل قلمرو اطراف و بخش قابل توجهی از این منطقه را به دست گرفت.

 آتش بس با میانجیگری روسیه که به جنگ پایان داد، منطقه متصل به ارمنستان را که تنها از طریق یک جاده به نام کریدور لاچین جدا می شد، تحت نظارت نیروهای حافظ صلح روسیه قرار داد. اما آذربایجان این جاده را مسدود کرد و تحویل مواد غذایی، تجهیزات پزشکی و سایر ملزومات ضروری به منطقه ای با جمعیت حدود ۱۲۰ هزار نفری را به شدت محدود کرد و روسیه نیز با انفعال در برابر این رفتار آذربایجان، بدبینی ارمنستان را نسبت به حسن نیت نیروهای حافظ صلح روسیه برانگیخت.

از این رو اگرچه حمله آذربایجان به ارمنستان در تضاد با منافع آمریکا بود اما این تهاجم به طور فزاینده ای قفقاز را بی ثبات تر کرد و جریان های حیاتی انرژی را که متحدان آمریکا در ناتو به آن وابسته بودند تضعیف کرد. در چنین شرایطی کشورهای غربی درخواست حمایت از توانایی های دفاعی ارمنستان را آغاز کردند، اما تلاش های آنها بدون حضور جدی ایالات متحده کافی نبود.

چه آنکه فرانسه و هند در حال حاضر بیشترین مشارکت را در حمایت از ارمنستان دارند؛ دو کشوری که قراردادهایی را برای فروش تجهیزات نظامی از جمله رادار، دوربین دوچشمی و حسگر با ارمنستان امضا کردند تا سامانه های پدافند هوایی با قابلیت دفع پهپادهای آذربایجانی را خریداری کند. در همین حال، ارمنستان اخیرا به اولین خریدار خارجی موشک اندازهای هند نیز تبدیل شده است و سامانه های ضد پهپاد زن را خریداری کرده است.

این در شرایطی بود که سمپادهای ارمنی همچنین از اتحادیه اروپا خواسته اند تا از طریق مکانیسم تسهیلات صلح اروپا برای تامین مالی ارمنستان کمک های نظامی به این کشور ارائه دهد، اگرچه بعید است با وجود استمرار جنگ در اوکراین، ارمنستان به اولویت غرب برای کمک نظامی تبدیل شود اما این امکان وجود خواهد داشت که در صورت شکست پوتین در اوکراین، جبهه جنگ جدیدی در قفقاز به بهانه تلاش ارمنستان برای عضویت در ناتو گشایش شود. جبهه ای که ایران را در معرض مستقیم تقابل نظامی دو ابر قدرت قرار خواهد داد.

از این رو در حالی که توافقات امنیتی اخیر تحولات مثبتی برای توانایی های دفاعی ارمنستان است، اما برای مقابله کامل با حمله احتمالی آذربایجان کافی نیست. با توجه به احتمال واقعی تهاجم توسط یک دشمن نظامی ثروتمندتر، پرجمعیت تر و از نظر فناوری برتر، نگرانی اصلی ارمنستان بر محور دفاع و بازدارندگی متمرکز است. ناظران سیاسی معتقدند مانند مورد تایوان در برابر چین، بهترین شانس ارمنستان برای بقا، استراتژی جوجه تیغی برای تقویت خود برای مقاومت در برابر تهاجم بالقوه، یعنی بازدارندگی از طریق انعطاف پذیری و بقای منابع و تقویت زیرساخت های نظامی است.

کارشناسان روابط بین الملل می گویند ایالات متحده در این مسیر به تقویت توانایی های بازدارندگی ارمنستان کمک خواهد کرد. بر این اساس امریکا چنین امکانی را خواهد داشت تا بر اساس برنامه فروش نظامی خارجی، پدافند هوایی کوتاه برد مانند MANPADS و همچنین سیستم های اقدام متقابل TROPHY را که برای تقویت دفاع از قابلیت های زرهی طراحی شده اند، در اختیار ارمنستان قرار دهد. صادرات تسلیحات به ارمنستان خواهد توانست دامنه وسیعتری شامل سیستم های ضد پهپادی را در بر گیرد که در حال حاضر در حال توسعه هستند. این فناوری خواهد توانست رادارهای ضد پهپاد GM-۲۰۰ گروه تالس که از فرانسه را دریافت کند.

تحلیلگران معتقدند ارمنستان تلاش می کند از توسعه نیافتگی نهادی و چیرگی تفکر امنیتی به ارث رسیده از شوروی، فرار کند. اما روسیه نیز که نظاره گر چنین تلاشی از سوی ارمنستان است نگران نفوذ هر چه بیشتر ناتو در مرزهای خود است. تهدیدی که روسیه یکبار با تحمیل جنگ بر اوکراین، ائتلاف غرب را از بالا بردن هزینه جنگ نگران کرده است. به همین دلیل است که امریکا و اروپا در حمایت از ارمنستان محتاطانه عمل می کنند اما رفتار روسیه نشان داده تلاش ارمنستان برای نزدیک شدن به غرب را نادیده نخواهد گرفت. موضوعی که در صورت مداخله سیاسی یا نظامی در ارمنستان، بر متغیرهای اثرگذار بر امنیت ملی ایران نیز تاثیر خواهد گذاشت.