در دنیای امروز دسترسی به اطلاعات یکی از حقوق اساسی شهروندان محسوب می‌شود، در گذشته، دسترسی به اطلاعات حقوقی مانند نظرات دکترین این رشته، دانش پیرامونی مواد قانونی، توضیح و تعریف اصطلاحات تخصصی و ... کار آسانی نبود و این امر موجب شکاف عمیقی میان دانش حقوق و آگاهی عمومی جامعه می‌شد و مانعی بر سر راه تحقق عدالت برای همگان محسوب می‌گردید. اما ظهور ویکی حقوق، انقلابی در عرصه دسترسی آزاد و رایگان به این اطلاعات ارزشمند رقم زده است.

ویکی حقوق، تنها دانشنامه تخصصی و آنلاین در حوزه حقوق در ایران است که توسط پژوهشکده حقوق و قانون ایران راه‌اندازی شده است. این پایگاه اینترنتی با شعار «حقوق را جدی بگیریم»، هدف توسعه اطلاعات حقوقی برای عموم مردم و فراهم آوردن دسترسی به منابع تخصصی برای حقوقدانان را دنبال می‌کند.

با ایجاد یک بانک اطلاعاتی جامع و قابل جستجو، ویکی حقوق امکان دسترسی آسان و رایگان به مواد قانونی، نظرات دکترین، آراء قضایی، نظریات مشورتی، کتی تخصصی، مقالات تخصصی و سایر منابع ارزشمند حقوقی را برای همگان فراهم آورده است. این دستاورد می‌تواند گامی بلند در راستای شفاف‌سازی نظام قضایی، افزایش آگاهی حقوقی جامعه و در نهایت تحقق عدالت برای همه شهروندان باشد.

محورهای موضوعی ویکی حقوق

محورهای موضوعی دانشنامه ویکی حقوق، به عنوان ستون‌های اصلی فعالیت این پایگاه، گسترده و چندجانبه هستند. تاکنون، تلاش‌های فراوانی طی چهار سال گذشته برای اجرای این محورها صورت گرفته است که برخی از آن ها به مرحله پایانی خود رسیده، برخی همچنان در حال انجام بوده و برخی دیگر در سال آینده آغاز خواهد شد. فهرست این محورها به شرح ذیل است:

1. تدوین مقالات دانشنامه‌ای بر اساس شماره مواد قانونی برای قوانین مادر
   تدوین مقالات دانشنامه‌ای برای اصطلاحات تخصصی حقوقی
   انتشار آراء قضایی، نظریات مشورتی اداره حقوقی قوه قضاییه، نشست های قضایی
   معرفی اطلاعات شناسنامه ای مقالات منتشر شده در نشریات حقوقی و شناسایی مواد مرتبط با آنان
   معرفی اطلاعات شناسنامه ای کتب مرجع حقوقی
   معرفی حقوقدانان برجسته داخلی و خارجی (اساتید، قضات، وکلا و پژوهشگران برجسته)
   معرفی سارمان‌های حقوقی و قضایی اعم از دولتی و خصوصی
   معرفی دانشکده‌های حقوق ایران و جهان

در سال های اخبر، تمرکز پژوهشگران به تدوین مقالات دانشنامه‌ای بر اساس شماره مواد قانونی برای قوانین اصلی و تدوین مقالات دانشنامه‌ای برای اصطلاحات حقوقی متمرکز شده و این زمینه‌ها تقریبا به پایان رسیده است. ساختار هر مقاله شامل توضیح واژگان، پیشینه، مطالعه تطبیقی، فلسفه و مبانی نظری، نکات تفسیری، مطالعات فقهی، رویه‌های قضایی، انتقادات، مذاکرات تصویب، مصادیق و نمونه‌ها، و مواد مرتبط است. این ساختار قابل تطبیق بوده و هر ماده با توجه به اهمیت خود، بخش‌های مناسب را دربرگیرد.

در محور سوم و در راستای افزایش دسترسی به آراء قضایی، آراء وحدت رویه دیوانعالی کشور، نشست های قضایی و نظریات مشورتی، ویکی حقوق تصمیم به منتشر کردن آن‌ها در صفحات مستقل گرفت. پس از این اقدام، پژوهشگران برای نمایه‌زنی و شناسایی مواد مرتبط گزینش شده و فرایند پژوهشی کار آغاز شده است. این فعالیت با هدف شناسایی رویه های قضایی در خصوص هر ماده صورت گرفته و به بهبود شناخت وکلا و قضات در شناسایی رویه قضایی کمک کرده است..

محور چهارم شامل درج اطلاعات شناسنامه و چکیده هر مقاله در ویکی حقوق بوه است.. علاوه بر این، مواد مرتبط با هر مقاله توسط پژوهشگرا ویکی حقوق شناسایی و در صفحه آن مقاله قرار گرفت تا در بلند مدت، تمامی مقالات مرتبط با هر ماده جمع‌آوری شده و راه‌های منبع‌شناسی در پژوهش‌های حقوقی را هموار سازد.

استناد به منابع معتبر در ویکی حقوق

ارجاع‌دهی دقیق و علمی به منابع معتبر، نقش کلیدی در اعتبارسنجی و کیفیت محتوای تولیدی ایفا می‌کند. در این راستا، پژوهشکده حقوق به عنوان متولی ویکی حقوق، تمامی تلاش‌های خود را معطوف به ارتقای کیفیت محتوای تولیدی با استناد به منابع حقوقی معتبر و رعایت اصول ارجاع‌دهی نموده است. این رویکرد علمی و حرفه‌ای، نشان از اهمیت ویژه‌ای دارد که این مجموعه برای اعتبار و قابلیت اتکای محتوای خود قائل است.

انعکاس مواد قانونی و آراء قضایی از منابع رسمی

مواد قانونی و آراء قضایی که جنبه تولیدی ندارند از پایگاه‌های معتبری نظیر روزنامه رسمی، مرکز پژوهش‌های مجلس، معاونت حقوقی ریاست جمهوری، سامانه ملی آراء قضایی، دیوان عدالت اداری و سامانه نظریات مشورتی، سامانه نشست های قضایی و سایر منابع رسمی و معتبر در ویکی حقوق منعکس شده است. این رویکرد نشان می‌دهد که ویکی حقوق نه تنها در تولید محتوای اصیل، بلکه در انتقال و انعکاس صحیح و دقیق مواد قانونی و آراء قضایی نیز از منابع رسمی و معتبر بهره می‌گیرد.

تاکید بر رعایت اصول و قواعد ارجاع‌دهی

ویکی حقوق در تدوین محتوای خود، تمام تلاش را برای رعایت اصول ارجاع‌دهی صحیح و معتبر به کار گرفته است. حتی در برخی موارد، با وضع استانداردهایی که غالباً توسط شورای راهبردی ویکی حقوق تصویب می‌شود، معیارهایی برای منابع قابل ارجاع تعیین کرده است که تمامی پژوهشگران پژوهشکده حقوق، تدوین مقالات را مطابق با این استانداردها عهده دار هستند. این امر نشان‌دهنده توجه ویژه این دانشنامه به رعایت حقوق مالکیت معنوی و استناد صحیح و معتبر به منابع است.

شورای راهبردی ویکی حقوق و سیاستگذاری

سیاستگذاری برای هر دانشنامه امری ضروری است که به منظور تضمین کیفیت و دقت محتوا، باید به طور جدی مدیریت شود. در این راستا، شورای راهبردی ویکی حقوق که تشکیل شده از گروه تخصصی از صاحب‌نظران حقوقی است، باعث شده تا این سیاست‌ها و راهبردها موجب ارتقاء استانداردهای محتوایی و معیارهای قابل قبولی برای تمام مقالات و منابع دانشنامه و افزایش اعتماد کاربران به ویکی حقوق شود. آیت الله محقق داماد به عنوان رئیس این شورا بوده و اعضای دیگر این شورا عبارتند از: دکتر محمد علی اردبیلی، دکتر محمد آشوری، دکتر محمد جواد جاوید، دکتر محمد جعفر حبیب زاده، دکتر سعید حبیبا، دکتر محمد درویش زاده، دکتر ولی رستمی، دکتر محمد جواد شریعت باقری، دکتر مرتضی شهبازی نیا، دکتر محمود صادقی، دکتر سید حسین صفایی، دکتر محمد عیسایی تفرشی، دکتر محسن محبی، دکتر حسنعلی موذن زادگان و دکتر حسین مهرپور

مقایسه ویکی حقوق با دیگر دانشنامه‌ها

ویکی حقوق با تمرکز تخصصی بر حوزه حقوق، سیاست‌های مبتنی بر نظرات استادان برجسته علم حقوق، بازبینی ویرایش‌های کاربران و گسترش و بروزرسانی مستمر محتوا، جایگاه ویژه‌ای در میان دانشنامه‌های آنلاین دارد و به عنوان یک منبع معتبر و قابل اتکا در جامعه حقوقی شناخته می‌شود.

با توجه به اینکه ویکی حقوق تنها دانشنامه تخصصی و آنلاین در حوزه حقوق در ایران است، لازم است آن را با سایر دانشنامه‌های آنلاین مانند ویکی‌پدیا مقایسه کنیم. در مقایسه با دیگر دانشنامه‌های آنلاین، ویکی حقوق تمرکز ویژه‌ای بر حوزه حقوق دارد و به صورت تخصصی به این موضوع می‌پردازد. این دانشنامه با ارائه اطلاعات دقیق و به‌روز، به عنوان یک منبع معتبر در جامعه حقوقی شناخته شده و از این جهت با دیگر دانشنامه‌های عمومی مانند ویکی‌پدیا متفاوت است. همچنین سیاست‌های ویکی حقوق بر اساس نظرات شورای راهبردی این دانشنامه که متشکل از استادان برجسته علم حقوق است، وضع می‌شود که این فرایند به ویکی حقوق اعتبار و جایگاه ویژه‌ای در میان جامعه حقوقی می‌بخشد.

در ویکی حقوق، تمامی ویرایش‌های کاربران آزاد توسط پژوهشگران این دانشنامه بازبینی می‌شود. این رویکرد، کیفیت و دقت محتوای ویکی حقوق را تضمین می‌کند و آن را از دیگر دانشنامه‌های آنلاین که ویرایش‌های کاربران بدون بازبینی انجام می‌شود، متمایز می‌سازد. همچنین باید توجه داشت که محتوای ویکی حقوق روز به روز در حال گسترش و بروزرسانی است. این مورد نیز بیانگر تلاش مستمر این دانشنامه برای ارائه اطلاعات جدید و به‌روز در حوزه حقوق است.