سرانه آب ایران در ۵۰ سال پیش حدوداً ۶۵۰۰ مترمکعب به ازای هر ایرانی بود که اکنون با رشد جمعیت و با کاهش منابع آب این سرانه به کمتر از ۱۳۰۰ مترمکعب در سال رسیده است. در حالیکه نیاز مردم به آب از مصارف خانگی، بهداشت عمومی گرفته تا استفاده فراوان از انواع کالاها و تجهیزات به شدت افزایش پیدا کرده است.

به گزارش مردم سالاری آنلاین، علی‌اکبر محرابیان" وزیر نیرو در گفت‌وگویی به بیان بخشی از دستاوردهای وزرات نیرو در بخش آب پرداخت و فرصت‌ها و چالش‌های این بخش را تشریح کرد. مشروح این گفت و گو  به شرح زیر است.

لطفا روند پیشبرد و پیشرفت پروژه‌های صنعت آب کشور در آغاز دولت سیزدهم را تشریح بفرمایید.

در آغاز دولت سیزدهم با دنیایی از پروژه‌های نیمه تمام و اغلب پروژه‌های تعطیل روبرو شدیم. پروژه‌هایی که مدت ها از شروع کار آنها می گذشت ولی به بهره‌برداری نرسیده بود، سرعت‌های کند و لاک‌پشتی داشت و به همین دلیل نیاز مردم روز به روز بیشتر و تامین آب کم می‌شد. دسته‌بندی، اولویت‌بندی و پشتیبانی این پروژه‌ها و ایجاد یک ساختار و یک نظام مهندسی در وزارت نیرو برای تکمیل این پروژه‌ها از مهم‌ترین کارهایی بود که در دستور کار همکاران ما قرار گرفت.

حاصل و دسترنج سه سال کار جهادی در صنعت آب را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در آغاز فعالیت، برخی از نقاط کشور از بی‌آبی رنج می‌برد؛ بیش از ۱۵ استان کشور تنش‌های شدید آبی داشت. به یاد دارم تابستان ۱۴۰۰ و سال‌های قبل از آن تنش‌های آبی که موجبات تنش های اجتماعی را ایجاد کرده بود،  با افزایش ناراحتی‌های شدید و حتی کاهش تولید و حتی مسائل مختلف همراه شده بود. تولید گندم و تولید هر کالای کشاورزی اعم از زراعی یا باغی باید تامین آب شود؛ این پروژه ها در دستور کار قرار گرفت. پروژه‌های متعدد به ویژه تکمیل سدها، شبکه های آبیاری و زهکشی به صورت جدی مورد توجه قرار گرفت و بخشی از این پروژه‌ها در حال حاضر به بهره‌برداری رسیده است و سایر پروژه‌ها نیز در یک نظام کنترل پروژه دقیق در حال پیگیری است. امیدواریم که این نظام مدیریت پروژه‌ها به صورت کامل پیگیری شود و شاهد این باشیم پروژه‌های صنعت آب و برق در زمان تعیین شده به بهره‌برداری برسند، چراکه اجرای پروژه‌های آبی در زمان بندی‌های تعیین شده یک عامل بسیار مهم در پیشرفت کشور محسوب می‌شود.

تفاوت آبرسانی شهر و روستا را در چه می‌بینید؟

کار آبرسانی به روستا فوق‌العاده سخت‌تر از آبرسانی به شهر است؛ به این دلیل که عمده شهرهای ما در نزدیکی منابع آب واقع شده است و شما با اجرای یک سامانه، یک خط انتقال، یک خط لوله قطور می‌توانید آب صدها هزار و بعضاً میلیون ها نفر را تامین کنید ولی در روستا اینطور نیست. در روستا بعضاً بالای ۱۰۰ کیلومتر باید خط اجرا کنید که برای تامین آب چند خانواده است. این روستاها پراکنده است و منابع آبی آنها بعضاً از بین رفته است.

در چنین شرایطی باید با منابع آب جدید فرآیند آبرسانی صورت گیرد و در همین راستا شیوه‌های متعددی را در دستور کار قرار دادیم. برخی از آن شیوه‌ها مدرن‌ترین شیوه‌هایی است که الان استفاده می‌شود. استفاده از آب شیرین کن‌ها، استفاده از بازچرخانی اجرای خطوط انتقال و  احداث مخزن و ایستگاه‌های پمپاژ و غیره در ۱۰ هزار روستای مهم کشور در دستور کار قرار گرفت.

برای اجرای این پروژه‌ها از همه ظرفیت‌های کشور از جمله نهادهای انقلاب اسلامی مانند سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، بسیج سازندگی، خیرین آبرسانی، گروه‌های نهادی و خیرین،  پیمانکاران بخش خصوصی و مواردی از این دست استفاده شد؛ تاسیس نهاد خیرین آبرسانی در این دولت عملیاتی شد، مجمع این خیرین در این دولت به ثبت رسید. بعد از تاسیس مجمع ملی استان‌های مختلف، مجامع استانی را تشکیل دادند.

نتیجه آبرسانی به روستاهای کشور رضایت بخش بوده است؟

از ۱۰ هزار روستای کشور عملیات آبرسانی بالغ بر ۵۸۰۰ روستا کامل شد، طرح‌ها به بهره برداری رسید. سایر روستاها هم طبق زمان بندی که قبل از شهادت آیت الله رئیسی تعیین کردیم، مشخص شده است که هر ماهه چند روستا آبرسانی و تکمیل می‌شود و تا شهریور ۱۴۰۴ آبرسانی کل این ۱۰ هزار روستا تکمیل خواهد شد.

با توجه به اینکه معضل تامین آب سیستان بلوچستان در سالیان اخیر پر رنگ تر شده است برای رفع کم آبی این منطقه چه اقداماتی را عملیاتی کردید؟

در استان سیستان و بلوچستان در زمینه تامین آب معضلات زیادی داشتیم، یعنی در گذشته کار کمتری انجام شده بود، میزان برخورداری مردم از آب، کمتر از متوسط بسیاری از استان‌ها بود. ضرورت داشت تامین آب شرب این استان را در اولویت قرار دهیم. استان سیستان و بلوچستان ۱۱ درصد پهنه کشور را شامل می شود و جنوب تا شمال استان یک مسافت چند صد کیلومتری دارد. بر این اساس در اقصی نقاط این استان طرح‌هایی را در دستور کار قرار دادیم. بخشی از این طرح‌ها تکمیل سدها مثل سد کهیر بود و بخشی از طرح ها اجرای خطوط انتقال بود.

 بخشی از استان نیز معضل منبع آب داشت مثل منطقه سیستان و زاهدان که در اثر اقدامات کشور همسایه حق‌آبه رها سازی نمی‌شد، به این منظور لازم بود منبع آب را تغییر دهیم. کار مطالعاتی گسترده‌ای انجام شد و در سه لایه پیش بینی منبع آب جدید صورت گرفت. لایه اول استفاده از ذخایر آبی دشت‌ها بود؛ لایه دوم انتقال آب از آبخوان شرقی را شامل می‌شد و در لایه سوم شیرین سازی و انتقال آب دریا در دستورکار قرار گرفت.

در لایه اول با احداث ۱۵۰ حلقه چاه عمیق آب را از نقاط مختلف این دشت‌ها متمرکز کردیم ولی تازه اول مشکل بود، چون شوری این آب فوق العاده بالا بود. ۲۰ هزار واحد EC این آب بود یعنی آبی شورتر از آب دریای خزر بود. این آب برای هیچ فعالیتی قابل استفاده نیست. به این خاطر در طرح پیش بینی شد تا آب شیرین کن بزرگ در منطقه احداث شود.

به این منظور یک آب شیرین‌کن با ظرفیت ۱۰۰ هزار مترمکعب در شبانه روز احداث شد که این آب شیرین کن بر اساس بررسی‌ها و تحقیقات نشان می دهد بزرگترین آب شیرین کن فراساحلی دنیا است که در یک زمان کوتاه احداث شده است. این آب شیرین‌کن اگر در زمان عادی می‌خواست ساخته شود، حداقل زمان ساخت سه سال را نیاز داشت و اگر با روش‌های متداول ساخته می‌شد شاید بیش از ده سال طول می‌کشید، ولی با روش های نوین، با استفاده از آخرین فناوری های جهان برای تجهیزات این آب شیرین کن و با استفاده از ظرفیت عظیم مهندسی کشور و ظرفیت جهادی منطقه و کشور در کمتر از ۸ ماه این آب شیرین‌کن به بهره برداری رسید.

برای اجرای این سامانه بیش از ۱۰۰ کیلومتر جاده، بیش از ۱۲۰ کیلومتر خطوط انتقال برق، بیش از ۱۵۰ کیلومتر خطوط انتقال آب اجرا کردیم. تمام اینها در مدت کمتر از ۸ ماه بود. اجرای این پروژه باعث شد نگرانی‌های اولیه مرتفع شود، تامین آب منطقه سیستان و زاهدان به نفس نفس افتاده بود چون منابع آبی در حال اتمام بود و واقعاً اگر این منابع تمام می شد و این پروژه‌ها به بهره برداری نمی رسید ما شاهد یک فاجعه بزرگ در منطقه بودیم.

همچنین منطقه‌ای به نام آبخوان شرقی وجود دارد که ذخایر آبی شیرین و خوبی را داراست؛ این پروژه در حال اجرا است که با سرعت بسیار خوبی برای انتقال آب از آبخوان شرقی به زاهدان در حال پیشرفت است. فاز اول این پروژه هم تا پایان امسال به بهره برداری می‌رسد و بخش قابل توجهی از مشکلات را رفع خواهد کرد.

همکاری دولت برای آبرسانی به اقصی نقاط کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

خوشبختانه رئیس جمهور شهید نسبت به شرایط موجود ابتدای دولت اطلاع کامل داشتند. با توجه به تجربه خوبی که در حوزه‌های قبلی داشتند کامل درک می کردند که بی آبی و بی برقی یعنی چه؟ و این تنش ها در حوزه های اقتصادی و در حوزه های اجتماعی و حتی در حوزه های امنیتی چه عواقبی دارد. در مرحله نخست به خوبی ما را پشتیبانی کردند و اعتبارات ما با تاکیدات ایشان در طول این دولت رشد چشمگیری داشت و همچنین پشتیبانی که در قوانین و مقررات از ما داشتند بی نظیر بود. مهم ترین موضوع این بود که در سفرهایی که حضور پیدا می‌کردند حضور ایشان به خصوص در موضوع کاری به ما بسیار کمک می‌کرد. اگر من بخواهم خاطره ای را از ایشان تعریف کنم می توانم بیان کنم که اولین حضور ایشان در کسوت رئیس جمهور و دولت و آخرین حضور ایشان در کسوت رئیس جمهور و دولت در حوزه آب کشور بود. روزی که ما رای اعتماد گرفتیم به فاصله یک روز هنوز من در این وزارتخانه در تابستان ۱۴۰۰ حضور پیدا نکرده و هنوز معارفه نشده بودم، از دفتر خود تماس گرفتند و گفتند فردا صبح عازم خوزستان هستیم. پروژه غدیر حاصل همان سفر است که بحمدالله پشتیبانی دقیقی انجام دادند و ظرف ۱۰ ماه آن پروژه عظیم به بهره برداری رسید و بخش قابل توجهی از مطالبات مردم به ویژه در حوزه آب شرب اجرایی شد.

پروژه غدیر که در چند فاز در حال اجرا و بهره‌برداری است، چه میزان در رفع تنش آبی خوزستان موثر بوده است؟

آب غدیر آبی است که بالاترین کیفیت را دارد. قبلاً تامین آب شهرهای خوزستان، شهرهای اهواز و دیگر شهرهای خوزستان از محل سد کرخه انجام می شد. آب سد کرخه آب باکیفیتی نیست و مناسب بخش کشاورزی است، ولی تامین آب از سد دز که جزو بالاترین کیفیت های آب کشور است، یک آرزو برای مردم بود. آخرین حضور آیت الله رئیسی قبل از شهادت هم در یک پروژه آبی بود.

سد قیزقلعه‌سی بر روی ارس افتتاح شد. در سفر اولی که آقای رئیسی به استان آذربایجان شرقی داشتند تسریع در تکمیل این پروژه در دستور کار قرار گرفت. ما در ارس مسائل و موضوعات متعددی داریم. استفاده حداکثری ازظرفیت ارس جزو دستور کارهای دولت و وزارت نیرو است. در سفر آیت الله رئیسی تکمیل این پروژه‌ها، هم سدها و هم خطوط انتقال و هم شبکه‌ها و کانال ها در دستور کار قرار گرفت. برای تامین اعتبار این پروژه‌ها آیت الله رئیسی مکاتبه‌ای با مقام معظم رهبری کردند و اعتبار ویژه‌ای را با تائید مقام معظم رهبری به تکمیل این پروژه‌ها تخصیص دادند. بحمدالله پروژه در حداقل زمان تکمیل شد. همراه با آن شبکه های طولانی بود، ده‌ها هزار کیلومتر شبکه آبیاری و زهکشی را در پائین دست سد قیزقلعه‌سی و خودآفرین شاهد هستیم که تمام اینها در دستور کار قرار گرفت.

سد قیزقلعه‌سی قادر است سالانه دو میلیارد مترمکعب آب را تنظیم کند که بیش از یک میلیارد سهم کشور است. این سد یک سد مشترک بین ایران و جمهوری آذربایجان است. امیدواریم بتوانیم با کار و تلاش فراوان، با استفاده از تمام ظرفیت‌های این کشور، با خودباوری راه شهید بزرگوار را ادامه دهیم.

 اما بحث آب صنعت، سرانه مصرف آب در صنعت فولاد کشور چه میزان افزایش یافته است؟

برای تولید فولاد در عین حال که انرژی زیادی مصرف می‌شود، آب زیادی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد، اینها حاکی از ضرورت تامین آب برای همه بخش‌ها است و نشان از دشواری فعالیت در این حوزه دارد. در بخش آب در کنار مدیریت مصرف، لازم است منابع آبی کشور با اجرای پروژه‌ها، طرح‌های بالادستی و میان دستی پیش‌بینی و اجرا شود.

اجرای سدها، خطوط انتقال، شبکه‌ها، کانال‌ها، تونل‌ها، تصفیه‌خانه‌ها، انواع و اقسام سازه‌های آبی، آب شیرین‌کن‌ها، مخازن آب و پروژه‌های متعدد، کنار هم جمع می‌شود که ما بتوانیم حداکثر استفاده را از آب داشته باشیم.

و اما صحبت پایانی خود را بفرمایید.

اگر از من سوال شود مهم ترین موضوعی که ذهن من را درگیر کرد و عامل پیشرفت کشور بود چه است، خواهم گفت استفاده از ظرفیت انسانی که در این وزارتخانه وجود دارد. ما برای اجرای این پروژه‌ها و رفع این ناترازی ها از حدود ۲۰۰ هزار نفر از بهترین‌های این کشور استفاده می‌کنیم. همکاران من به صورت مستقیم حدود ۲۰۰ هزار نفر هستند و بیش از این جمعیت همکارانی هستند که در بخش غیردولتی و خصوصی فعال هستند، شامل پیمانکاران، مشاوران، شرکت های بهره بردار است.