اگر این گونه اوضاع پیش برود، شاید بعید نباشد ملت ایران نخستین ملتی باشد که بخواهد در ۵ دهه دو انقلاب انجام بدهد، در صورت وقوع چنین مخاطراتی اوضاع نسل های آتی ما واقعا بسیار پیچیده خواهد شد. ولی همچنان امید در نومیدی داریم. چون در ایران نوعی نبوغ بقاء وجود داشت، که باعث شده چند هزار سال پایداری داشته باشد، اما بیم آن می رود که به شکل خیلی تناقض آمیزی این نبوغ بقاء، به جنون زوال استحاله پیدا کند. پس ممکن است در،  دوسویه نبوغ بقا و جنون زوال یک پیچش های خیلی خطرناکی داشته باشیم.

به گزارش مردم سالاری آنلاین، دکتر مقصود فراستخواه جامعه شناس و دبیر علمی میز آینده پژوهی آموزش عالی در مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، در گفت و گویی در کافه خبر خبرگزاری خبرآنلاین در باره وضع موجود states quo و خطرهایی که ایران را تهدید می کند سخن گفت و تاکید کرد: « وضع موجود تولید رضایت عمومی نمی کند به ویژه آنچه از سوی تندروها و نواصولگرایان مطرح می شود، نه عادلانه ، نه آزادمنشانه، نه اخلاقی و نه معنا دار است. و علاوه بر این ها بدون آن که به پایداری لازم sustainability منتهی شود، برای مردم تولید رنج می کند.»

این استاد دانشگاه با اشاره به این که «در حال حاضر قدرت و فرماسیون قدرت، با توجه به منافع، رانت ها، اساسا ایدئولوژی های رادیکالیستی تولید می کند» گفت: «ویژگی اصلی ایدئولوژی های رادیکالیستی ، نیز وجه غیریت ساز آن ها است. دشمن تعریف می کنند و به نوعی به بازنمایی دشمن می پردازند. طرد اجتماعی نیز سازوکار و مکانیزم آن است.»

او در سخنانش تولید و بازتولید این وضعیت را به یک غفلت سیستماتیک وابسته دانست که ریشه اش ناشی از آنتروپی و کهولت است. او ادامه داد: «اساسا تئوری مرگ سیستم ها به تسلط کهولت و تقویت و تولید عوامل مرگ و میرایی در سیستم اشاره می کند، اما این که کسی بر اساس شرارت اراده گرایانه، این اقدامات را صورت بدهد، این گونه نیست. سیستم در گردونه غفلت سیستماتیک قرار می گیرد و در این غفلت سیستماتیک مدام، عوامل تصادفی دست به دست هم می دهند تا این سیستم را از درون سست و روز به روز ضعیف کنند تا جایی که حتی گاهی solution هایشان هم تبدیل به problem می شود.»

فراستخواه سپس به یک نکته دردناک اشاره می کند؛ او می گوید، «وضع موجود نه تنها درون خود، مهمتر از آن در برابر خود هم ایدئولوژی های رادیکالیستی ایجاد و مدام آن را بازتولید می کند. ما بحثی داریم در حوزه متدولوژی، که منطق موقعیت و تحلیل میدان را در آن مورد بررسی قرار می دهیم. از این منظر نه وضع موجود و نه مخالفانش برای ایران نه تنها پایداری ایجاد نمی کنند بلکه ایدئولوژی های رادیکال از دو سو این سرزمین را تهدید می کنند.»

از این منظر فراستخواه نتیجه گیری می کند که «ایران در آستانه یک وضعیت رادیکال یا به نظر برخی در آستانه یک وضعیت انقلابی قرار دارد که اگر نتوانیم با عقلانیت و آینده اندیشی همه جانبه نگر و واقعگرایی انتقادی با این وضعیت مواجه بشویم، ایران درخطر خواهد افتاد.»

این استاد دانشگاه سپس به "تله سیاسی" موجود و سابقه تاریخی آن اشاره کرد و گفت: « ابتدا ایران در دهه ۱۳۵۰ به این وضعیت دچار شد. غفلت سیستماتیک باعث شد، حتی نخبگانی هم که قانونگرا، ملی گرا و نوعا در تفکر، استراتژی و مشی سیاسی افرادی رفرمیست بودند، و نه انقلابی، با تبدیل سیاست به موضوعی حیثیتی، به ناگزیر به امواج شرایط انقلابی، غلت خوردند، و حتی صداهایی مثل صدای غلامحسین صدیقی و امثال او به گوش نرسید. معدود بودند کسانی که مانند ایشان تحت تاثیر روند حیثیتی شدن سیاست قرار نگرفته باشند.»

فراستخواه افزود: «اگر این گونه اوضاع پیش برود، شاید بعید نباشد ملت ایران نخستین ملتی باشد که بخواهد در ۵ دهه دو انقلاب انجام بدهد، در صورت وقوع چنین مخاطراتی اوضاع نسل های آتی ما واقعا بسیار پیچیده خواهد شد. ولی همچنان امید در نومیدی داریم. چون در ایران نوعی نبوغ بقاء وجود داشت، که باعث شده چند هزار سال پایداری داشته باشد، اما بیم آن می رود که به شکل خیلی تناقض آمیزی این نبوغ بقاء، به جنون زوال استحاله پیدا کند. پس ممکن است در، دوسویه نبوغ بقا و جنون زوال یک پیچش های خیلی خطرناکی داشته باشیم.»

دبیر علمی میز آینده پژوهی آموزش عالی پس از تحلیل جامعه، به تحلیل سطح نخبگانی خارج از حاکمیت با دو برنامه متمایز اشاره کرد که هر یک برنامه جداگانه ای در مواجهه با وضع موجود دارند. ب او در ادامه بر روی این دو برنامه متمرکز شد؛ از نظر او این دو برنامه عبارتند از: ۱- نخست برنامه تغییر برای توسعه و ۲- برنامه توسعه برای تغییر . لازم به ذکر است که نقش هواداران برنامه توسعه برای تغییر در جبهه اصلاحات به نیروهای روزنه گشا معروف شد.

فراستخواه تاکید کرد که این دوبرنامه هر دو تغییر و هر دو توسعه می خواهند. ولی ترکیب و صورتبندی شان متفاوت است.

او در ادامه با دسته بندی معیارهای تمایزبخش میان دو برنامه، به بیش از ۲۰ شاخص اشاره کرد. او در ارتباط با معیار ارجحیت، در دو برنامه تغییر برای توسعه و توسعه برای تغییر گفت:«هواداران تغییر برای توسعه، گمان می کنند میدان عمل، تنها میدان سیاسی و در این میدان اکت، فقط اکت سیاسی است، اما هواداران توسعه برای تغییر خود را محدود به امر سیاسی نمی کنند. بلکه تاکید می کنند توسعه در امر اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، رسانه ای، و ... باید دنبال شود تا ثمر بخش باشد.»

فراستخواه با اشاره به این که در کلاس و جلسه عمومی کتابخوانی، شق دوم را دنبال می کند افزود: «فعالیت هایی نظیر تعلیم و تربیت حرفه ای، عضویت در یک صنف، و مجمع عمومی همسایه ها و تلاش برای بهبود زندگی آنان، از جمله امور شق دوم هستند.»

او دومین معیار و ملاک را «پیش فرض assumption ضمنی در «تغییر برای توسعه» و «توسعه برای تغییر» دانست و افزود:«پیش فرض تغییر برای توسعه فقدان ها و انسداد را عمده می کند، و این که تا انسداد از میان نرود، توسعه صورت نمی گیرد، از این رو پیشنهادهایشان را بر روی تغییرات ساختاری متمرکز می کنند. اما توسعه برای تغییر همچنان به امکان ها می اندیشد. فضاهای مرزی فقط یک مثال آرمانی از انواع امکانهای نهفته در دل جامعه ایرانی در کوشش هایش برای توسعه مثل بسیاری از ملتهای در حال توسعه موفق آسیایی است . برنامه «توسعه برای تغییر» بدون ورود در مجادلات ومناقشات بی حاصل سیاسی با انواع ابتکارات ضمنی و عملی اش تداوم نقطه چینی ایران punctuated continuity را دنبال می کند. از منظر تاریخ معاصر نیز در ایران شاهد روالی هستیم که همواره یک تداوم نقطه چینی داشته و با حرکت نقطه به نقطه، و خلق امکان های جدید در صدد تسهیل توسعه بوده است.»

فراستخواه سومین معیار را "رویکرد" دو برنامه ذکر کرد و گفت: «رویکرد تغییر برای توسعه همه ابتکارات در این سرزمین را تا لحظه موعود ِ تغییر ساختار! آن هم با روش های اراده گرایانه به تعویق می افکند و حتی مختل می کند. اما رویکرد توسعه برای تغییر در واقع به «ساختار شدن» از نوع گیدنزی تأکید دارد. زیرا اگر آگاهی های میانی وضمنی و عملی در جامعه توسعه یابد ، مردم خود، می دانند چگونه فضا ایجاد کنند. از این رو توسعه به معنای توسعه قابلیتها و آگاهی میانی ، ایجاد تقسیم کار اجتماعی ، تفکیک اجتماعی و تولید و ایجاد فضاها برای ابتکار عمل است.»

این استاد دانشگاه سپس به چهارمین معیار یعنی «گرایش ضمنی» پرداخت. از نظر او «گرایش ضمنی در تغییر برای توسعه جایگزینی و دمکراسی سریع است. به عبارت دیگر حرکت با توجه بهrapid democracy و جایگزینی است، در حالی که در توسعه برای تغییر «گرایش ضمنی»، اثرگذاری درازمدت، و دمکراسی عمیق است. زیرا اگر توسعه بخواهد پیش برود، باید در یک فرآیند طولانی، بدون عجله پیش برود.»

فراستخواه پنجمین معیار«راهبرد تغییر برای توسعه» را «بسیج اجتماعی از جمله دعوت به عدم شرکت در انتخابات، و ...برای حفظ بسیج اجتماعی» ذکر کرد. از نظر او این در حالی است که « توسعه برای تغییر، به جلب مشارکت عملی، با توجه به نوع تخصص افراد، و دعوت به مشارکت از آنان در حوزه تخصصی شان، و نه فقط در حوزه سیاسی» می اندیشد و عمل می کند.

و...