رئیس مرکز ملی اقلیم و خشکسالی سازمان هواشناسی ضمن ارائه آخرین پیش‌بینی‌های کلی از وضعیت بارندگی‌ها در پاییز و زمستان پیش رو، نحوه تاثیرگذاری پدیده‌های جوی جهانی بخصوص «ال‌نینو» بر آسمان ایران در فصول سرد امسال را تشریح کرد.

مردم سالاری آنلاین، «احد وظیفه»، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره نحوه تاثیر پدیده «ال‌نینو» بر آسمان ایران در ماه‌های آینده و پیش‌بینی کلی از وضعیت بارندگی‌ها در نقاط مختلف ایران در پاییز و زمستان ۱۴۰۲ توضیح داد: «ال‌نینو» پدیده‌ای است که بین غرب و شرق اقیانوس آرام و در منطقه‌ حاره‌ای این اقیانوس یعنی در حوالی خط استوا به وقوع می‌پیوندد. در این منطقه در طول سال‌های مختلف تغییر دما و نوسانات جریان باد بین دو وضعیت «ال‌نینو» و «لانینا» باعث می‌شود که الگوهای جوی در بسیاری از نقاط جهان تحت تاثیر قرار بگیرد. 

وی افزود: در برخی سال‌ها دمای هوا در منطقه حاره‌ای اقیانوس آرام بین ۰.۵ تا ۲.۵ درجه نسبت به شرایط نرمال (متوسط بلندمدت) گرم‌تر می‌شود که در این صورت پدیده «ال‌نینو» رخ می‌دهد و وقتی دمای هوا به این اندازه نسبت به شرایط نرمال سردتر شود، «لانینا» رخ خواهد داد. دوره نوسان بین فاز گرم و سرد اقیانوس آرام یا همان پدیده‌های ال‌نینو و لانینا بین ۳ تا ۷ سال است و نکته مهمی که باید به آن توجه داشت این است که چرخه نوسانی بین این دو پدیده منظم نیست، به نحوی که در برخی مواقع، ۳ سال طول می‌کشد تا این فاز تغییر کند، اما در برخی سال‌ها نیز تغییر فاز بین ال‌نینو و لانینا حدود ۷ سال زمان می‌برد. 

این مقام مسئول در سازمان هواشناسی کشور خاطرنشان کرد: در سه سال گذشته، اقیانوس آرام در شرایط لانینا قرار داشته است، اما از بهار امسال، رفته‌رفته دمای آب در مناطق استوایی این اقیانوس از شرایط نرمال گرم‌تر شده و فاز ال‌نینو آغاز شده است. البته ایران بین ۱۵ تا ۲۰ هزار کیلومتر از مناطقی که پدیده‌های ال‌نینو و لانینا در آنها رخ می‌دهد، فاصله دارد و کشور ما مثل آمریکای شمالی، استرالیا، فیلیپین و اندونزی تحت تاثیر مستقیم این پدیده‌ها قرار ندارد، اگرچه ایران هم مثل بسیاری از دیگر کشورهای جهان از تاثیرات غیرمستقیم این پدیده بی‌نصیب نیست. 

«ال‌نینو» به صورت غیرمستقیم بر میزان بارش‌های ایران تاثیر می‌گذارد

وظیفه با بیان این که گرم شدن آب اقیانوس آرام در فاز ال‌نینو، بر شرایط جوی لایه تروپوسفر زمین و در نتیجه شدت بارندگی‌ها در نقاط مختلف جهان اثر می‌گذارد، گفت: در کشورهایی نظیر فیلیپین، اندونزی و شمال استرالیا و همچنین سواحل غربی آمریکا که به‌ترتیب در غرب و شرق اقیانوس آرام و در نزدیکی محل وقوع ال‌نینو قرار دارند، وقوع این پدیده اثرات محسوسی دارد؛ به نحوی که وقتی ال‌نینو رخ می‌دهد، میزان بارندگی‌ها در جنوب غرب آمریکا به سطح نرمال و بالاتر از نرمال می‌رسد، اما در مناطق  غربی اقیانوس در همین بازه زمانی شاهد وقوع خشکسالی هستیم. 

رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور ادامه داد: در شرایط لانینا روند بارندگی‌ها عکس شرایط ال‌نینو است، به نحوی که در سه سال گذشته که شاهد فاز لانینا بودیم، بارندگی‌ها در مناطق غربی آمریکا نظیر ایالت کالیفرنیا به‌شدت کمتر از نرمال بود، اما کشورهایی مانند فیلیپین، اندونزی و شمال استرالیا، بارش‌هایی شدیدا بالاتر از نرمال را تجربه کردند. علاوه بر این مناطق، شرق قاره آفریقا و بخش‌هایی از آمریکای جنوبی نیز به صورت مستقیم تحت تاثیر پدیده‌های ال‌نینو و لانینا قرار دارند. 

وی در ادامه اظهار داشت: ایران هم در مناطق حاره‌ای یعنی نزدیک خط استوا قرار ندارد و هم فاصله بسیار زیادی با محل وقوع پدیده‌های ال‌نینو و لانینا دارد، اما با توجه به تغییراتی که وقوع این پدیده‌ها در امواج هواشناسی ایجاد می‌کند، پدیده‌ای مانند ال‌نینو به صورت غیرمستقیم بر کشور ما نیز تاثیر می‌گذارد، به نحوی که ال‌نینو باعث می‌شود که سامانه‌های پرسرعت باد که به صورت موج در ترازهای فوقانی حرکت می‌کنند، در فصول سرد سال به عرض‌های پایین یعنی به حوالی خط استوا نزدیک شوند و آب‌وهوای مناطق جنب حاره‌ای و کشورهایی نظیر ایران را تحت تاثیر قرار دهند. 

به‌جز «ال‌نینو»، پدیده‌های بزرگ‌مقیاس دیگری هم بر بارندگی‌های ایران اثر دارند

وظیفه با بیان این که در شرایط ال‌نینو معمولا بارندگی‌ها در اغلب نقاط ایران بخصوص در جنوب کشور به اندازه نرمال یا بالاتر از نرمال است، عنوان کرد: پدیده ال‌نینو همیشه رفتار مشخص شناخته‌شده‌ای ندارد و در برخی مواقع با وجود وقوع پدیده ال‌نینو، سال‌های کم‌بارشی را تجربه کرده‌ایم و اتفاقا در برخی سال‌ها که پدیده لانینا رخ داده است، شاهد بارش‌های بیشتر از نرمال بوده‌ایم؛ یعنی این‌طور نیست که وقوع ال‌نینو الزاما باعث پربارش شدن یک سال یا بروز لانینا باعث کم‌بارش شدن یک سال شود. اما در میانگین بلندمدت مشاهده می‌کنیم که در فاز گرم اقیانوس آرام، معمولا بارندگی‌ها در ایران از متوسط بیشتر بوده و در فاز سرد این اقیانوس نیز بارندگی‌ها به طور نسبی کمتر از نرمال بوده است. 

رئیس مرکز ملی اقلیم و خشکسالی سازمان هواشناسی با تاکید بر این که به‌جز ال‌نینو و لانینا، پدیده‌های دیگری نیز هستند که بر شرایط بارشی کشورمان تاثیر می‌گذارند، اظهار داشت: پیش‌بینی روند کلی بارش‌ها در فصول سرد سال ۱۴۰۲ صرفا به تحلیل شرایط ال‌نینو و لانینا بستگی ندارد و اولا باید تمام پدیده‌ها و شاخص‌های اثرگذار بر شرایط جوی کشورمان را در نظر گرفت و ثانیا باید توجه داشت که تغییرات اقلیمی باعث شده است که بعضا پدیده‌های حدی نظیر باران‌های سیل‌آسا رخ دهد که از حداقل میزان پیش‌بینی‌پذیری برخوردار هستند، اما به شکل‌های گوناگون بر میزان بارندگی‌ها در کشورمان تاثیر می‌گذارند. 

این مقام مسئول در سازمان هواشناسی همچنین از پدیده «نائو» به عنوان یکی از شاخص‌های اثرگذار بر شرایط آب‌وهوایی کشورمان نام برد و توضیح داد: پدیده «نائو» یا همان شاخص نوسان اطلس شمالی مربوط به تغییر فشار بین جنوب و شمال اقیانوس اطلس است که باعث می‌شود موقعیت سامانه‌های پرسرعت باد در ترازهای فوقانی تغییر کند و این سامانه‌ها گاهی به فازهای شمالی‌تر و گاهی به فازهای جنوبی‌تر متمایل می‌شوند. با توجه به این که اقیانوس اطلس در غرب قاره اروپا قرار گرفته است، این پدیده بر آب‌وهوای این قاره اثر می‌گذارد و البته تاثیراتی هم بر شرایط بارندگی‌ها در ایران دارد. 

وی افزود: شاخص دیگر اثرگذار بر شرایط آب‌وهوایی ایران، پدیده «دوقطبی اقیانوس هند» است که باعث تغییر الگوی گردش باد در این اقیانوس می‌شود و بر سامانه‌های بارشی تاثیر می‌گذارد. همچنین «نوسان مادن – جولیان»، پدیده دیگر هواشناسی است که بخصوص در فصول سرد سال سامانه‌های هم‌رفتی و شدت و مسیر طوفان‌ها را در بین اقیانوس هند و آرام تغییر می‌دهد و بر آب‌وهوای ایران نیز تاثیر می‌گذارد. بنابراین باید توجه داشت که به‌جز «ال‌نینو»، پدیده‌های بزرگ‌مقیاس دیگری نیز هستند که بر میزان بارش‌های کشورمان اثر دارند. 

پیش‌بینی بارش‌های «تا حدی بالاتر از نرمال» در نیمه دوم پاییز و نیمه اول زمستان 

وظیفه با تاکید بر این که اقلیم فصلی ایران متاثر از ترکیبی از شاخص‌های بزرگ‌مقیاس نظیر «ال‌نینو»، «نائو»، «دوقطبی اقیانوس هند»، «نوسان مادن – جولیان» و چندین شاخص و المان دیگر است، گفت: با بررسی مجموعه این شاخص‌ها می‌توان گفت که بارش‌ها در فصول سرد امسال بخصوص در نیمه دوم پاییز و نیمه اول زمستان در بیشتر مناطق کشورمان به اندازه نرمال و تا حدی فراتر از نرمال خواهد بود. البته این یک پیش‌بینی است که در حال حاضر مدل‌های هواشناسی نیز آن را تایید می‌کنند؛ آن هم در شرایطی که در سه سال آبی گذشته، میزان بارندگی‌ها در اغلب نقاط کشور به شکل محسوسی کمتر از نرمال بود. 

رئیس مرکز ملی اقلیم و خشکسالی سازمان هواشناسی تاکید کرد: پیش‌بینی بارندگی‌های نرمال و تا حدی بالاتر از نرمال در فصول سرد امسال صرفا یک پیش‌بینی است و با توجه به عدم قطعیت مسائل مربوط به شاخص‌های کلان اثرگذار بر شرایط آب‌وهوایی ایران و البته احتمال وقوع پدیده‌های حدی ناشی از تغییرات اقلیمی، هنوز نمی‌توان این پیش‌بینی را قطعی دانست؛ زیرا به عنوان مثال، هنوز نمی‌دانیم که شدت ال‌نینو در زمستان دقیقا چقدر خواهد بود یا نوسان نائو در فصول سرد امسال در چه فازی قرار می‌گیرد یا دیگر شاخص‌های ذکرشده دقیقا چه شرایطی را در طول فصل‌های پاییز و زمستان سال جاری تجربه خواهند کرد.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: با وجود تمام مسائل، احتمال این که در نیمه دوم پاییز و نیمه اول زمستان ۱۴۰۲، میزان بارش‌ها در اغلب نقاط کشور نرمال یا تا حدی بالاتر از نرمال باشد، وجود دارد و با توجه به این که در سه سال گذشته شاهد کم‌بارشی محسوسی بودیم، امیدواریم بارندگی‌های نسبتا مناسب امسال کمک کند تا خسارت‌های ناشی از کم‌آبی‌های اخیر اندکی ترمیم شود. 

کم‌آبی‌ها جبران نمی‌شود، حتی اگر پاییز و زمستان امسال پربارش باشد 

وظیفه با تاکید بر این که وقوع یک سال بارندگی مناسب هیچ‌گاه نمی‌تواند کم‌آبی شدید موجود در کشور را جبران کند، گفت: حتی اگر در پاییز و زمستان امسال شاهد فصل‌های بسیار پربارشی باشیم، بازهم معضل کم‌آبی در کشورمان برطرف نخواهد شد، زیرا سه سال آبی متوالی است که اغلب نقاط کشورمان با کم‌بارشی محسوسی مواجه است؛ به طور مثال، در همین سال آبی جاری (مهر ۱۴۰۱ تا شهریور ۱۴۰۲)، بارندگی‌ها در استان خراسان رضوی ۵۲ درصد کمتر از نُرمال و در استان تهران ۴۱ درصد کمتر از متوسط بلندمدت بوده و امسال حتی در سه استان شمالی نیز بارندگی‌ها بین ۲۰ تا ۳۰ درصد پایین‌تر از نرمال بوده است. 

رئیس مرکز ملی اقلیم و خشکسالی سازمان هواشناسی ادامه داد: کم‌‌بارشی‌های سه سال گذشته در کشور به حدی بوده است که اگر میزان کمبود بارش نسبت به شرایط نرمال در طول این مدت را در برخی مناطق کشور جمع بزنیم، رقم حاصل از میزان بارش نُرمال سالانه آن مناطق بیشتر می‌شود؛ به عبارتی دیگر، شرایط در سه سال اخیر به گونه‌ای بوده است که گویی در این مدت، عملا یک سال هیچ بارانی در برخی مناطق کشورمان نباریده است. تداوم کم‌بارشی‌ها در سه سال متوالی نیز باعث شده است که در بسیاری از مناطق کشور، رطوبت خاک از بین برود و این در حالی است که در این مدت، مصرف بالای آب بخصوص در بخش کشاورزی ادامه داشته و به‌ویژه برداشت‌های فراوانی از سفره‌های آب زیرزمینی صورت گرفته است. 

وی در پایان تصریح کرد: با توجه به این که کم‌آبی‌های شدید موجود حتی با بارندگی‌های کاملا مناسب نیز در پاییز و زمستان امسال جبران نخواهد شد، توصیه اکید ما به متولیان آب کشور این است که از همین حالا برای مدیریت منابع آب سطحی حاصل از بارندگی‌های پیش رو با اتخاذ تمهیدات لازم در بخش‌های آبخیزداری، آبخوان‌داری، پخش سیلاب، کنترل هوشمند منابع سدها و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی برنامه‌ریزی کنند تا بارش‌های فصول سرد امسال اندکی بتواند وضعیت آبخوان‌های کشور را بهبود ببخشد و خسارت‌های ناشی از خشکسالی شدید و عدم مدیریت صحیح منابع آب در سال‌های اخیر را تا حدی بکاهد.