حکایت مصائب و مشکلات دستیاران پزشکی، حکایت یک دانشگاه و یک دانشکده و یک بیمارستان آموزشی نیست؛ بلکه یک واقعیت روزمره است که گریبان دانشجویان دوره دستیاری تخصصی را گرفته است، مشکلاتی که بعضا به همراه مشکلات اقتصادی و مسائل معیشتی عرصه را بر دستیاران تنگ کرده است و منجر به بروز اتفاقات ناگواری برای دستیاران شده و گاه آنها را به آخر خط زندگی می‌رساند. گلایه‌ از سختی کار، شیفت‌های طولانی، ‌حقوق اندک و آینده نامعلوم از جمله دغدغه‌هایی است که از سوی دستیاران مطرح می‌شود.

شاید در تصور عموم، پوشیدن لباس سفید و ویزیت بیماران برای دستیاران پزشکی خوشایند و انتهای آمال باشد اما وقتی با آنها همکلام می‌شویم این گروه از مشقت‌های دوران ۴ ساله و سختی‌هایی که در دوران تحصیل وجود دارد، سخن می‌گویند. بنابر باور مردم، تفاوت شرایط زندگی عامه مردم با دستیاران دوره تخصصی به اندازه دنیایی از حسرت‌ها است؛ این شرایط در حالی است که بسیاری از واقعیت‌های دوره دستیاری تخصصی برعموم مردم پوشیده است. حکایت سختی‌های دستیاران تنها روایت یک بیمارستان و یک رشته تخصصی نیست بلکه مختص تمام رشته‌های تخصصی این دوره است. 

در بسیاری از بیمارستان‌های آموزشی، مکان‌هایی که نامش برای مردم یادآور درمان و درآمد بالای کادر درمان آن از جمله دستیاران پزشکی است، دستیاران پزشکی با مشکلات متعددی دست‌وپنجه نرم می‌کنند اما درمان‌جویان، این گروه از دانشجویان را همچون اساتید آنها جزو افراد پردرآمد جامعه قلمداد می‌کنند. 

گاهی مشکلات بر سر راه دستیاران پزشکی طاقت‌فرسا می‌شود و کاسه‌ صبر آنها را لبریز می‌کند به نحوی که دیگر قادر به ادامه مسیر نیستند. گاهی اخبار ناگواری در ارتباط با وضعیت دستیاران پزشکی در فضای مجازی و رسانه‌ها منتشر می‌شود که با واکنش‌های متفاوتی همراه است. انتشار اخبار در خصوص  درگذشت یک دانشجوی دوره تخصصی پزشکی به دلیل فشار کاری یا مرگ خود خواسته دستیار پزشکی در اعتراض به شرایط، نه تنها یک موضوع جدید نیست بلکه باید گفت به یک تراژدی در عرصه آموزش پزشکی تبدیل شده است. جست‌وجوی هشتگ «از رزیدنتی بگو» در توییتر می‌تواند گواهی بر این ادعا باشد. 

با وجود اتفاق‌های غیرقابل جبران، دانشجویان دوره دستیاری معتقدند شواهدی مبنی بر اینکه مقامات دانشگاه علوم پزشکی و وزارت بهداشت درصدد تحقیق و بررسی علل این اتفاق‌های ناگوار برآمده باشند، وجود ندارد. دانشجویان دوره دستیاری تخصصی همواره پیکان انتقاد خود را به سوی شیفت‌های طولانی، نداشتن حق کار در بیرون از بیمارستان و پایین‌بودن دریافتی نشانه گرفته‌اند. 

انتقاد دستیاران از کار طاقت‌فرسا

دستیاران در صف اول ارائه خدمات درمانی قرار دارند و به همین دلیل، از نظر مواجهه با خطرات و ابتلاء به بیماری‌های واگیردار در صف مقدم قرار دارند.این افراد در روز و نیمه شب در بیمارستان‌ها حضور دارند و در صف مقدم ارائه خدمات هستند.اگرچه دستیاران پزشکی از آموزش رایگان برخوردار هستند اما به طور تقریبی نیم تا دو برابر دوران تحصیل خود را در هر محلی که وزارت بهداشت مشخص‌ می‌کند، پشت سرمی‌گذارند. آنها حق اشتغال در طول دوره دستیاری را ندارند و در قبال آموزشی که می‌بینند با کمترین دریافتی ساعت‌ها وظیفه اصلی درمان در بیمارستان‌ها را به عهده دارند. 

به گفته دانشجویان دوره دستیاری، بیمارستان‌ها به دلیل ارزان بودن نیروی کار ترجیح می‌دهند از دستیاران دوره پزشکی استفاده کنند و عملکرد بیمارستان‌ها از سوی دانشجویان به نوعی بهره‌کشی قلمداد می‌شود. دستیاران معتقدند که ناگزیر به این سختی‌ها تن می‌دهند، تا بتوانند مدرک تحصیلی خود را به دست بیاورند. 

به طور معمول، رزیدنت‌های سال بالایی مسئولیت تنظیم کشیک‌های بیمارستانی را برعهده دارند و به دلیل اینکه خود زمانی دانشجوی سال پایینی بوده‌اند و سختی‌های بسیاری را تحمل کرده‌اند، همان سختی‌ها را به دانشجویان سال پایینی تحمیل می‌کنند. به گفته دانشجویان دوره دستیاری، بسیاری از اساتید به موضوع شیفت‌های ناعادلانه ورود نمی‌کنند و حتی به این موضوع تاکید دارند که یک دانشجوی مقطع دستیاری تخصصی باید سختی‌های بسیاری تحمل کند.

تغییر ساعت شیفت دستیاران

به نظر می‌رسد انتقادهای مطرح شده از سوی دستیاران پزشکی و بروز وقایع ناگوار رشد چشمگیری داشته است تا جایی که شورای آموزش پزشکی و تخصصی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به این موضوع ورود کرد و کشیک‌های ۴۸ ساعته را برای دستیاران «ممنوع» شد.

همچنین با دستور دکتر ابوالفضل باقری‌فرد، معاون آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، تعداد شیفت‌های دستیاران در رشته‌های تخصصی محدود شده و براساس تصمیم معاونت آموزشی وزارت بهداشت، حداکثر شیفت دستیاران در رشته‌های تخصصی ۱۲ شب در ماه تعیین شد. این تصمیم با توجه به مفاد موضوع ۱۶ و اصلاح تبصره ۲ بند۲-۲ در ضوابط کشیک دستیاران مصوب نود و یکمین نشست شورای آموزش پزشکی و تخصصی گرفته شده و مدیران گروه یا رؤسای بخش‌های مربوطه موظف به رعایت سقف تعداد کشیک‌های موظف دستیاران هستند.

براساس مفاد ماده ۳۵ مصوبات چهل و هفتمین نشست شورای آموزش پزشکی و تخصصی، حضور اجباری دستیاران در بخش آموزشی مربوطه، در روزهای پس از کشیک تا ساعت ۱۶:۳۰ خواهد بود و حضور دستیاران کشیک بعد از ساعت ۱۶:۳۰ در بیمارستان به هر دلیلی "غیرقانونی" است. 

برمبنای مفاد تبصره ۴ موضوع ۶ مصوبات نود و هفتمین نشست شورای آموزش پزشکی و تخصصی، برنامه‌ کشیک دستیاران باید به نحوی باشد که دو کشیک آنها پشت سرهم نباشد.

سختی معیشت در مسیر کسب تخصص در رشته پزشکی

برخی از دستیاران دوره تخصصی به سختی هزینه‌های معاش خود را در این دوره تامین می‌کنند. این در حالی است که در دوره چهارساله تخصص، اجازه کاری غیر از گذراندن شیفت‌های بیمارستانی ندارند. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای حل مشکلات معیشتی رزیدنت‌ها افزایش ۲۵ درصدی حقوق دستیاران دوره تخصصی را پیشنهاد داده است. به گفته برخی از دستیاران، افزایش حقوق در بسیاری از بیمارستان‌های زیر نظر دانشگاه‌های علوم پزشکی اعمال نشده است و دریافتی این گروه حدود ۶ میلیون تومان است. 

دکتر عباس شیراوژن، معاون فرهنگی و دانشجویی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در واپسین روزهای سال ۱۴۰۱ اعلام کرد، کمک‌هزینه دانشجویان، دستیاران و کارورزان دانشگاه‌های علوم‌پزشکی به دانشگاه‌های علوم‌پزشکی ابلاغ شده است که پس از تصویب در هیئت‌امنای دانشگاه‌ها از ابتدای سال ۱۴۰۲ لحاظ می‌شود. مبالغ دریافتی دانشجویان براساس رشته تحصیلی و وضعیت تاهل متفاوت است. بر این اساس حقوق دستیاران برای دستیاران متاهل به مرز ۱۱ میلیون تومان و برای دستیاران مجرد به مرز ۸ میلیون تومان رسید اما به گفته دانشجویان این مبالغ در فروردین ماه سال جاری اعمال نشده است. 

تلاش برای برابرسازی حقوق دستیاران و پزشکان عمومی

در حالی برخی از دستیاران دوره تخصصی مدعی هستند که افزایش حقوق برای آنها لحاظ نشده است، معاون آموزشی وزارت بهداشت از تلاش برای برابرسازی حقوق دستیاران با پزشکان عمومی وعده می‌دهد. دکتر ابوالفضل باقری‌فرد در گفت‌وگویی با ایسنا، درباره افزایش ظرفیت دوره‌های دستیاری تخصصی و پزشک عمومی گفت: افزایش ظرفیت این دوره‌ها به طور کامل با یکدیگر متفاوت است. یکی از تفاوت‌های عمده این است که افزایش ظرفیت دوره پزشکی عمومی به طور کامل به بودجه و تخصیص اعتبار وابسته است اما در مورد دوره تخصص این امر به برنامه‌ریزی نیاز دارد.  

وی با بیان اینکه ظرفیت دوره‌های تخصصی را با توجه به امکانات موجود در سال جاری تا ۲۵ درصد افزایش دادیم، ادامه داد: افزایش ظرفیت دوره‌های فوق‌تخصصی نیز به ۵۰ درصد رسیده و ما در معاونت آموزشی وزارت بهداشت از ظرفیت موجود استفاده کردیم و صندلی‌های خالی را پر کردیم.

دکتر باقری‌فرد خاطرنشان کرد: موضوع افزایش ظرفیت رشته‌های تخصصی و پزشکی عمومی، کاملا از یکدیگر مستقل است. در کشور در حوزه تخصص کمبودهایی وجود دارد. به نحوی که براساس استانداردهای جهانی، نسبت پزشک  عمومی به متخصص باید یک به یک باشد اما این میزان در ایران معادل یک به نیم است. ما به کمبود متخصص در کشور اذعان داریم و بنابراین باید شرایطی ایجاد کنیم که پزشکان عمومی در آزمون دستیاری شرکت کنند.

وی با بیان اینکه توجه به شرایط زندگی دستیاران، یکی از راهکارهای فراهم آوردن شرایط برای تحصیل پزشکان عمومی در دوره دستیاری است، خاطرنشان کرد: دستیاران تخصصی در گذشته مبلغ یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان حقوق دریافت می‌کردند که طبعا با این مبلغ نمی‌توانستند زندگی خود را اداره کنند و به تحصیل ادامه دهند و به همین دلیل، حقوق دستیاران پزشکی را حدود ۸ میلیون تومان تعیین کردیم.

معاون آموزشی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در این زمینه توضیح داد: حقوق دستیاران در سال جاری نیز افزایش یافته است. بر این اساس، حقوق دستیاران مجرد، ۸ میلیون تومان و حقوق دستیاران متاهل نیز ۱۱ میلیون تومان است. علاوه بر حقوق تعیین شده، کارانه هم برای آنها لحاظ می‌شود.

دکتر باقری‌فرد با بیان اینکه درنظر داریم که حقوق دستیاران به میزان حقوق پزشکان عمومی برسانیم، گفت: معاونت آموزشی با همکاری معاونت توسعه وزارت بهداشت در نظر دارد که این تصمیم را عملی کند. اگر سازمان برنامه و بودجه با این موضوع موافقت کند، حقوق دستیاران به میزان حقوق پزشکان عمومی می‌شود و اگر موضوع برابر شدن حقوق دستیاران با حقوق پزشکان عمومی محقق شود، دستیاران در زمینه مسائل مادی دغدغه‌ کمتری خواهند داشت.

زمان اجرای وعده برابری حقوق‌ها مشخص نیست

دکتر باقری فرد  در نشست خبری هفته سلامت «سلامت برای همه با پزشکی خانواده»  که دوشنبه ۱۱ اردیبهشت برگزار شد،در پاسخ به پرسش ایسنا در خصوص برابری حقوق دستیاران پزشکی با حقوق پزشکان عمومی گفت: حقوق دستیاران پزشکی حدود ۲ میلیون بود وبا این حقوق و شرایط اقتصادی جامعه، آنها تمایلی به تحصیل در دوران دستیاری به دلیل مشکلات معیشتی نداشتند. برای حل این مساله ما با استفاده از منابع در دسترس توانستیم که حقوق دستیاران را افزایش دهیم. در سال جاری،دریافتی دستیاران مجرد مبلغ ۸میلیون تومان و دستیاران متاهل ۱۱ میلیون تومان است.همچنین دستیاران فوق‌نخصصی مجرد مبلغ ۱۱ میلبون تومان و دستیاران فوق‌تخصصی متاهل‌ مبلغ ۱۳ میلیون تومان دریافت می‌کنند.

به گفته معاون آموزشی وزارت بهداشت، درنظر دارند که دستیاران معادل پزشکان عمومی حقوق بگیرند و از حق اولاد برخوردار باشند که به آرامش خاطر برسند. اجرای این طرح، طی چند هفته به نتیجه نمی‌رسد. ما با سازمان‌های ذی‌ربط همچون مجلس در حال رایزنی هستیم.

آینده شغلی نامعلوم دستیاران

یکی دیگر از مسائل و مشکلاتی که بر مسیر تحصیل دانشجویان دستیاری وجود دارد، آینده نامعلوم این گروه از دانشجویان علوم‌پزشکی است. دستیاران تخصصی نمی‌دانند پس از دانش‌آموختگی چه اتفاقی برای آنها می‌افتد. نمی‌داند که چگونه او را تقسیم می‌کنند، به طور معمول، آنها را به مناطق محروم می‌فرستند.برخی گزارش حاکی از آن است افرادی را داریم که در همین مسیر رفت و آمد، دچار سانحه شده‌اند و آسیب‌های جدی به خانواده‌هایشان وارد شده است. همیشه یک آینده نامفهوم و نامتعادل، پیش چشم دستیاران وجود دارد. 

سخن پایانی

دستیاران پزشکی بخش عمده‌ای از زندگی خود را در محیط‌های دانشگاهی و بیمارستانی و درمانی سپری می‌کنند و  چالش‌های متعددی را در این مسیر تجربه می‌کنند.  اگرچه مسئولان وزارت بهداشت درباره بهبود حقوق دستیاران وعده داده‌‍اند اما دانشجویان دوره دستیاری تخصصی همچنان نسبت به مسائل معیشتی در زمان تحصیل خود دغدغه دارند.

بروز مشکلات فراوان برای دانشجویان دستیاری و کشیک‌های طولانی سبب طرح پرسش «آیا بهبود وضعیت دستیاران در تعارض منافع با پزشکان است؟» می‌شود. بازنگری قوانین آموزشی و کاهش  اختیارات بی حد و مرز گروه آموزشی در زمینه چرخش کشیک‌های کاری، مرخصی و دیگر مسائل صنفی تا حد قابل توجهی می‌تواند از میزان مشکلات دستیاران بکاهد. 

همه اینها در شرایطی است که بر اساس قوانین دستیاران پزشکی تمام وقت بوده و حق کار کردن در جای دیگری ندارند. در خصوص شرایط دستیاران یک تناقض وجود دارد؛ اگر فرد دانشجو است چرا تمام وقت است و اگر تمام وقت کار می‌کند چرا برای فرد شغل محسوب نمی‌شود. این در حالی است که اگر فرد تمام وقت نبود می‌توانست به عنوان یک پزشکی عمومی هم جای دیگری کار کند و وضعیت اقتصادی خود را بهبود ببخشد.بنابراین به نظر می‌رسد با توجه به وضعیت اقتصادی حاکم بر جامعه و مرگ‌های اخیر دستیاران وضعیت معیشتی و شغلی دستیاران متناسب با شرایط روزانه تورم نیازمند بازنگری و توجه ویژه است.