معاون محیط‌زیست انسانی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان تهران ضمن انتقاد از روند کُند اجرای طرح کهاب در جایگاه‌های سوخت پایتخت گفت: شاخص‌ترین آلاینده هوای تهران در فصل گرم گاز ازن است و با توجه به این که اداره‌کل هواشناسی استان پیش‌بینی کرده است که احتمالا در سال جاری تابستان گرمتری را نسبت به سال قبل تجربه کنیم، به نظر می‌رسد در تابستان ۱۴۰۲ تعداد روزهای آلوده از تابستان ۱۴۰۱ بیشتر شود.

با وجود این که بهار امسال، هوای تهران به دلیل کاهش روزهای خیزش گرد و خاک در آسمان پایتخت، در مجموع شرایط بهتری را نسبت به سال گذشته تجربه کرد و در بهار ۱۴۰۲ برخلاف بهار ۱۴۰۱، در روزشمار سنجش کیفیت هوای تهران هیچ روز ناسالم و خطرناکی به ثبت نرسید و تعداد روزهای پاک و قابل قبول آن، در مجموع ۲۰ روز از سال قبل بیشتر بود، اما با فرا رسیدن فصل تابستان، مجددا شاهد تشدید آلودگی هوای پایتخت هستیم و آسمان تهران در دو هفته گذشته در اغلب روزها در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس قرار داشته است. 

به نحوی که براساس آمارهای شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران، آسمان پایتخت در ۱۴ روز سپری‌شده از تابستان ۱۴۰۲، تنها ۲ روز در وضعیت قابل قبول قرار داشته و ۱۱ روز در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس و یک روز نیز در وضعیت ناسالم برای همه بوده است. البته وضعیت شاخص آلودگی هوای پایتخت در تابستان امسال برخلاف فصل بهار، تقریبا مانند سال گذشته است، چراکه تهرانی‌ها در ۱۴ روز ابتدایی تابستان ۱۴۰۱ نیز یک روز هوای قابل قبول، ۱۱ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس، یک روز هوای ناسالم برای همه و یک روز هوای بسیار ناسالم را تجربه کرده بوند. 

احتمال افزایش تعداد روزهای آلوده هوای تهران در تابستان امسال

در این میان اما باید توجه داشت که برخلاف فصول سرد سال که پدیده وارونگی دما باعث ماندگاری بیشتر ذرات دوده در نزدیکی سطح زمین می‌شود و به همین دلیل، در پاییز و زمستان معمولا ذرات معلق زیر ۲.۵ میکرون، آلاینده اصلی هوای تهران است، اما در فصل گرم، این گاز ازن است که در بیشتر روزها، لقب آلاینده شاخص هوای پایتخت را به خود اختصاص می‌دهد؛ چراکه در فصل تابستان شاهد تولید مضاعف پیش‌سازهای ازن شامل اکسیدهای نیتروژن (NOxها) و ترکیبات آلی فرار (VOCها) بر اثر فعالیت‌های صنعتی، احتراق ناقص سوخت در وسایل نقلیه غیراستاندارد و اجرا نشدن کامل طرح کهاب در جایگاه‌های سوخت هستیم و تابش شدید نور خورشید نیز باعث می‌شود که این پیش‌سازها بر اثر واکنش با اکسیژن موجود در هوا به گاز ازن (O3) تبدیل شوند که یک آلاینده خطرناک به حساب می‌آید. 

این نکته‌ای است که زهره عبادتی، معاون محیط‌زیست انسانی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان تهران در گفت‌وگو با ایلنا به آن اشاره کرد و اظهار داشت: در تابستان امسال مانند سال گذشته آلاینده شاخص هوای تهران در بیشتر روزها گاز ازن است که در سال‌های اخیر با افزایش دمای هوا و شدت تابش خورشید در فصل گرم به مهمترین آلاینده هوای پایتخت تبدیل شده است. در تابستان ۱۴۰۲ نیز تا امروز شرایط آلودگی هوای تهران تقریبا مشابه تابستان ۱۴۰۱ بوده، اما با توجه به این که اداره‌کل هواشناسی استان پیش‌بینی کرده است که احتمالا در سال جاری تابستان گرمتری را نسبت به سال قبل تجربه کنیم، به نظر می‌رسد در تابستان ۱۴۰۲ تعداد روزهای آلوده از تابستان ۱۴۰۱ بیشتر شود. 

وی افزود: غلظت گاز ازن در آسمان پایتخت معمولا در روزهای گرم از حدود ساعت ۲ بعد از ظهر تا حوالی غروب آفتاب بالا می‌رود و با کاهش دمای هوا در طول شب، غلظت این آلاینده نیز کم می‌شود، ولی بازهم چون در همان ساعات بعد از ظهر تا شب، غلظت ازن به میزان قابل توجهی افزایش پیدا می‌کند، معمولا در روزهای گرم سال، این گاز به شاخص‌ترین آلاینده هوای تهران تبدیل می‌شود. 

نقش جایگاه‌های سوخت و وسایل نقلیه غیراستاندارد در افزایش غلظت آلاینده ازن 

عبادتی در توضیح بیشتر درباره نحوه افزایش غلظت آلاینده ازن در آسمان تهران گفت: گاز ازن یک آلاینده ثانویه است، یعنی ابتدا گازهای آلاینده‌ای به عنوان پیش‌سازهای O3 به هوا راه پیدا می‌کنند که در مجاورت نور خورشید و بر اثر افزایش دما، طی یک واکنش شیمیایی به آلاینده ازن تبدیل می‌شوند. مهمترین پیش‌سازهای گاز ازن در آسمان تهران نیز VOCها یا همان ترکیبات آلی فرار هستند و تنها با کنترل کردن میزان تولید این ترکیبات است که می‌توانیم غلظت آلاینده ازن را در هوای پایتخت کاهش دهیم. 

معاون محیط‌زیست انسانی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان تهران ادامه داد: در شهر تهران ترکیبات آلی فرار عمدتا از بخارات بنزین و دیگر مواد سوختی ناشی می‌شود که این بخارات می‌تواند بر اثر احتراق ناقص سوخت در وسایل نقلیه غیراستاندارد و همچنین از طریق پمپ‌بنزین‌ها و دیگر جایگاه‌های ذخیره یا عرضه سوخت تولید شود. بنابراین برای جلوگیری از افزایش غلظت آلاینده ازن، علاوه بر این که باید کیفیت خودروها و سایر وسایل نقلیه ارتقا یابد، جایگاه‌های سوخت و انبارهای نفت موجود در پایتخت نیز باید طرح کهاب را به طور کامل اجرا کنند و هرچه زودتر، تجهیزات مربوط به اجرای این طرح را نصب کنند. 

وی در ادامه تاکید کرد: طرح کهاب که در قانون هوای پاک نیز پیش‌بینی شده است، تمام مراکز ذخیره و عرضه مواد سوختی را مکلف می‌کند که برای کاهش میزان از دست رفتن بخارات بنزین و دیگر سوخت‌ها، تجهیزات مخصوصی را نصب کنند تا رفته‌رفته شاهد کم شدن میزان انتشار VOCها در آسمان باشیم. بررسی‌های ما نشان می‌دهد که اجرای طرح کهاب تا حد زیادی می‌تواند جلوی انتشار ترکیبات آلی فرار در جایگاه‌های سوخت را بگیرد و در نتیجه، به کاهش غلظت آلاینده ازن در آسمان تهران و دیگر شهرهای کشور کمک کند. 

لزوم افزایش سرعت اجرای طرح کهاب در جایگاه‌های سوخت تهران توسط وزارت نفت 

عبادتی با بیان این که اکسیدهای نیتروژن (NOxها) از جمله دیگر پیش‌سازهای آلاینده ازن هستند، عنوان کرد: اکسیدهای نیتروژن معمولا در فرآیندهای احتراقی آلاینده در واحدهای صنعتی و نیروگاه‌ها تولید می‌شوند و حتی مطالعات نشان می‌دهد که آتش زدن اراضی کشاورزی که معمولا در خردادماه و اوایل تیرماه برای آماده کردن زمین جهت انجام کشت دوم یا همان کشت تابستانه توسط کشاورزان صورت می‌گیرد، باعث انتشار مضاعف اکسیدهای نیتروژن در آسمان می‌شود. این اقدام از جمله مسائلی است که در فصل تابستان به افزایش انتشار Noxها و در نتیجه بالا رفتن غلظت آلاینده ازن بخصوص در جنوب تهران و مناطق دیگری از حاشیه پایتخت که دارای اراضی کشاورزی هستند، دامن می‌زند. 

معاون محیط‌زیست انسانی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان تهران همچنین از وضعیت اجرای طرح کهاب در پایتخت در سال‌های گذشته انتقاد کرد و اظهار داشت: متاسفانه وزارت نفت در اجرای طرح کهاب در تهران عملکرد خوبی نداشته و روند نصب تجهیزات مورد نیاز برای جلوگیری از هدر رفتن بخارات بنزین و دیگر مواد سوختی به‌کُندی صورت گرفته است. البته در مصوبه هیات وزیران تا سال ۱۴۰۳ به وزارت نفت مهلت داده شده است که جایگاه‌های ذخیره‌سازی و عرضه سوخت را به تجهیزات طرح کهاب مجهز کند، اما روندی که در تجهیز جایگاه‌های سوخت مشاهده می‌کنیم، امیدوارکننده نیست. 

وی در پایان تصریح کرد: با توجه به این که مجوز بهره‌برداری از جایگاه‌های جدید سوخت باید از اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان دریافت شود، تا زمانی که جایگاه‌های جدید به تجهیزات لازم برای اجرای طرح کهاب مجهز نشوند، مجوزی از طرف ما دریافت نمی‌کنند، ولی جایگاه‌های موجود تا پایان سال آینده فرصت دارند که این تجهیزات را نصب کنند و وزارت نفت باید سرعت تجهیز این جایگاه‌ها را حداقل در سطح شهر تهران افزایش دهد تا در سال‌های بعدی، شاهد کاهش مشکلات ناشی از افزایش غلظت آلاینده ازن در آسمان پایتخت باشیم.