تحلیلگر مسائل بین الملل گفت: به نظر می‌رسد با توجه به تحولات آخرین روزهای سال ۱۴۰۱ می‌توان امیدوارکننده‌تر از سال گذشته به تحولات سال آینده نگاه کرد.

به گزارش مردم سالاری آنلاین، مرتضی مکی کارشناس مسائل بین‌الملل در پاسخ به این سوال که در طول یکسال گذشته عملکرد وزارت امور‌خارجه را چطور ارزیابی می‌کنید و چه نمره‌ای به این وزارتخانه می‌دهید، گفت: با نگاهی به تحولات یکسال گذشته و فراز و فرودی که در عرصه داخلی کشور و جهان داشتیم، متاسفانه وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی ایران نقش خیلی کمتری در جهت تحقق اهداف سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران داشت و شاید اگر وزارت امور‌خارجه یکسری اقدامات فوری و عملگرایانه را در منطقه و جهان انجام می‌داد، ایران با خیلی از تحولات در داخل کشور، ناآرامی‌ها و بی‌ثباتی‌هایی که چند ماه گذشته با آن مواجه بودیم، مواجه نمی‌شد.
وی افزود: مهمترین پرونده‌ای که مربوط به وزارت خارجه در سال گذشته بود، پرونده مذاکرات احیای برجام است و با وجود اینکه این پرونده در اولویت سیاست خارجی و امنیتی جمهوری اسلامی ایران بود، شاهد بودیم که وزارت خارجه عملا در این موضوع در حاشیه و یا اولویت این وزارتخانه قرار نداشت. مذاکرات احیای برجام بعد از ۵ ماه از روی کار آمدن دولت آقای رئیسی انجام شد و با وجود فرصت‌هایی که برای تحقق برجام وجود داشت عملا از آن استفاده نشد و تحت تاثیر مواضع جریان‌هایی در داخل کشور قرار گرفت که تصور می‌کردند جمهوری اسلامی همچنان می‌تواند با یکسری امتیازگیری‌ها یا تحت فشار قرار دادن غرب، مذاکرات را به پیش ببرد، اما این فرصت‌ها از دست رفت. 
وی تصریح کرد: شاید مهمترین فرصتی که در احیای برجام در دولت فعلی وجود داشت در اسفند سال گذشته بود که گفته می‌شد مذاکرات عملا به نقطه نهایی خودش رسید، اما با بازگشت آقای باقری به تهران در همان روزهای آخر اسفند از وین، مشخص شد که عملا مذاکرات احیای برجام تحت‌تاثیر حملات روسیه به اوکراین قرار گرفته است. به هرحال حمله روسیه به اوکراین فرصت‌هایی را برای ایران ایجاد کرد اما ما نتوانستیم از فرصت‌های حمله روسیه به اوکراین استفاده کنیم بلکه برعکس این تهدیدات روسیه به اوکراین بود که بر مذاکرات احیای برجام سایه انداخت و پس از این هم توهمات کسانی که به دنبال زمستان سخت اروپا بودند و معتقد به سخت گیری بیشتر در مذاکرات احیای برجام بودند، باعث شد که مذاکرات احیای برجام بار دیگر به تعویق بیفتد.
مکی در ادامه گفت: در آخرین برگی که آقای جوزپ بورل، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا مطرح کرد این بود که اگر از این برگ استفاده نشود دیگر امکان احیای برجام وجود ندارد، باز هم ما از این فرصت استفاده نکردیم و در شهریورماه گذشته عملا مذاکرات به بن بست خورد و در پی آن هم با یکسری از تحولات و ناآرامی‌ها در داخل مواجه شدیم که فشار مضاعفی را به ایران از سوی دولت‌های غربی درخصوص همکاری‌های نظامی ایران و روسیه و نقش پهبادها در حمله روسیه به اوکراین روی میز ایران و غرب گذاشت که فشارهای حقوق بشری و اخراج ایران از کمیته زنان سازمان ملل را در پی داشت.
وی در ادامه گفت: در همه این موارد شاید اگر در زمان مناسبی تصمیم‌گیری‌های لازم می‌شد با این حوادث مواجه نبودیم و در نهایت ما به نقطه‌ای رسیدیم که با جهش‌های بی‌سابقه یا کم‌سابقه‌ای در افزایش قیمت دلار و بی‌ثباتی اقتصادی و افزایش تورم در کشور مواجه شدیم و همه بر این نکته تاکید داشتند که راه‌حل مسائل اقتصادی ایران یک مساله سیاسی است و اگر آن تصمیم جدی در عرصه سیاسی گرفته شود اثرات اقتصادی آن در کشور دیده خواهد شد و شاید همین به نقطه اوج رسیدن تورم و افزایش دلار باعث شد که یک نگاه عملگرایانه جدی‌تری در دستگاه‌هایی فراتر از وزارت امورخارجه به موضوع احیای برجام پی برده شد و دعوت از آقای گروسی در تهران و مذاکراتی که آقای شمخانی در پکن داشتند، تصمیماتی که باید منتظر بود در سال آتی گرفته شود تا شاهد روزنه‌هایی از امید را برای فعال‌تر شدن سیاست خارجی و امنیتی ایران در سطح منطقه و جهان باشیم. البته این یک پازل است و قطعا تکمیل این پازل نیاز به یکسری تصمیمات دیگر در عرصه سیاسی، اقتصادی و امنیتی در عرصه ژئوپلیتیک دارد. 
مکی در پاسخ به این سوال از نظر شما مهمترین چالش دستگاه دیپلماسی کشور برای سال آینده چیست و چه راهکارهایی برای عبور از آن پیشنهاد می‌شود، گفت: جمهوری اسلامی ایران چالش‌های جدی را در منطقه و جهان دارد و این چالش‌ها عملا به یک نقطه بحرانی رسیده و اگر در سال پیش رو تصمیمات جدی و اثرگذاری درخصوص مدیریت این چالش‌ها و تنش‌ها اتخاذ نشود، قطعا برای ایران هم در سطح منطقه و هم در سطح داخل کشور تبعات خواهد داشت.
وی افزود: اختلافات منطقه‌ای که ایران با برخی همسایگان دارد چالش‌هایی است که ایران باید به نوعی با آن مواجه شود و آن را مدیریت کند. اما راه‌حل این چالش‌ها چیست؟ راه‌حل آن به نظر می‌رسد یک روابط متوازن با قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی است و چیزی به نام نگاه بیشتر یا غرب‌زدگی دیگر وجود ندارد. یعنی ژئوپلیتیک ایران اقتضا می‌کند و نوع کنشگری کشورهایی مثل هند، اندونزی، مالزی، آفریقای جنوبی و خود چین نشان می‌دهد که کشورها برایشان منافع ملی مهم است و تلاش می‌کنند با توجه به منافع و امنیت ملی اولویت‌های سیاست داخلی و خارجی خودشان را پیگیری کنند.
مکی در ادامه گفت: کنشگری هند در عرصه منطقه و جهان می‌تواند الگویی برای یک رابطه متوازن برای ایران هم باشد. هند همچنان که در پیمان شانگهای است، در پیمان مقابله‌کننده با روسیه هم است؛ یا پیمان کواد بین استرالیا، چین، انگلیس و آمریکا. این نشان می‌دهد دنیایی که ما در آن قرار داریم، دنیای پرتحول و پرتحرکی است و ما با یک قدرت شبکه‌ای مواجه هستیم. درست است که همچنان آمریکا نقش قدرت برتر را دارد، اما توافق ایران و عربستان در پکن نشان داد که عربستان نیز به خوبی می‌داند که همه تخم‌مرغ‌ها را نباید در سبد آمریکا بگذارد، هرچند اولویت سیاست خارجی عربستان همگرایی با غرب است، ولی از فرصت همکاری با چین هم نمی‌گذرد. اینها همه مدل‌هایی است که ایران می‌تواند با الگو قرار دادن آن به نوعی مشکلات منطقه‌ای خودش را حل کند، هم به یک تنش‌زدایی با غرب دست پیدا کند و همکاری‌های خود با روسیه و چین را داشته باشد و این به یک دستگاه سیاست خارجی فعال و سیاست عملگرایانه نیاز دارد.
مکی در پاسخ به این سوال که امروز که کشورهای غربی مطرح می‌کنند برجام اولویت ما نیست، به نظر می‌رسد ایران بیش از پیش به دنبال به سرانجام رساندن برجام است. آیا در این مدت اتفاق خاصی رخ داده؟‌ برجام در صورت احیا چه آورده‌ای برای مردم خواهد داشت، گفت: مذاکرات احیای برجام در سال گذشته تحت‌تاثیر جریان‌هایی در داخل کشور قرار گرفت که عملا مخالف برجام بودند و تصور توهم‌گریانه‌ای از منطقه و جهان داشتند و ایده‌هایی را مطرح می‌کردند که عملا با واقعیات روز و جهان سنخیتی نداشت و متاسفانه این نوع تاثیرگذاری جریان‌های ضدبرجامی باعث شد که برجام در نقطه مناسب خودش که آورده‌های خیلی بیشتری نسبت به الان برای ایران داشت، تحقق پیدا نکرد.
وی افزود: قطعا تحولاتی که ایران در چند سال گذشته با آن مواجه شده و تنش‌هایی که ایران با غرب پیدا کرده تمام دست‌اندرکاران در نظام جمهوری اسلامی را به این نتیجه رسانده که برای رفع تحریم‌های استراتژیک راهی به جز برجام وجود ندارد. برجام بدون نقص نیست اما سندی بهتر از برجام هم برای کسانی که مدعی هستند وجود ندارد و شاید همین وضعیت داخلی کشور و افزایش تنش ایران با غرب و مشکلاتی که ایران با همسایه‌ها داشت ما را به این نتیجه رساند که موضوع احیای برجام را به صورت جدی‌تری در دستور کار خود قرار دهیم.
مکی تصریح کرد: دعوت از رافائل گروسی به تهران و رضایت طرفین از این سفر و مذاکراتی که صورت گرفت شاید نتیجه همین اراده جدی‌تر نظام برای اجرای برجام باشد. باید منتظر بود که آیا این اراده همچنان وجود دارد؛ اگر چنین اراده‌ای وجود داشت که در مذاکرات فنی جمهوری اسلامی ایران با آژانس انرژی اتمی خواهیم دید. به هرحال با تردیدی که در مواضع آمریکا و اروپا طی چند روز گذشته نسبت به احیای برجام مطرح شده، شاید بتوانیم همچنان روزنه‌هایی از احیای برجام را دید.
وی افزود: همان‌طور که گفتم تحولاتی که در سال گذشته طی سفر آقای رافائل گروسی و مذاکرات پکن رخ داده، تکه‌های یک پازل هستند. این پازل زمانی تکمیل خواهد شد که ما عملا بتوانیم مذاکرات فعالی با روس‌ها و اوکراینی‌ها داشته باشیم و مسائل‌مان را در این زمینه آنقدر شفاف‌سازی کنیم که عملا از روی میز مذاکرات‌مان با غرب به نوعی در جریان احیای برجام حذف شود. دوم اینکه به هرحال ما باید بتوانیم مذاکرات موفقی را همزمان با آژانس انرژی اتمی داشته باشیم و این مذاکرات به سمت و سویی سیر کند که غرب دیگر بهانه‌ای برای نماندن در مذاکرات برجام نداشته باشد و در سطح منطقه نیز تنش‌زدایی با کشورهای منطقه به خصوص عربستان می‌تواند شرایط را در سطح منطقه و جهان برای ایران در جهت رفع تحریم‌ها و خارج شدن از این انزوای سیاسی کمک کند.
مکی تصریح کرد: با واکنش‌های صهیونیست‌ها حتی در چند ساعت بعد از انتشار توافق میان عربستان و ایران در پکن نشانه‌های مثبتی از تنش‌زدایی میان ایران و عربستان در مذاکرات احیای برجام خود را نشان داد که عملا صهیونیست‌ها به این تکاپو افتادند و نگران شدند که سرمایه‌گذاری که در نزدیکی کشورهای عربی داشتند، می‌تواند با نزدیکی ایران و عربستان به چالش کشیده شود. به نظر می‌رسد با توجه به تحولات آخرین روزهای سال ۱۴۰۱ می‌توان امیدوارکننده‌تر از سال گذشته به تحولات سال آینده نگاه کرد.
مکی درباره فعالیت مخالفان و اپوزیسیون علیه نظام و اینکه آیا این مساله به دلیا کم‌کاری وزارت امورخارجه و دیپلماسی منفعلانه ما بوده یا خیر، گفت: قطعا نوع کنشگری ما نسبت به چگونگی مواجهه با ناآرامی‌ها و تحولات داخلی کشور در نوع رفتار و منش دولت‌های غربی با جریان‌های مخالف جمهوری اسلامی ایران اثرگذار بوده است. این موضوعی است که نمی‌توان نادیده انگاشت.
وی افزود:‌ همان‌طور که گفتم اگر برجام اسفند سال گذشته یا شهریور سال گذشته احیا می‌شد شاید با بسیاری از تحولات مواجه نمی‌شدیم. شاید این پرونده تحت‌الشعاع حمله روسیه به اوکراین و موضوع ناآرامی‌های چند ماه گذشته قرار نمی‌گرفت، اما ما با شرایطی مواجه شدیم که شاید نباید گذشته را شخم زد و باید به فکر آینده بود و مسیر آینده قطعا تنش‌زدایی با دولت‌های غربی است. هرچند این سیاست خیلی سخت است ولی راهی جز دیپلماسی و تنش‌زدایی با کشورهای اروپایی و آمریکا وجود ندارد و این مسیری است که با یک دیپلماسی فعال می‌شود آن را حل کرد.
مکی تصریح کرد: دولت‌های غربی نیز به خوبی نسبت به موقعیت و جایگاه و پایگاه جریان اپوزیسیون ایران در خارج آگاه هستند و اینگونه رفتارها و دیدار با چهره‌هایی که عملا مشروعیتی ندارند، قطعا بر آنها آشکار است. شاید این نوع رفتارها برای عصبانی کردن ایران و یا دامن زدن به ایران‌هراسی و انزوای سیاسی ایران باشد اما خب به خوبی می‌دانند که در ۴۳ سال گذشته جریان‌های اپوزیسیون در غرب جریان‌های مشروع و دارای پایگاه مردمی نبودند که بخواهند نقطه اتکایی برای دولت‌های غربی در جهت به کارگیری آنها برای انزوای سیاسی ایران باشند. این موج نیز خواهد گذشت و با فعال‌تر شدن دیپلماسی ایران در عرصه منطقه‌ای و جهان برای حل مشکلات منطقه‌ای و مذاکرات احیای برجام می‌توان روند فعال شدن اپوزیسیون و جریان‌های مختلف را به حاشیه راند.
وی در پاسخ به این سوال که بعد از افتادن روسیه در تله آمریکا و غرب در جنگ اوکراین و تضعیف اقتصادی روسیه، در مواردی شاهد پرداخت هزینه سیاسی این جنگ از سوی ایران هستیم. آیا دولت تدبیری برای پیشگیری از این مساله دارد، گفت: جمهوری اسلامی مواضع خود درباره حمله روسیه به اوکراین را اعلام کرده است. به صراحت اعلام کرد که به تمامیت ارضی و حاکمیت اوکراین احترام می‌گذارد.
وی افزود: شاید در ماه‌های اول مواضع ایران باعث شد که به شکلی تحت سایه حمله روسیه به اوکراین قرار بگیرد و غرب را در پی آن دارد که نسبت به این همکاری‌ها واکنش نشان دهند. اما این‌گونه مواضعی که آقای امیرعبداللهیان در چند ماه گذشته درباره حمله روسیه به اوکراین اتخاذ کرد نشان می‌دهد ایران جبهه رسمی و اعلامی‌اش بحث بی‌طرفی و مخالفت ضمنی با حمله روسیه به اوکراین است و حتی طرح میانجی‌گری را مطرح کرد. مطرح کردن این موضوع نیز خودش یک موضع رسمی و اعلامی جمهوری اسلامی را نشان می‌دهد.
مکی تصریح کرد: اما بعد از این موضع رسمی و اعلامی ما نیاز داریم که به نوعی سیاست عملی اقدام کنیم و  باید مذاکرات با دولت اوکراین را به صورت جدی پیگیری کنیم که گویا این موضوع هم در عمان دنبال می‌شود. مذاکره با اوکراین می‌تواند بخشی از بهانه ها را از دست کشورهای غربی در خصوص همکاری ایران با روسیه در جنگ اوکراین بگیرد و اینکه سیاست تنش‌زدایی با غرب و رابطه متوازن با چین، روسیه و آمریکا و اروپا می‌تواند فرصت‌هایی را برای ایران فراهم کند که از این شرایط سخت خارج شود.