آمارهای منتشره در جهان از کمبود چيپ ست ها يا ریز تراشه حكايت دارد كه اكنون بيش از 170 نوع صنعت گوناگون از جمله صنايع خودروسازي در جهان را به چالش كشيده است. اين در حالي است كه تنها چهار تا پنج شركت در دنيا وجود دارد كه توانايي و زيرساخت هاي لازم براي توليد اين قطعات كوچك الكترونيكي را دارا هستند. در اين ميان خودروسازان بیش از صنايع ديگر دچار معضل و آسيب شده اند به طوري كه تيراژ توليد محصولاتشان به شكل قابل توجهي كاهش يافته است

گروه اقتصادی-عباس قاری: در ایران نيز شرایط برای خودروساز داخلی بسیار متفاوت تر است؛ چرا که باید از یک سو رضایت نهادهای دولتی را جلب کند و از دیگر سو با معضلاتی چون کمبود قطعات الكترونيكي، گرانی و یا کمبود مواد اولیه برای قطعه سازی، کاهش شدید نقدینگی، زیان انباشته، قیمت گذاری دستوری و ... دست به گریبان باشد. از این همین روی، حال و روز خودروساز داخلی همچون پازل ناقص و غلطی را می ماند که از هر طرف آغاز کند به سرانجام درست و موجهی ختم نمی شود. حال پرسش اينجاست كه چه عواملي موجب كمبود و كاهش توليد اين قطعات جادويي شده است؟
در سال هاي اخير تنش‌های سیاسی و اجتماعي در جهان یکی از فاکتورهای اساسی در بحران کمبود چیپ‌ست ها به حساب می‌آید، اما این موضوع به معنای عبور ساده از پاندمی كويد19 و تأثیر آن بر همه جوانب زندگی جوامع امروزی نیست. کابوس کروناویروس که هنوز پس از گذشت دو سال تقریبا در تمامی کشورهای جهان حضوری فعال و فراگیر دارد رفتار انسان‌ها و نیازهای آن‌ها از ابزارهای الکترونیکی مصرفی را به‌کل تغییر داده است. از زمان شيوع ويروس ياد شده کار کردن، آموزش و سرگرمی همگی به محیط خانه انتقال يافته و این به معنای نیاز بيشتر به تلویزیون‌های جدید، نوت‌بوک‌های تازه، مانیتورها، تبلت‌ها، تجهیزات ورزشی، کنسول‌های بازی، شبکه اینترنت پر سرعت و حافظه‌های حجیم است. از اين رو نيازهاي جديدي براي اين قطعات كوچك جادويي در جهان به وجود آمده است.

چالش ريز تراشه ها، همزمان با شيوع كرونا
در دهه اخير پیشرفت‌های چشمگير در دنياي آي.تي و قوت گرفتن بازار آن‌، برخي كمبودها را نمايان ساخت، اما همزمان با شيوع كرونا شرایط بحرانی‌ در اين زمينه پیش روی بشریت قرار گرفت. حرکت پر شتاب به سمت خودروهای الکتریکی، گسترش شبکه جي5 در سراسر جهان، بهره گيري بيشتر از هوش مصنوعی و ... همگي از افزایش نیاز به قطعات و چیپ‌ست‌های الکترونیکی حكايت دارد. از اين رو زنجیره محدود تأمین اين نوع کالاها امکان پاسخگویی به نیاز روزافزون آن در شرايط كنوني را سلب كرده است.
در ریشه‌یابی این مشکلات به سرنخ هايي در خصوص صنعت خودرو مي رسيم. از يك سو كاهش منابع تامين ريز تراشه ها و از ديگر سو بالا رفتن مصرف شركت ها به دليل توليد خودروهاي پيشرفته، خودروسازان جهاني از فورد و نیسان گرفته تا تویوتا و بي.ام.دبليو با مشکلات مشابهي مواجه شدند. به‌مرخصی فرستادن کارگران و کاهش چند میلیونی ظرفیت تولید، پای سیاستمداران در سطح امنیت ملی به اين موضوع گشوده شد. به طوري كه آمریکا، ژاپن و آلمان به عنوان سه اقتصاد بزرگ و سازنده خودرو، فشارهای بيشتري را بر سازندگان چیپ‌ست براي افزایش تولید و در اولویت قرار دادن خودروسازان وارد ساختند. این مساله با این‌که به بهبود نسبی تولید در صنعت خودرو در اواخر سال2020 انجامید، اما بحران تأمین قطعات الکترونیکی را که از قبل با چالش بزرگي روبه رو بوده، وارد فاز جديدي کرد.

اهميت و تاثير چيپ ست ها در صنعت خودروسازي
لازم به ذكر است در یک خودرو معمولی حدود ۱۵۰۰ و در خودروهای مدرن بيش از ۳۰۰۰ تراشه نیمه‌هادی به کار می‌رود و در مجموع، ۱۵ درصد از تولیدات تراشه جهانی در صنعت خودرو مصرف می‌شود. اين ميزان نياز به چيپ ست ها، در ساير صنايع كمتر به چشم مي خورد.
در نتيجه کمبود چیپ‌ست در سال ۲۰۲۱ تولید خودروسازان جهان کم شد و فرصت تولید ۷.۷ میلیون دستگاه خودرو از دست رفت و بالغ بر ۲۱۰ میلیارد دلار زیان از این بابت به خودروسازان وارد شد.
کمبود این قطعات كوچك ضروري، همواره سبب افزایش تولید ناقص خودرو می‌شود و پارکینگ خودروسازان را از خودروهایی که شرایط عرضه به بازار را ندارند، پر می‌شود. حتی در سال ميلادي گذشته غول‌های خودروسازی مانند تسلا، فورد و جنرال موتورز اذعان داشتند كه پارکینگ‌هاشان با خودروهای نیمه آماده پر شده است. به همین ترتيب تویوتا در سپتامبر سال ۲۰۲۱ مجبور شد ۴۰ درصد از تولیدات جهانی خود را کاهش دهد و جنرال موتورز نیز برخی تولیدات خود را به نصف کاهش داد، اين در حالي است كه نيروي انساني آنان نيز با كاهش رو به رو شد.

اثرات بحران کمبود چیپ ست همچنان ادامه دارد و در سال ۲۰۲۲ نیز دامن صنعت خودرو را رها نكرده است. پیش بینی می‌شود این بحران تا سال ۲۰۲۳ ادامه یابد. گزارش ها نشان مي دهد در سال ۲۰۲۰ کاهش تولید خودرو به حدود ۷ میلیون دستگاه و در سال ۲۰۲۳ احتمالا به ۱.۳ میلیون دستگاه خواهد رسيد.

تولید چیپ ست‌های الکترونیکی در ايران خودرو
در شرایطی که صنعت خودرو جهان در سال هاي اخير تحت تاثیر بحران کمبود تراشه قرار داشت، صنعت خودروسازي ایران نیز تحت شدیدترين تحریم‌هاي تاریخ با برخي معضلات مانند كمبود قطعات الكترونيكي، آشفتگي بازار قطعه و خودرو و در نتيجه پرشدن پارکینگ‌ها از خودروهای ناقص مواجه بوده است. هر چند كه در سال جاري با افزايش توليد خودروهاي كامل و عبور مستقيم محصول از خط توليد ايران خودرو، ديگر هيچ خودرو مانده در كف كارخانه وجود ندارد و همه پاركينگ هاي اين خودروساز بزرگ محصولات آماده تحويل را در خود جاي داده است.
در چنین شرایطی تولید چیپ ست‌های الکترونیکی با همکاری ساپکو به عنوان اصلی‌ترین تامین‌کننده قطعات محصولات ایران خودرو رويداد بسيار قابل توجهي است که علاوه بر صنعت خودروسازي، ساير صنايع كشور را پوشش خواهد داشت.
گروه صنعتی ایران خودرو با وجود بحران تحریم‌ها و در سال تولید، دانش بنيان، اشتغال آفرین، اقدام به داخلی‌سازی یکی از مهم‌ترین قطعات الكترونيكي تولید خودرو کرد. شرکت ساپکو برای نخستین بار در کشور و خاورمیانه، داخلی‌سازی و تولید انبوه چیپ ست‌های الکترونیکی مصرفی در خودرو را عملیاتی کرد. در اين راستا بايد اذعان داشت كه صنعت خودروی کشور سالانه به حدود دو میلیون چیپ‌ست الکترونیکی نیاز دارد که این تفاهم نامه و تولید انبوه تراشه‌های مذکور به بحران کمبود آن پایان می‌بخشد و امید می‌رود زمینه خودکفایی در تولید تراشه‌های الکترونیکی سایر صنایع نیز محقق شود و بزودي شاهد صادرات آن به كشورهاي منطقه باشيم.
كلام آخر...
چرخه تولید، حلقه های به هم پیوسته ای است که گسست یک حلقه، زنجیره را از حرکت باز می دارد. تامین و تولید قطعات یکی از مهم ترین حلقه هایی است که در ساخت و تکمیل خودرو نقش حیاتی دارد. ناگفته پیداست یک خودرو از هزاران قطعه تشکیل شده که کسری در هر یک، مانع خروج محصول از کارخانه می شود (كه همين مساله بارها براي خودروسازان جهاني كه در همين نوشتار نيز به آن اشاره شد رخ داده است). این حلقه به حلقه مهم دیگری گره خورده که نامش مواد اولیه است. تامین مواد اولیه نیز به حلقه دیگری تحت عنوان نقدینگی وابسته است. تامین نقدینگی نیز به سود حاصل از فروش محصول باز می گردد و این قصه همچنان ادامه دارد... حال چنانچه تمام این فرایند ها با مانع بزرگی چون تحریم های اقتصادی و مشابه آن مواجه شود، ده ها حلقه به حلقه های موجود افزوده می شود.
با اين اوصاف بسياري از كمبودها در حوزه هاي ياد شده ريشه در ساختار سياسي، اقتصادي كشورها دارد كه توليد كننده را دچار چالش مي كند. به يادمان باشد كه خودروسازان داخلي با وجود همه اين چالش ها، دستاوردهاي چشمگيري در سال هاي اخير داشته اند و موفق شدند با ايجاد زيرساخت هاي لازم، برخي كمبودها و موانع را از سر راهشان بردارند.