در روزهای کرونایی، بسیاری از دانشجویانی که در میانه راه تحصیل بودند، تحصیلات خود را به پایان رساندند و از لذت پوشیدن لباس فارغ‌التحصیلی در جشن دانش‌آموختگی محروم شدند. عده‌ای در دانشگاه پذیرفته شدند اما به جای اینکه شیرین‌ترین روزهای مرحله جدید تحصیل خود یعنی ترم اول دوران کارشناسی را در کلاس‌های درس تجربه‌کنند، پشت سیستم‌های کامپیوتری سپری کردند. رؤیا و آرزویی که برای همیشه به محاق رفت و فرصتی که هیچ‌گاه برای آنها محقق نشد.
به گزارش مردم سالاری آنلاین،سه سال پیش،هنگامی که نخستین فرد مبتلا به کرونا ویروس سندرم حادتنفسی در دسامبر سال ۲۰۱۹ در شهر "ووهان" چین شناسایی شد، شاید کمتر کسی تصور می‌کرد که جهان با پدیده‌ای روبرو است که تمام کشورهای دنیا و بسیاری از مولفه‌های زندگی بشری را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
اسفند، ماه آخر زمستان ۹۸؛ کرونا به بزرگ‌ترین گربه جهان همچون کشورهای دیگر، قدم گذاشت. در نخستین روزهای کرونایی، مسئولان اجرایی وقت کشور تصور می‌کردند که یک هفته میزبان این ویروس مرگبار هستیم اما این تصور ساده‌انگارانه، یک رویای شیرین بود. در همان روزهای نخست کرونایی، دولت دوازدهم که مسئولیت اجرایی امور را در دست داشت، درباره تعطیلی یک هفته‌ای دانشگاه‌ها تصمیم‌گرفت اما جبر روزگار این تعطیلی را به درازا کشاند. تعطیلی یک هفته‌ای، حدود ۱۰۸ هفته طول کشید و چراغ برگزاری کلاس‌های درس به صورت حضوری تا فروردین ماه سال ۱۴۰۱ خاموش ماند.
آموزش مجازی، تجربه‌ای نو در روزهای کرونایی
در روزهایی که کرونا یکه‌تاز میدان بود، دانشگاه‌ها به ناچار به آموزش مجازی روی‌آوردند. بیش از ۲ سال از عمر این شیوه آموزشی می‌گذرد،غیرمنصفانه است که از تجربیات ارزشمندی که آموزش عالی در این دوران به دست آورد، چشم‌پوشی کرد. پیش از اینکه دانشگاه‌ها شیوه آموزش مجازی را تجربه‌کنند، استفاده از فضای مجازی به عنوان ابزاری برای پیش‌برد اهداف آموزشی و تدریس غیرممکن است. نه تنها استفاده از این شرایط غیرممکن بود و مقبول واقع نمی‌شد، بلکه پیشنهاد به‌کارگرفتن این ابزار با شدیدترین واکنش‌ها هم همراه می‌شد.
صرف نظر از مصیبت‌ها، مشکلات و ناهنجاری‌هایی نظام آموزش عالی ایران که به واسطه شیوع کرونا در ایران بروز یافته‌اند، آموزش مجازی به عنوان یک روش و ایزار برای نظام آموزش عالی کشور پذیرفته شد. اگرچه این روش از سوی نظام آموزش عالی پذیرفته شد اما زیرساخت‌ها و شرایط آموزش مجازی در روزهای نخست کرونایی غیرقابل قبول بود. اساتید نمی‌توانستند وجه تمایز میان دو روش مجازی و حضوری را به خوبی تشخیص‌دهند؛ عده‌ای از اساتید همان محتوی درسی دوران حضوری را در شرایط آموزش غیرحضوری بکار میگرفتند که از بازدهی مناسبی برای دانشجویان نداشت. برخی از اساتید هم بنا به شرایط سنی خود با سیستم‌های نوین آموزشی آشنایی نداشتند، بنابراین نمی‌توانستند که اثربخشی چندانی در کلاس‌های درس داشته باشند. کسب تجربه در گذر زمان، شرایط را رفته‌رفته بهتر کرد و آموزش غیرحضوری را به تنها راهکارِ در روزهای کرونایی تبدیل شد.
وضعیت روزهای نخست آموزش مجازی با روزهای کنونی قابل مقایسه نیست، موضوعی که کارشناسان آموزش عالی بر آن تاکیدمی‌کنند. به گفته دکتر مجتبی شریعتی نیاسر، معاون آموزشی اسبق وزارت علوم، اگرچه آموزش مجازی روند رو به رشدی را تجربه کرده‌است اما با سایر کشورهای پیشرفته فاصله دارد. این فاصله را می‌توان از چند جهت بررسی کرد؛ نخست اینکه زیرساخت‌های اینترنتی جوابگوی دانشجو و اساتید که در سراسر کشور در این فضا تحصیل می‌کنند، نیست. در زمینه آموزش مجازی با کشورهای جهان فاصله داریم باید به استانداردهای جهانی نزدیک شویم.
اگرچه نتوانستیم به استانداردهای جهانی نزدیک شویم امابهبود این شیوه در گذر زمان مشهود است.
کلاس‌های درس، جانی تازه گرفتند
اسفند ماه ۱۴۰۰، طرح بازگشت دوباره دانشجویان به کلاس‌های درس به صورت آزمایشی در برخی از دانشگاه‌ها اجرا شد؛ مراکز آموزش عالی، این آزمون سخت را با موفقیت پشت سرگذاشتند. به همین دلیل، مسئولان آموزش عالی کشور برای تصمیم خود یعنی بازگشایی مجدد دانشگاه‌ها و برگزاری کلاس‌های حضوری مصمم‌تر شدند. از زمان شیوع کرونا تا به امروز، دانشگاه‌ها در فروردین ماه سال ۱۴۰۱ تا پایان نیم‌سال دوم سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ به صورت حضوری پذیرای دانشجویان مقطع کارشناسی بودند. این‌طور تصور می‌شود، که چرخ دانشگاه‌ها در دوران کرونا به طور کامل از حرکت ایستاد اما دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی که در حال نگارش پایان‌نامه یا رساله دکتری خود بودند، برای بهره‌مندشدن از امکانات آزمایگشاهی در دانشگاه‌ها حضور داشتند. در دوران کرونا، چرخ دانشگاه‌ها به طور کامل متوقف نشد بلکه به کندی حرکت‌می‌کرد.
بازگشایی دوباره با انتقاداتی همراه بود
حضور دوباره دانشگاهیان در مراکز آموزش عالی کشور، حیات را باردیگر در رگ‌های دانشگاه‌ها به جریان انداخت و زیست‌دانشجویی به معنای واقعی برقرارشد. بسیاری از مولفه‌های زندگی دانشجویان که در دوران کرونا غبار گرفته بودند، غبار از چهره گرفتند و جان تازه پیدا کردند. بازگشایی دانشگاه‌ها در فروردین ماه سال جاری با واکنش‌های متفاوتی همراه بود؛ عده‌ای از حضور دوباره دانشجویان درکلاس‌های درس استقبال کردند و برخی نسبت به این موضوع انتقاداتی واردکردند. منتقدان بر این باور بودند، ترم تحصیلی بر بستر فضای مجازی و به صورت غیرحضوری آغاز شده است، به همین دلیل، برگزاری یکباره کلاس‌های حضوری موجب دوگانگی و برهم خوردن برنامه‌های آموزشی پیش‌بینی شده، می‌شود.
منتقدان بازگشایی دانشگاه‌ها محدود به کارشناسان آموزشی نبود، گروهی از دانشجویان هم نسبت به بازگشایی دوباره دانشگاه‌ها انتقاداتی وارد کردند. شاید بتوان گفت که انتقاد آنها، ریشه در تغییر سبک زندگی و نحوه حضور در کلاس‌های دانشگاه‌ها در دوران کرونا دارد. همچنین تغییر شیوه برگزاری امتحانات پایان‌ترم به واسطه حضور مجدد دانشجویان در دانشگاه و کاهش میانگین نمرات به واسطه نظارت بیشتر بر عملکرد دانشجویان در زمان برگزاری آزمون از دیگر دلایل مخالفت دانشجویان برای برگزاری کلاس‌های حضوری باشد.
انتقادهای مطرح شده علیه بازگشایی رسمی دانشگاه‌ها کارساز نبود؛ مسئولان اجرایی نظام آموزش عالی، تصمیم خود درارتباط با بازگشایی دانشگاه‌ها را اجرا کردند. بدون شک، بازگشایی دانشگاه‌ها،آثار و نتایج متفاوتی به ارمغان آورد اما شاید ملموس‌ترین مؤلفه، کاهش افت تحصیلی و نمرات دانشجویان باشد. دانشجویانی که در دوران کرونا با استفاده از راهکارهای نامتعارف نمرات بسیاری بالایی کسب کرده بودند، به واسطه برگزاری امتحانات حضوری نتوانستند نمره‌های بالایی که در زمان آموزش مجازی به دست آورده بودند، باردیگر کسب کنند.
مخالفان آموزش مجازی چه دیدگاهی داشتند؟
به طور قطع، آموزش یک رابطه دو سویه است بنابراین کنش متقابل یادگیرنده و یاددهنده در آن بسیار اهمیت دارد. مخالفان سیستم آموزش مجازی با اتکا بر دوسویه بودن آموزش به شیوه مجازی انتقاداتی وارد می‌کنند. به گفته منتقدان، آموزش با هدف ایجاد یادگیری میان یک آموزش‌دهنده با یک یا چند آموزش‌گیرنده همراه با کنش متقابل انجام می‌شود؛ اگر آموزش با این مولفه همراه نباشد، هیچ فایده و ثمری ندارد. تجربه ثابت کرده است مخالفان آموزش مجازی بر این موضوع تاکید می‌کردند که دانشجویان در کلاس‌های درس مجازی حضور واقعی ندارند و هیچ ارتباطی میان دانشجو و استاد برقرار نمی‌شود.
طبق این تعریف آموزش فقط به آموزش حضوری محدود نمی شود لذا هیچ الزامی وجود ندارد تا کنش متقابل فقط به صورت چهره به چهره باشد به هر حال برقراری کنش متقابل در ایجاد آموزش موفق و کارآمد حائز اهمیت است.
برخی از کارشناسان نظام آموزش عالی بر این باور هستند که الگو و ساختار منسجمی در ایران برای آموزش مجازی تعریف نشده، ساختار آموزش حضوری دارای ضرورت‌ها و ویژگی‌های مختص به خود است.به هنگام شیوع ویروس کرونا، عجولانه آموزش حضوری را در قالب آموزش مجازی پیاده‌سازی شده‌است اما به دلیل محدودیت زمانی چاره‌ای جز این کار وجود نداشته است. با توجه به شرایطی که آموزش مجازی پشت‌سر گذاشت، حداقل هدف‌های آن محقق شد.
مهر، درب‌های دانشگاه‌ها به روی دانشجویان باز می‌شود
بر اساس مصوبه ستاد ملی کرونا، دانشگاه موظف هستند که سال تحصیلی پیش‌رو را به صورت حضوری برگزار کنند. در بخشی از مصوبه ستاد ملی کرونا که به وزارت خانه‌های علوم تحقیقات و فناوری، بهداشت درمان و آموزش پزشکی، آموزش و پرورش و دانشگاه آزاد ابلاغ شده است آمده، با توجه به قطعی بودن آموزش حضوری در مدارس و دانشگاه‌ها، قبل از آغاز سال تحصیلی جدید، تزریق نوبت یادآور واکسن برای دانشجویان پیگیری شود.
بازگشایی دانشگاه را نباید محدود به مصوبه ستاد ملی کرونا دانست بلکه دستور آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم در بازرگشایی دانشگاه نیز غیرقابل کتمان است. دکتر محمدعلی زلفی‌گل در آیین اختتامیه اجلاس رؤسای دانشگاه‌ها که در شهریور ماه سال جاری برگزار شد، درباره این موضوع گفت: رئیس‌جمهور تاکید کرده است که کلاس‌ها به صورت حضوری برگزار شود و ما مطیع قانون هستیم.
این سخن وزیر علوم حاکی از آن است که دیگر هیچ‌کلاسی به صورت مجازی برگزار نمی‌شود و کلاس‌های درس به همان شکل سنتی برگزار می‌شود. اگرچه اجرای کلاس‌های حضوری در دستور کار قرار گرفته اما این تصمیم تا زمانی اجرا می‌شود که شرایط خاصی ایجاد نشود.
از پتانسیل فضای مجازی استفاده می‌شود
انتقال فعالیت‌هایی که در این بازه زمانی ۲ ساله در دنیای مجازی انجام می‌شد، به دنیای واقعی؛ به معنای بازگشت کامل به رزگار گذشته نیست،؛ چرا که وزارت علوم، تحقیقات و فناوری درنظر دارد که از بستر فضای مجازی برای آموزش‌های بیشتر استفاده کند.
وزیر علوم درباره تجربیات آموزش عالی در دوران کرونا با بیان اینکه دانشگاه‌ها به سرعت توانستند با شرایط کرونایی هماهنگ شوند، اظهار کرد: بسترهای نرم‌افزاری، سخت‌افزاری و مغزافزاری از سوی مراکز آموزشی برای برگزاری کلاس‌های الکترونیکی و مجازی در دوران پاندمی ایجاد شدند. اگرچه ایجاد زیرساخت‌ها هزینه‌بر بود اما تجربیاتی که در این دوران به دست‌آوردیم ذی قیمت بود و باید در دوران پساکرونا به کار گرفته شوند.
وزیر علوم،تحقیقات و فناوری در گفتگویی تاکید کرده است،با توجه به اینکه کلاس‌ها در سال تحصیلی جدید به صورت حضوری برگزار می‌شوند، لذا باید از تجربیاتی که در روزهای کرونا به دست‌آوردیم به نحو دیگری استفاده‌کنیم. دانشگاه‌ها می‌توانند برای اساتیدی که از فضای مجازی در زمینه آموزش استفاده می‌کنند، امتیازاتی قائل‌شوند. توضیح‌داد: یک عضو هیئت علمی، تمام جلسات کلاس‌های خود را به صورت حضوری برگزار می‌کند؛ در کنار کلاس‌های حضوری، جلسات مازاد پرسش و پاسخ را در فضای مجازی برای دانشجویان ارائه می‌دهد. همچنین این احتمال وجود دارد، اساتید، مفاد درسی ارائه شده در کلاس را ضبط کنند و در بستر فضای مجازی به صورت برون‌خط ارائه‌دهند. من از دانشگاه‌ها می‌خواهم به اساتیدی که از پتانسیل فضای مجازی برای بهبود آموزش استفاده می‌کنند، بسته‌های تشویقی اعطاکنند. فضای مجازی، ابزاری در دستان اساتید دانشگاه‌ها برای تفهیم بهتر مطالب است. فضای مجازی می‌تواند بستر مناسبی برای ارائه برنامه‌های فوق‌برنامه و همایش‌های علمی باشد،
به واسطه ظاهرشدن پدیده کرونا در زمستان ۹۸، سبک و شیوه آموزشی جدید در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی کشور برقرار شد که همچون بسیاری از مؤلفه‌های اجتماعی با واکنش‌های مثبت و منفی همراه شد. همان فاصله‌ای که بین مردم در اجتماع حاصل شد، میان دانشجویان و اساتید بقرار شد و به گونه‌ای که محیط‌های آموزشی، نوع ارتباط یاددهنده و یادگیرنده، روش تدریس، شکل ارزشیابی، وتعامل و ارتباط چهره به چهره به شدت تحت تأثیر قرار گرفت. تجربه‌های مثبت و منفی که در آموزش مجازی به دست آمد، راهنمای مفیدی برای ادامه مسیر آموزش در روزهایی شد که روند ابتلاء به این بیماری کاهش یافته است. وزارت علوم با استناد به بازگشایی دانشگاه‌ها در فروردین ماه ۱۴۰۱ و تجربه روزهای کرونایی به این نتیجه رسید که بازگشایی دوباره دانشگاه‌ها می‌تواند بهترین گزینه برای شرایط فعلی نظام آموزش عالی باشد اما در کنار آموزش حضوری از اندوخته ارزشمندی که از دوران کرونا به یادگار مانده است، استفاده کند.
منبع:ایسنا
