مردم سالاری آنلاين - فرونشست زمین؛ دستیار خاموش زلزله در تهران!

رییس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو با اشاره به برداشت بی‌رویه از منابع آبی گفت: بسیاری از سازه‌هایی که در تهران بر روی دشتی که سفره‌های آب زیرزمینی آن خالی شده ساخته شده‌اند ممکن است به جای یک زلزله هفت ریشتری با یک زلزله پنج ریشتری فرو بریزند.
چندی پیش موسسه تحقیقاتی اینتل‌ لب با انتشار تصاویر ماهواره‌ای، فرونشست زمین در اطراف تهران را بمب ساعتی بی‌صدا توصیف کرده بود و آن را تهدیدی برای ۱۳ میلیون نفر جمعیت ساکن در این مناطق دانست.
البته پدیده فرونشست زمین مساله جدیدی نیست و چند سالی است که زنگ خطر آن در دشت های کشور از جمله تهران به صدا در آمده است، سازمان زمین شناسی نرخ فرونشست در تهران را ۳۶ سانتمیتر در سال اعلام کرد در حالی که استاندارد جهانی آن ۴ میلیمتر در سال است یعنی اگر میزان فرونشست زمین از ۴ میلیمتر در سال بیشتر باشد باید شرایط بحرانی اعلام شود در حالی که ما در تهران ۳۶ سانتیمتر، فارس ۵۴ سانتمیتر، خراسان ۲۵ و اصفهان ۲۳ سانتیمتر سالانه فرونشست زمین داریم.
ایران در اقلیمی خشک و نیمه خشک واقع شده از این رو منابع آبی محدودی دارد که متاسفانه با این حال از همان منابع محدود هم درست استفاده نمی کنیم به طوری که اکنون حدود ۱۳۰ میلیارد متر مکعب تمام آب قابل استحصال در کشور است که متاسفانه سالانه بیشتر از این میزان استفاده می کنیم یعنی حدود ۶ تا ۷ میلیارد متر مکعب بیشتر از ظرفیت منابع آب قابل استحصال برداشت می کنیم در حالی که کارشناسان معتقدند باید حداقل ۵۰ میلیارد متر مکعب از این رقم را استفاده نکنیم و بگذاریم در سفره های آبهای زیر زمینی ذخیره بماند.
در کنار اقلیم خشک و برداشت بی رویه از منابع آبی، اما چند سالی است که خشکسالی هم بر آنها اضافه شده و دشت ها، کوه ها، رودخانه ها و انسان ها با آن دست و پنجه نرم می کنند که به مرور این مساله نیز مشکلات زیادی را برای منابع آبی به همراه آورده است به طوری که اکنون ۱۴ استان کشور از جمله تهران، کرمان، یزد، اصفهان، خراسان رضوی، همدان، فارس، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، سمنان، البرز، قزوین، مرکزی، اردبیل و گلستان درگیر پدیده فرونشست زمین شده است که می تواند عوارض جبران ناپذیری به همراه داشته باشد.
وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز اعلام کرده بود که اکنون از ۶۰۶ دشت موجود در کشور، بیش از ۳۰۰ دشت با وضعیت قرمز و بحرانی مواجه‌اند و همین مساله سبب شده تا بخش‌هایی از کشور خالی از سکنه شده و مهاجرت از جنوب به شمال را شاهد باشیم، تمام اینها نشان می دهد که ما در مصرف منابع آبی زیر زمینی خود اسراف کرده ایم و الان نتیجه آن قابل مشاهده و لمس است و خطرش زندگی ما را تهدید می کند چون محمد درویش رییس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو معتقد است بسیاری از سازه هایی که در تهران بر روی دشتی که سفره های آب زیر زمینی آن خالی شده ساخته شده اند ممکن است به جای یک زلزله ۷ ریشتری با یک زلزله ۵ ریشتری فرو بریزند.
چندی پیش نیز محمد درویش رییس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو به ایرنا گفته بود که در مدت پنج دهه گذشته ذخیره هزار ساله منابع آبی کشور را مصرف کرده‌ایم، به طور نرمال انتظار داریم که از هر متر بارندگی یک چهارم آن در زمین نفوذ کند که اگر پوشش گیاهی مناسب باشد و طرح های آبخیزداری و آبخوانداری به درستی اجرا شود این نسبت یک چهارم می تواند تا یک دوم و حتی بیشتر هم افزایش یابد، اما اگر این اتفاقات نیفتاده باشد و زمین برهنه باشد پوشش گیاهی جنگلی و طبیعی از بین رفته باشد حتی این یک چهارم هم تحقق نمی یابد.
درویش روز شنبه در گفت وگو با خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: پدیده فرونشست در ایران بسیار بحرانی است چون میزان برداشت از سفره های آب زیرزمینی بیشتر از میزان تغذیه آنها است در یک مطالعه ای که اخیرا چند دانشمند ایرانی انجام دادند گفتند در مدت ۱۴ سال گذشته ۷۴ میلیارد متر مکعب بیشتر از آبی که وارد سفره های آب زیرزمینی کشور شده برداشت صورت گرفته است بنابراین ماجرا بسیار جدی است.
وی به تاثیر ساخت و سازها و آسفالت ها در کاهش منابع آبی زیر زمینی اشاره کرد و افزود: به خاطر اینکه بیشتر محیط های شهری آسفالت و سیمان است و یا به پشت بام منازل تبدیل شده اند از این رو دیگر مجالی برای نفوذ آب در زمین وجود ندارد که باید مسوولان شهری با روشی به نام آبخیزداری شهری بکوشند تا آب را وارد سفره های آب زیرزمینی در زیر دشت هایی که شهرها قرار دارند، کنند تا بحران جدی تر نشود، در خیلی از کشورها که حتی بیلان دشت های آنها منفی نیست اما در اطراف سکونتگاه های شهری با فرونشست زمین روبرو هستند چون شهرها سبب می شوند تا میزان تغذیه آبخوان ها کاهش یابد.
آبخیزداری یا مدیریت منابع خاک و آب برای احیاء توان خود ترمیمی طبیعت تنها راه نجات از مشکلات و چالش های زیست محیطی منابع آبی است، آبخیزداری موجب بهره‌برداری صحیح و منطقی از اراضی می‌شود لذا محصولات زراعی و دامی در سایه خاک و آب حفاظت شده، به صورت مستمر و پایدار تولید می‌شوند به طوری که منابع خاک و آب برای نسل های آینده به خوبی باقی می‌مانند.
وی اظهار داشت: در آبخیزداری شهری دانشی است که در دانشگاه ها تدریس می شود اما عملا اجرا نمی شود چون اگر می شد اکنون وضعیت شهرها حداقل از لحاظ منابع آبی زیر زمینی بهتر بود.
درویش ادامه داد: اکنون در تهران این دو مساله در حال تشدید شدن است، یعنی علاوه بر اینکه دشت های اطراف تهران مانند دشت شهریار، معین آباد، ابرده، خررود، محمد آباد و فتح آباد همه دچار فرونشست زمین شدند یعنی به شدت دچار افت سطح آب زیر زمینی و شکاف شدند، تهران بزرگ هم به کمک شبکه فاضلاب، آسفالت ها، جاده سازی، اتوبان کشی ها و ساخت و سازها، آب دیگر مجال ندارد تا به صورت سنتی وارد سفره های زیرزمینی شود و به این ترتیب دیگر آبی به زمین نفوذ نمی کند.
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع و آبخیزداری اظهار داشت: حتی کف رودخانه ها را نیز آسفالت کرده اند به عنوان مثال کنار باغ ملی گیاه شناسی کف رودخانه وردآورد را آسفالت کردند یعنی همان سیستم نفوذ طبیعی را هم از بین بردند الان در باغ گیاه شناسی ملی ۶ چاه وجود داشت که در ۸۰ متری به آب می رسیدند الان ۲۲۰ متر کف شکنی کردند اما باز هم ۳ چاه به آب نرسیده و خشک شده است، این یک بحران بسیار جدی است.
وی افزود: در یک دهه اخیر در غرب تهران ۱۷ متر سطح آب زیر زمینی کاهش یافته است بنابراین ماجرا در تهران بسیار جدی است، بسیاری از سازه هایی که ساخته شده بر روی دشت هایی است که سفره های آب زیر زمینی آن تهی شده است که ممکن است به جای یک زلزله ۷ ریشتری با یک زلزله ۵ ریشتری فرو بریزد.
درویش گفت: بیشترین میزان فرونشست زمین را در استان فارس داریم، سازمان زمین شناسی اعلام کرده که به سالانه حدود ۵۴ سانتمیتر بین دشت فسا و جهرم در استان فارس فرونشست زمین رخ می دهد همچنین بزرگترین فروچاله جهان هم در منطقه مهدی آباد در نزدیکی استهبان در میان یک باغ انار ثبت شده است.
رییس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو اظهار داشت: بر اساس استاندارد جهانی اگر میزان فرونشست زمین از ۴ میلیمتر در سال بیشتر باشد باید شرایطی بحرانی اعلام کنند در حالی که سالانه در تهران ۳۶ سانتیمتر، فارس ۵۴ سانتمیتر، خراسان ۲۵ و اصفهان ۲۳ سانتیمتر فرونشست زمین داریم.
به گفته وی در به صورت نقطه ای در جنوب غرب تهران در دشت شهریار تا ۳۶ سانتیمتر فرونشست زمین گزارش شده است.
وی تصریح کرد: بر اساس گزارش مدیریت منابع آب ایران، از میان ۶۰۰ دشت در کشور بیلان آبی حدود ۳۰۰ دشت منفی است و دشت ممنوعه اعلام شده اند.
درویش درباره اینکه آیا دشتی که دچار فرونشست شده قابل برگشت است گفت: وقتی دشتی دچار فرونشست می شود دیگر مرده است و نمی شود برایش کاری کرد اما برای جلوگیری از افزایش این پدیده و نجات دیگر دشت ها باید طرح تعادل بخشی وزارت نیرو با شدت اجرا شود بر این اساس نباید بیشتر از ۴۰ درصد از توان استحصال آب در اختیار بخش های کشاورزی، صنعت و شرب قرار گیرد؛ دستکم برای یک دوره ۱۰ ساله باید این اتفاق بیفتد.
وی تاکید کرد: منطقه ای که دچار فرونشست می شود دیگر بر نمی گردد اگر هم بخواهند برگردد دستکم ۵۰ هزار سال طول می کشد اما می توانیم مانع رخ دادن آن در دشت های دیگر کشور شویم؛ هنوز این فرصت وجود دارد که بخش های قابل توجهی از کشور را نجات دهیم.
رییس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو اظهار داشت: برای کنترل شرایط اول باید روند منفی را متوقف کنیم بعد به سمت جبران حرکت کنیم.