عباس مقدم، باستان‌شناس و سرپرست کاوش‌های پروژه پیش از تاریخ «چگاسفلی»، از دو روز حفاری غیرمجاز در این محوطه با دیرینگی پیش از تاریخ، گفت. این حفاری توسط دهیاری روستا برای ساخت کانال فاضلاب انجام شده و به بافت و آثار شش‌هزار ساله‌ی آن آسیب چشم‌گیری وارد کرده است.
به گزارش خبرگزاری ایلنا، عباس مقدم با اشاره به پیشینه‌ی تخریب این محوطه، گفت: «در سال 1340 روستایی در عرصه چگاسفلی شکل گرفته که ساکنانش خانه و جدول و آغل در این محوطه ساختند. از همان دهه‌ی چهل که ساخت‌وسازها دقیقا روی عرصه چگاسفلی آغاز شد، این عرصه در معرض تخریب بود. تا اینکه سال 1388 چگاسفلی ثبت ملی شد و از ابتدای دهه ی 90 تصمیم گرفتیم پروژه بلندمدتی در این محوطه داشته باشیم و در گام اول عرصه و حریم محوطه را تعیین کردیم، کار میدانی‌اش را انجام دادیم و ضوابط آن را در شوراهای مختلف میراث فرهنگی تصویب کردیم که توسط رییس سازمان میراث فرهنگی به استاندار خوزستان ابلاغ شد».
این باستان‌شناس با پافشاری بر اینکه برپایه‌ی قانون مجازات اسلامی هرکسی به عرصه و حریم یک محوطه یا بنای تاریخی تعرض کند، باید تاوانش را بدهد، گفت: «چون ضوابط عرصه اجازه هیچ نوع دخل و تصرفی را به کسی نمی‌دهد، یعنی در ضوابط مربوط به عرصه چگاسفلی نوشته شده که اینجا کانال‌کشی، ساخت جاده و تردد ماشین‌های سنگین و ساخت و ساز ممنوع است، به خاطر این قانون کسی نمی‌تواند از این‌دست کارها آنجا انجام دهد. اما چند ماهی می‌شد که دهیاری روستا تصمیم گرفته بود برای دفع فاضلاب، یکسری جدول در عرصه روستا ایجاد کند».
سرشاخ شدن میراث فرهنگی و دهیاری بر سر آثار ملی!
مقدم افزود: «توجه داشته باشید که تمام این روستا روی عرصه است؛ یعنی اگر زیر خانه‌های مردم را کاوش کنید به آثاری از پیش از تاریخ می‌رسید. همین مساله را با مسوولان میراث فرهنگی مطرح کردم و پایگاه میراث فرهنگی ارجان و چگاسفلی با دهیاری روستا سر شاخ شد. میراث فرهنگی می‌گفت ساخت کانال فاضلاب اینجا ممنوع است و آن‌ها هم ناراحت بودند و اعتراض می‌کردند و دعواهای سنگینی میانشان شکل کرفت. دهیاری با استاندار و مدیرکل میراث‌فرهنگی خوزستان نشست داشتند و آخر سر بنا بر این شد که در شورای فنی میراث‌فرهنگی استان خوزستان این مساله مطرح شود و این شورا تصمیم اولیه‌اش را برای معاونت میراث فرهنگی در وزارتخانه بفرستد و آن‌ها تصمیم نهایی را بگیرند که آیا ضرورت دارد عرصه را جدول‌سازی بکنند یا نه؟».
مقدم در ادامه گفت: «این داستان در جریان بود تا اینکه ساعت 9 صبح روز پنجشنبه بیستم آذر به من اطلاع دادند که شورا و دهیاری روستا بیل مکانیکی آورده و دارند عرصه را می‌کنند. بلافاصله با مسوولان استان خوزستان تماس گرفتم که جلوی کار را بگیرند. مدیرکل میراث‌فرهنگی خوزستان گفته است که تا زمان رسیدن نیروهای این اداره‌کل به محل، تنها 25 سانتی‌متر از زمین حفر شده بود، اما با توجه به عمقی که بیل مکانیکی در هر بار می‌تواند ایجاد کند، تصور می‌کنم تا عمق نیم متری، زمین را حفر کرده بودند که خوشبختانه همان موقع تلفن‌های من باعث شد که مدیرکل با فرماندار تماس گرفته و او هم از بخشدار بخواهد جلوی کار را بگیرند».
به «تذکر» بسنده کردند و دهیاری با «خیال راحت» تخریب‌ها را ادامه داد!
سرپرست کاوش‌های باستان‌شناسی تُل چگاسفلی با گفتن اینکه همان پنجشنبه جلوی حفاری گرفته شد، گفت: «قانون عرصه و حریم می‌گوید به محض اینکه کسی تعرض مشهود و عامدانه‌ای به عرصه مصوب بکند مسوولان میراث فرهنگی و پایگاه، باید طرح شکایت کنند و خیلی سریع می‌توانند حکم قضایی گرفته و عاملان را دستگیر کنند تا کارشان را ادامه ندهند. منتها روز پنجشنبه فقط به تذکر بسنده کردند. دهیاری هم جمعه، یعنی یک روز بعد از این تذکر، با خیال راحت شروع به کندن در دو سوی کانال و هر کدام به طول 150 متر کرد و در مجموع 300 متر حفاری شد».
مقدم ادامه داد: «من مشکلم با مسوولان میراث‌فرهنگی است که چطور چنین اتفاقی روز پنجشنبه افتاد اما جلوی ضرر را نگرفتند و اجازه دادند همان آدم‌ها روز جمعه دوباره تخریب‌شان را شروع کنند؟ روز جمعه که این اتفاق افتاد من در جریان قرار گرفتم و بلافاصله با مسوولان میراث‌فرهنگی استان خوزستان و پایگاه و هر کسی که توانستم، بارها تماس گرفتم تا جلوی کارشان را بگیرند. اما متاسفانه تا غروب که کار حفاری تمام شده بود کسی کاری نکرد وقتی یگان حفاظت به محل رفت که کار از کار گذشته بود. البته هنوز کارشان تمام نشده فعلا کانال را کنده‌اند و ساخت و سازش باقی مانده است».
دیواره‌ها را ویران کردند و سفال‌ها را بیرون ریختند
او با اشاره به اینکه ممکن است برخی این‌گونه تعبیر کنند که بخشی از محل کنده‌شده، پیشتر شن‌ریزی شده و آثاری آنجا نیست که نیاز به حساسیت داشته باشد، گفت: «تنها بخشی از این جاده شن‌ریزی شده است و کسانی که محل حفاری را از نزدیک دیده و از آن عکس گرفته‌اند، شاهد بوده‌اند که بخشی از دیواره‌ها تخریب شده و سفال‌ها بیرون ریخته و آسیب وارده کاملا مشهود است. ضمن اینکه کاری نداریم که جاده شن‌ریزی شده است یا نه، وقتی جایی عرصه و حریم مصوب دارد، کسی نمی‌تواند بدون مجوز در آنجا کاری انجام دهد. در ضوابط عرصه چگاسفلی اینطور نوشته شده که حتی اگر مرمت‌گران و باستان‌شناسان هم بخواهند در چگاسفلی کاری کنند باید با مجوز میراث‌فرهنگی باشد. بنابراین تخلف آشکاری صورت گرفته و از این اتفاق بسیار ناراحتم».
مقدم درباره پیش‌بینی‌اش از ویران‌گری‌ای که در این سیصد متر حفاری شده روی داده است، گفت: «من محوطه را از نزدیک ندیدم. در واقع از اسفند سال گذشته به خاطر کرونا به چگاسفلی نرفته‌ام و برای ارزیابی دقیق از آسیب وارده باید خودم یا دست‌کم یکی از همکاران باستان‌شناس آنجا را بررسی کند. چون چشم فنی در ارزیابی تخریب مهم است اما می‌دانم لایه‌های ناحیه غربی چگاسفلی که اندازه قسمت مرکزی روستا شن‌ریزی نشده بود، قطعا بسیار آسیب دیده است».
چگاسفلی توجه ما را به خلیج‌فارس بیشتر می‌کرد
این باستان‌شناس همچنین درباره‌ی اهمیت منطقه چگاسفلی گفت: «چگاسفلی از این جهت اهمیت دارد که یک محوطه‌ی آیینی مربوط به شش هزار سال پیش است و شواهد و مدارکش خیلی روشن و آشکار ما را به جامعه‌ای راهنمایی می‌کند که پیش از آن نمی‌شناختیم. از طرفی، نزدیکی‌اش به خلیج فارس ما را کمک کرده که توجه‌مان به خلیج‌فارس معطوف شود؛ چون تا پیش از آن، دیدمان همیشه به زاگرس و دشت خوزستان بوده و به کرانه‌ها و پس کرانه‌های خلیج‌فارس دقتی نمی‌کردیم».
مقدم با گفتن اینکه چگاسفلی توجه ما را به پیش از تاریخ هم جلب کرد، درحالی‌که پیشتر آن را خیلی دستِ‌کم گرفته بودیم، گفت: «جوامع پیش از تاریخی، علاوه‌بر اینکه دامدار و کشاورز بوده و در خانه‌های گلی زندگی می‌کردند جوامعی پیشرفته هم محسوب می‌شدند. به‌طوری‌که می‌توانستند از دوردست‌های فلات ایران و حتا بیرون از آن، آیتم‌هایی مانند فلزات و سنگ‌های قیمتی و مرمری را وارد کنند و ظرف‌هایی را بسازند. مس را هم از مناطق مرکزی ایران می‌آوردند و با آن به فراوانی ابزار و وسایل می‌ساختند. توجه کنید که این کارها برای شش هزار سال پیش است و آن زمان آنقدر پیشرفته بودند که می‌توانستند اولین نمونه از گورهای ساخته شده از آجر را به ما نشان بدهند. درحالی‌که کسی قبل از چگاسفلی، انتظار نداشت که در پیش از تاریخ به تکنولوژی ساخت آجر رسیده باشیم».
سرپرست کاوش‌های باستان‌شناسی تُل چگاسفلی افزود: «مهم‌تر از همه اینها اینکه چگاسفلی ریشه بسیاری از تمدن‌های پس از خودش است. شواهد و نشانه‌های فراوانی را در چگاسفلی به دست آوردیم که پایه‌گذار تمدن ایلام هستند. تمدن ایلام تا مدت‌ها ادامه داشته و همینطور تکرار می‌شده است؛ از هخامنشی و اشکانی و ساسانی تا امروز که ردپای آن در بسیاری از سنت‌های مردم مناطق جنوبی و جنوب غربی ایران دیده می‌شود، تمدنی ایلامی که ریشه در چگاسفلی و امثال آن داشته است».
مقدم در پایان گفت: «شانس ما این بوده که چگاسفلی را پیدا و شناسایی کردیم. برخلاف نمونه‌هایی که در شوش و جاهای دیگر از این دوره می‌شناختیم، امروز امکاناتی از نظر تکنیکی و روش‌شناسی در دسترس داریم که به ما کمک می‌کند تا این مدارک را بهتر به حرف بیاوریم و بهتر بتوانیم ریشه‌ها را بشناسیم».
یادآور می‌شود، کهن‌ترین آثاری است که در کاوش‌های اخیر در چگاسفلی به دست آمده متعلق به 5 تا 4 هزار سال پیش از میلاد است. منطقه‌ای که به گمان می‌رسد بهترین محل برای شکل‌گیری «دوره‌ی جنینی فرهنگ و تمدن ایلام» بوده است.
