افزایش روزافزون شیوع کرونا و آمار مبتلایان به بیماری کووید۱۹ باعث شده بسیاری از مردم نیاز به مراجعه به آزمایشگاه و انجام تست‌های تشخیص کووید داشته باشند، اما با گذشت ۱۰ ماه از شیوع این بیماری هنوز بسیاری از مردم سوالاتی درباره این آزمایش دارند.

افزایش روزافزون شیوع کرونا و آمار مبتلایان به بیماری کووید۱۹ باعث شده بسیاری از مردم نیاز به مراجعه به آزمایشگاه و انجام تست‌های تشخیص کووید داشته باشند، اما با گذشت ۱۰ ماه از شیوع این بیماری هنوز بسیاری از مردم سوالاتی درباره این آزمایش دارند.
برای پاسخگویی به سوالات شهروندان و نیز آزمایشگاه های متقاضی ورود به چرخه انجام تست تشخیص کووید۱۹ گفت و گویی با دکتر سینا مباشری زاده، مدیر امور آزمایشگاه ها و آزمایشگاه مرجع سلامت استان اصفهان داشتیم که در ادامه می خوانید.
در حال حاضر کدام آزمایشگاه‌های استان تست پی سی آر(PCR) برای تشخیص کووید۱۹ می گیرند؟
در حال حاضر ۳ آزمایشگاه دولتی در مرکز بهداشت استان، بیمارستان الزهرا(س) و آزمایشگاه جامع دانشگاه علوم پزشکی اصفهان زیر مجموعه مرکز تحقیقات عفونی درحال فعالیت هستند. آزمایشگاه های دولتی براساس دستورالعمل های موجود از گروه های هدف تعیین شده به صورت رایگان نمونه گیری و آزمایش تشخیص کرونا را انجام می دهند.
آزمایشگاه خصوصی تشخیص ویروس کرونا نیز با اخذ مجورهای لازم از وزارت بهداشت و تاییدیه انیستیتو پاستور مشغول فعالیت هستند. 
هر هفته لیست آزمایشگاه های جدید را به روز رسانی می کنیم، درحال حاضر آزمایشگاه ملل، مهدیه، دکتر برادران، مفید، بصیر، پارک، اریترون، دکتر شریفی، دکتر یاران، بیمارستان شهید صدوقی و آزمایشگاه وحید زرین شهر آزمایشگاه هایی هستند که با گرفتن تاییدیه های لازم مشغول انجام آزمایش پی سی آر (PCR) هستند. آزمایشگاه نوبل، آذرمهر و آریا نیز آزمایشگاه هایی هستند که نیاز به بررسی مجدد داشته، ولی امکان پذیرش بیمار را دارند.
برنامه ای برای افزایش تعداد آزمایشگاه های تشخیص کووید در استان اصفهان دارید؟
بله، به زودی چند آزمایشگاه جدید با گرفتن تاییدیه های لازم به شبکه آزمایشگاه های تشخیص ملکولی کشور اضافه می شوند. در برخی از شهرستان های استان امکان اضافه شدن آزمایشگاه وجود دارد ازجمله شاهین شهر، خمینی شهر و نجف آباد که در صورت گذراندن مراحل لازم در آینده نزدیک به شبکه آزمایش ملکولی کووید۱۹ اضافه می شوند.
تاکنون چه تعداد آزمایش تشخیص کووید در بخش دولتی و خصوصی در استان اصفهان گرفته شده است؟
تاکنون بالغ بر ۳۲۴ هزار و ۲۱ نمونه از مردم استان اصفهان (به غیر از شهرستان کاشان و آران و بیدگل که زیرمجموعه دانشگاه علوم پزشکی کاشان است) گرفته شده است. از این تعداد ۱۳۷ هزار و ۸۷۰ مورد مثبت و ۱۸۶ هزار و ۱۴۱ مورد منفی بوده است. همچنین تعداد موارد فوت قطعی ۳ هزار و ۷۲۲ و تعداد فوت مشکوک ۳ هزار و ۴۹۷ مورد بوده است.
سهم بخش دولتی از این آزمایشات، ۱۶۲ هزار و ۳۱۱ مورد بوده که از این تعداد نتیجه ۷۷ هزار و ۳۳۹ آزمایش مثبت بوده است. سهم بخش خصوصی نیز ۱۶۱ هزار و ۷۱۰ مورد بوده که نتیجه ۶۰ هزار و ۵۳۱ مورد مثبت بوده است.
قیمت آزمایش تشخیص کووید۱۹ در استان اصفهان چقدر است؟
درحال حاضر قیمت مصوب آزمایش خصوصی تشخیص کرونا ۵۹۰ هزار تومان تعیین شده، اما بخش خصوصی در اصفهان ۴۸۰ هزار تومان برای انجام این آزمایش دریافت می کند، این درحالی است که براساس دستورالعملی که تعریف کرده ایم اگر بیماری جراحی داشته باشد و از بخش خصوصی به آزمایشگاه ارجاع شود، تعرفه ۳۰۰ هزار تومان را می پردازد و اگر بیماری از بخش دولتی ارجاع شود تعرفه ۲۳۳ هزار تومان را می پردازد.
شرکت ها، سازمان ها و ارگان های مختلف نیز با آزمایشگاه های خصوصی در اصفهان قراردادهایی منعقد می کنند و این آزمایشگاه ها معمولا آزمایش پی سی آر  (PCR) را با قیمت ۳۰۰ هزار تومان برای زیرمجموعه های طرف قرارداد انجام می دهند.
پس از ابلاغ رسمی در این هفته، قیمت آزمایش پی سی آر ۳۰۲ هزار تومان می شود.
چرا آزمایش کووید در مقایسه با آزمایش های دیگر گران قیمت است؟
هزینه های آزمایش پی سی آر(pcr) برای تشخیص بیماری کووید شامل هزینه کیت و ملزومات آزمایش، دستگاه ها و تجهیزات لازم و نیروی تخصصی است. برای پوشش بیشتر آزمایش تشخیص کووید باید تجهیزات کافی داشته باشیم، در عین حال که اگرچه دستگاه قسمتی از آزمایش را انجام می دهد اما آماده سازی، انجام و تفسیر نتایج به عهده نیروی متخصص است که این نیروی انسانی هم ظرفیت مشخصی دارد. قیمت تمام شده یک تست بدون درنظر گرفتن سایر ملزومات نظیر دستگاه و نیروی انسانی ماهر ۱۸۰ هزارتومان است، بنابراین ماهیت آزمایش پرهزینه است. در این شرایط انجام آزمایش تشخیص کووید برای بخش خصوصی به خاطر عرضه و تقاضا مقرون به صرفه است، چون به خاطر همه گیری کرونا، مراجعان زیادی دارد، اما اگر اپیدمی نبود و در شرایط عادی شاید انجام این آزمایش برای بخش خصوصی هم مقرون به صرفه نبود.
قیمت دستگاه real-time PCR (ریل تایم پی سی آر) قبل از اپیدمی کرونا حدود  ۸۰ میلیون تومان بود، اما الان یک میلیارد تومان شده، یعنی حدود ۱۲ برابر افزایش قیمت پیدا کرده است. قیمت یک سوآپ داکرون قبل از اپیدمی ۲ هزار و ۵۰۰ تومان بود که به ۱۰ هزار تومان هم رسید و اگرچه الان قیمت آن کمتر شده، ولی هنوز به قیمت اولیه برنگشته است. در مجموع دستگاه و همینطور ملزومات آزمایش مثل کیت، مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز همه افزایش قیمت پیدا کرده و وارداتی است. با این وجود بخش خصوصی در اصفهان این آزمایش را با قیمت پایین تر انجام می دهد، چون مراجعه کننده زیادی در روز دارد و هزینه های آزمایش را با تعداد بالای بیمار جبران می کند.
آزمایشگاه‌های متقاضی چطور می توانند وارد چرخه تشخیص کووید شوند؟
به همه آزمایشگاه های خصوصی تابعه حوزه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان فراخون داده ایم تا هر آزمایشگاهی که توانمندی دارد اعلام کند، حتی از دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان و بیمارستان های تأمین اجتماعی و مراکز خیریه درخواست داشته ایم تا در صورت داشتن شرایط و ضوابط وارد این چرخه می شوند. شرایط شامل داشتن فضای لازم و کافی نمونه گیری و انجام آزمایش است، همچنین تهیه وسایل و تجهیزات لازم و نیروی فنی و متبحر در این چرخه بسیار مهم است که تایید این شرایط تا این مرحله به عهده دانشگاه علوم پزشکی اصفهان است. در مرحله بعد دانشگاه علوم پزشکی به وزارت بهداشت اعلام می کند که آزمایشگاهی شرایط و امکانات لازم را دارد و وزارت بهداشت نیز آزمایشگاه را به انیستیتو پاستور اعلام می کند پس از آن با ارسال نمونه های متعدد و بررسی نتایج آن، اگر آزمایشگاه موفق عمل کرد مجوز ۶ ماهه فعالیت به عنوان آزمایشگاه تشخیص ملکولی دریافت می کند و پس از ۶ ماه در صورت نیاز و پس از بررسی مجدد تمدید می شود.
این فرایند سخت گیرانه و بسیار دقیق است، به خاطر همین تاکنون فقط ۱۴ آزمایشگاه توانسته اند وارد این چرخه شوند.
ظرفیت لازم برای افزایش تعداد آزمایشگاه ها در استان وجود دارد؟
بله، این ظرفیت وجود دارد. در حال حاضر به طور متوسط روزانه ۲ هزار تست تشخیص بیماری کووید۱۹ در استان اصفهان انجام می شود که به راحتی می توانیم این تعداد را به ۵ هزار تست در روز افزایش دهیم و این ظرفیت هم در بخش دولتی و هم بخش خصوصی وجود دارد. البته بخش دولتی موظف است براساس دستورالعمل ها عمل کند و بقیه افراد می توانند به آزمایشگاه های خصوصی مراجعه کنند. بخش خصوصی روزی هزار تست انجام می دهد که با همین تعداد آزمایشگاه فعلی می تواند این ظرفیت را تا چند برابر افزایش دهد، بنابراین ظرفیت لازم را داریم.
یکی از مزایای افزایش تعداد آزمایشگاه های تشخیص کووید این است که مراجعات مردمی تسهیل می شود. در شروع اپیدمی کرونا فقط در مراکز درمانی و از بیماران بدحال تست گرفته می شود، به طوری که تنها روزی ۱۰۰ نمونه می گرفتیم، اما هم اکنون روزی بالغ بر ۲ هزار تست تشخیص کووید گرفته می شود و این ظرفیت همچنان قابل افزایش است. مزیت دیگر افزایش تعداد آزمایشگاه ها این است که رقابت سالم ایجاد کرده و می توانیم قیمت را ثابت نگه داریم. برخلاف تهران که قیمت آزمایش کووید بین ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار تومان است، در اصفهان قیمت این آزمایش بین ۲۵۰ تا ۴۸۰ هزار تومان یعنی حدود نصف است.
علت شلوغی برخی آزمایشگاه‌های خصوصی چیست؟ آن هم در شرایطی که هرگونه اجتماع و ازدحامی پرخطر محسوب می شود.
آزمایشگاه های خصوصی مرتب مورد پایش قرار می گیرند و حتی در مواردی که آزمایشگاه فضای مناسب را فراهم نکرده مجوزش را لغو کرده، یا تعداد مراجعه کنندگان آزمایشگاه را محدود کردیم. باید توجه داشته باشیم که آمار ابتلا به کرونا و درخواست آزمایش افزایش زیادی داشته و به همین خاطر گاهی تعداد مراجعان به مراکز افزایش پیدا می کند، اما اگر مردم به آزمایشگاه های مختلف مراجعه کنند شلوغی و ازدحام پیش نمی آید، اگرچه معتقدم ارگان ها و شرکت ها باعث شلوغی و ازدحام برخی آزمایشگاه ها می شوند، مثلا به شرکت های هواپیمایی لیست آزمایشگاه های مجوزدار و مورد تایید را اعلام کرده ایم و با هرکدام می توانند قراداد ببندند ولی با انتخاب یک آزمایشگاه، بار مراجعات آن آزمایشگاه را بالا می برند، درصورتی که مردم می توانند به هرکدام از آزمایشگاه های مورد تایید مراجعه کنند.
بارها اعلام کرده ایم شرکت ها و ارگان ها باید همکاری کنند و کارکنان خود را فقط به یک آزمایشگاه ارجاع ندهند، چون اگر قرار باشد کسی روی کیفیت نتایج آزمایشگاه نظر بدهد ما هستیم نه سازمان یا ارگان، ضمن اینکه همه آزمایشگاه ها مرتبا مورد پایش قرار می گیرند.
به طور کلی در چه مواردی نیاز به انجام آزمایش کووید است؟
بهتر است افراد در صورت داشتن علائم کووید19 اول به پزشک مراجعه کنند و اگر پزشک تشخیص داد آزمایش بدهند. به خاطر شیوع بالای بیماری هر کسی دو تا سه علائم شایع کرونا را داشته باشد کووید مثبت در نظر گرفته می شود و نیازی به تست پی سی آر ندارد، ضمن اینکه اگر یک نفر در خانواده کرونا آزمایش داد و مثبت شد بقیه نیازی به انجام آزمایش ندارند.
اما برخی افراد از طرف محل کارشان مجبور به انجام آزمایش می شوند.
برای بازگشت به کار نیاز به آزمایش منفی پی سی آر نیست، کافی است پرسنل علامت دار دو هفته قرنطینه شود، حتی زمان قرنطینه در برخی کشورها کمتر است و بعد از این مدت ناقل نیستند، به همین خاطر نیازی به ارائه تست منفی برای بازگشت به کار نیست.
یکی از سوالات مهمی که از ابتدا مطرح بوده این است که چرا برای تشخیص کووید تست (pcr) مورد تایید است؟
ملاک تشخیص قطعی بیماری کووید۱۹ در دنیا تست پی سی آر (pcr) است و هر کسی تست مثبت داشته باشد به عنوان مبتلا به کووید درنظر گرفته می شود. البته به دلیل ماهیت ویروس برخی مواقع، علی رغم داشتن علائم بالینی در بیماران نتیجه تست آنها منفی می شود و به همین خاطر این افراد مشکوک در نظر گرفته می شوند. البته این موضوع برای درمان بیمار مشکلی ایجاد نمی کند، چون پزشک براساس تشخیص بالینی بیمار را درمان یا بستری می کند.
تست های دیگر تشخیص کووید تا چه اندازه معتبر هستند؟
در شرایط فعلی هر فردی علائمی همچون گلودرد، سرفه، تب، تنگی نفس، از دست دادن حس بویایی و چشایی و سرگیجه داشته باشد کفایت می کند و کووید درنظر گرفته می شود. در کنار این علائم بالینی، بعضی تست های آزمایشگاهی غیرتخصصی وجود دارد که به پزشک برای تشخیص بهتر کمک می کند.
آزمایش آنتی بادی در واقع نشان دهنده واکنش ایمنی بیمار به ویروس بعد از گرفتاری است. یک هفته پس از شروع علائم بیماری ابتدا IgM و بعد از آن IgG افزایش می یابد، اگرچه در بیماران با علائم خفیف گاهی افزایش آنتی بادی اتفاق نمی افتد، در نتیجه تست IgM و IgG برای تشخیص کووید۱۹ خیلی کمک کننده نیست و بیشتر کاربرد اپیدمولوژیک دارد،
آیا در حال حاضر امکان انجام آزمایش تشخیص کووید در منزل وجود دارد؟
برای نمونه گیری آزمایش تشخیص کووید فرد یا خانواده اش باید از آزمایشگاه مجاز درخواست کنند نمونه گیر به منزل بیمار بفرستند و یا مراکز مراقبت در منزل که مجوز قانونی از دانشگاه علوم پزشکی دارند مجاز هستند نمونه گیری در منزل را انجام داده و به آزمایشگاه های طرف قرارداد ارجاع دهند. کلیه بیمارستان های خصوصی و دولتی سطح شهر نیز مجاز به گرفتن نمونه و ارسال به آزمایشگاه های مجوزدار هستند. اما مردم باید مراقب باشند و به هیچ عنوان به تبلیغات نمونه‌گیرهایی که در سطح شهر انجام می شود و دنبال نمونه گیری غیرقانونی هستند اعتماد نکنند.
به عنوان سوال آخر، گزارشی هم از وضعیت کارکنان آزمایشگاه‌ها در همه گیری کرونا بدهید؟
کارکنان آزمایشگاه در این دوران به شدت درگیر انجام مستقیم تست کووید و نیز تست های متفرقه مرتبط با کووید در تمام مراکز هستند، ضمن اینکه علاوه بر آزمایشگاه های ملکولی، در حال حاضر بیمار سرپایی به همه مراکز و آزمایشگاه ها مراجعه می کند و همه در معرض ابتلا به این ویروس هستند. در این شرایط تعداد قابل توجهی از همکاران آزمایشگاهی ما به کرونا مبتلا شده اند اما خوشبختانه تا این لحظه فوت ناشی از کووید در پرسنل آزمایشگاه استان نداشته ایم. پرسنل آزمایشگاه مستقیم با ویروس زنده و مایعات بالقوه آلوده به ویروس مواجه هستند، به طوری که در برخی زمان ها در یک هفته چند همکار همزمان درگیر بیماری می شوند، به طور کلی در همه گیری کرونا مظلومیت کادر بهداشت و درمان در همه بخش ها دیده شد.