یونسکو، کمیته‌ها و فدراسیون‌های مختلف آن با امضای بیانیه‌ای مشترک، بحران بهداشتی (کرونا) را فرصت مناسبی برای ثبت وقایعی دانستند که از طریق تشویق همه مستندسازان می‌تواند به تقویت آثار دیداری و شنیداری آن بحران، به عنوان یک میراث مستند کمک کرد.
به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، صالح زمانی ـ مشاور امور بین‌الملل سازمان ـ از انتشار بیانیه جدیدی توسط یونسکو و برخی دیگر از سازمان‌های مرتبط با حفاظت میراث مستند از جمله فدراسیون جهانی آرشیو (ایکا)، فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و موسسات کتابخانه‌ای(ایفلا) و برخی کمیته‌های منطقه‌ای حافظه جهانی مانند کمیته آسیا و اقیانوسیه خبر داد.
در این بیانیه که سوم آوریل برابر با ۱۵ فروردین سال جاری منتشر شده است، صریحاً به تبدیل تهدید ویروس کرونا به فرصت‌های جدیدی برای حفاظت از میراث مستند اشاره دارد.
به گفته زمانی، محتوای اصلی این بیانیه مربوط به اقدامات لازم کشورها برای همبستگی هرچه بیشتر در جهت همفکری‌های مشترک، تلاش برای اقدامات دیجیتال‌سازی و در دسترس قراردادن مستندات، بازیابی و مرور بر اسناد پیشین، انتشار و اطلاع‌رسانی داده‌های مرتبط به بحران مشابه در سال‌های گذشته و همین‌طور تلاش برای مقابله با اخبار غیر واقعی در برابر گردآوری و مستندسازی اخبار واقعی است.
این بیانیه که به امضای مرکز بین‌المللی مطالعات حفظ و بازیابی دارایی‌های فرهنگی(ICCROM) و شورای هماهنگی انجمن‌های بایگانی دیداری شنیداری (CCAAA) نیز رسیده است، بیان می‌کند که این بحران بهداشتی فرصت مناسبی برای ثبت وقایعی است که امروز با آن مواجه هستیم تا از طریق تشویق همه مستندسازان بتوانیم به تقویت آثار دیداری و شنیداری کمک کنیم.
متن اصلی این بیانیه به این شرح است:
«تبدیل تهدید COVID-۱۹ به فرصتی برای حمایت فراگیرتر از میراث مستند بیماری همه گیر COVID-۱۹ قبلاً به عنوان شدیدترین وضعیت اضطراری سلامت در تاریخ مدرن توسط بسیاری از کشورها اعلام شده است که نحوه پاسخگویی جهان به این بحران بی‌سابقه جهانی، بخشی از کتب تاریخ خواهد بود.
موسسات (ثبت) حافظه (ملی)، از جمله آرشیوها یا بایگانی‌های ملی، کتابخانه‌ها، موزه‌ها و همچنین نهادهای آموزشی و پژوهشی، در حال حاضر تصمیم‌گیری‌ها و اقداماتی را که انجام می‌شود، ثبت می‌کنند تا به نسل‌های آینده کمک کنند از وسعت همه‌گیری و تأثیر آن بر جوامع مطلع شوند.
در برابر این پیش زمینه و در بین این بحران جهانی بهداشت، میراث مستند منبع مهمی برای ارائه دیدگاه تاریخی در مورد چگونگی برخورد دولت‌ها، شهروندان‌شان و جامعه بین المللیِ در گذشته است.
چندین کشور قبلاً دستورالعمل‌هایی را برای حفظ دقیق اسناد رسمی مربوط به این بیماری همه گیر صادر کرده‌اند.
این نه تنها حاکی از حساسیت وضعیت کنونی است بلکه اهمیت نهادهای (ثبت) حافظه (ملی) را در تهیه اسناد یا منابع مدیریت اطلاعات لازم برای درک، زمینه سازی و غلبه بر چنین بحران‌هایی در آینده برجسته می‌کند. در عین حال، اسناد تجلی‌های هنری و خلاقانه بشریت، که بخش مهمی از میراث مستند ما را تشکیل می‌دهند، منبع پیوند اجتماعی و مقاومت در برابر جوامع در سراسر جهان است.
یونسکو، از طریق برنامه حافظ جهانی (MoW)، آماده پشتیبانی همه کشورهای عضو است که مایل به حفظ سوابق رسمی مربوط به COVID-۱۹ در چارچوب توصیه یونسکو در سال ۲۰۱۵ در مورد حفظ و دسترسی به میراث مستند از جمله به صورت دیجیتال هستند.
چهار حوزه اصلی وجود دارد که خواستار مسئولیت مشترک بین کشورهای عضو، نهادهای حافظه و شهروندان در پاسخ به COVID-۱۹ و آماده سازی برای پاسخگویی به بیماری‌های همه گیر در آینده هستند. اینها بر ارزش‌های مشترک آموزشی، اجتماعی، علمی و هنری میراث مستند، در میان سایر ارزش‌ها، استوار است.
در مرحله اول، نیاز به تقویت همکاری ملی و بین‌المللی در حفظ و دسترسی به میراث مستند وجود دارد. این کار از طریق شبکه کمیته‌های ملی و منطقه‌ای برنامه حافظه جهانی یونسکو انجام می‌شود. به این منظور، یونسکو همچنین در حال استفاده از همبستگی حداکثری بین‌المللی در بین شرکای خود از جمله فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و موسسات کتابخانه‌ای (ایفلا)، شورای جهانی آرشیو (ICA)، مرکز بین المللی مطالعات حفظ و بازیابی دارایی(های) فرهنگی (ICCROM)، شورای بین المللی موزه ها (ICOM) و شورای هماهنگی انجمن های بایگانی دیداری شنیداری (CCAAA) است.
ثانیا، کشورهای عضو به افزایش سرمایه‌گذاری در زمینه حفظ و دسترسی به میراث مستند جهت کاهش و مدیریت خطر این فاجعه نیاز دارند. بیشتر موسسات حافظه (ملی و منطقه‌ای) وابسته به حمایت عمومی هستند و درخواست بایگانی آثار ارزشمند در محل، به ناچار از درآمد این موسسات می‌کاهد. بنابراین، به منظور استمرار فعالیت این موسسات؛ سرمایه گذاری دولتی ـ همراه با سرمایه گذاری بخش خصوصی ـ برای (ادامه) عملکرد مؤثر و بقای این موسسات ضروری است. تحسین برانگیز است که نهادهای حافظه، ضمن تداوم فعالیت، در خلال این بحران جهانی بهداشتی، از طریق نمایشگاه‌های آنلاین رایگان، تهیه نسخه‌های دیجیتالی از کپی‌های قدیمی و تعامل مؤثر با شهروندان در رسانه‌های اجتماعی، مقاومت چشمگیری از خود به نمایش گذاشته‌اند. آنها باید منابع و حقوق لازم را برای جمع‌آوری مطالب ـ چه برای دریافت اسناد یا سوابق رسمی از موسسات و یا از کل جامعه، به صورت آنلاین و آفلاین ـ در اختیار داشته باشند، تا بتوانند مستندات کامل از بحران را تهیه کنند.
ثالثاً، مهم است که مؤسسات حافظه، بیش از هر زمان دیگری، برای محققان، سیاستگذاران، متخصصان رسانه، دانشمندان و جامعه در دسترس باشند. درک اینکه چگونه رهبران در گذشته نسبت به فوریت‌های بهداشتی واکنش نشان می‌داده‌اند، می‌تواند تصمیمات سیاستگذاران امروز را بهبود بخشند. دانشمندان همچنین می‌توانند از سوابق مربوط به شیوع بیماری‌های گذشته برای بهبود روش‌های خود و شناسایی بهترین روش عملی برای مقابله با شیوع بیماری‌های جدید استفاده کنند.
به طور کلی، (بررسی) منابع اولیه ناشی از هر بیماری همه‌گیر، منجر به کسب بینش از جنبه‌های اجتماعی ـ اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در مورد هرگونه بیماری همه گیر می‌شود که برداشت‌های امروزی از COVID-۱۹ را دگرگون می‌کند.
علاوه بر این، از طریق دسترسی از راه دور به موسسات حافظه و سایر مخازن می‌توان به افراد جوامع (مختلف) کمک کرد تا با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و از طریق اسناد مشترک فرهنگ‌ها، زبان‌ها و بیان خلاق، کمک روانی ـ اجتماعی برای یکدیگر فراهم کنند.
همچنین آرشیوهای دیداری ـ شنیداری و عمومی به‌شدت سرگرم مستندسازی این بیماری همه‌گیرند: اینکه قرنطینه چگونه بر زندگی افراد تأثیر می‌گذارد، برخورد دولت‌ها با این بحران بهداشتی و اقتصادی چگونه است؛ نحوه واکنش رسانه‌ها به آن چیست و همچنین نحوه جدید و در حال ظهور ابراز همبستگی نسبت به این بیماری چیست و مشارکت در سرعت بخشیدن به دیجیتالی کردن منابع چگونه است. دلیل این مستندسازی نیز آن است که بخش بزرگی از نیروی کار و جوانان در آموزش و پرورش مجبورند به کار و مدرسه از راه دور متوسل شوند.
از سوی دیگر حفظ و فراهم آوردن دسترسی به چنین منابع دست اولیه، این پتانسیل را دارد که بتواند آگاهی عمومی و مشارکت را در اقدامات بهداشت عمومی، مبتنی بر دروس تاریخی آموخته شده، فراهم کند. سرانجام افراد، سیاستگذاران و جامعه علمی تشویق می‌شوند از ارزش‌های مؤسسات حافظه به عنوان نگه‌دارندگان حافظه جهانی در همه مصادیق آن، از جمله بیماری‌های همه گیر و واکنش جهان نسبت به آنها قدردانی کنند.
آرشیوها، کتابخانه‌ها و موزه‌ها همیشه متولی اطلاعات معتبر و با کیفیت بوده‌اند. با افزایش اطلاعات نادرست در مورد COVID-۱۹ در سطح جهان، موسسات حافظه می‌توانند اطلاعات علمی مبتنی بر واقعیت را گردآوری، فهرست‌نویسی و منتشر کنند و دیدگاه‌هایی انتقادی و مبتنی بر مقایسه را ارائه دهند تا سرانجام با تلاش خود برای تهیه مستندات در مورد پاسخ‌های غالب به همه‌گیری COVID-۱۹، همین موسسات هستند که مجملی معتبر و درست را در خصوص این بیماری همه گیر برای نسل های آینده شکل می‌دهند.
فراخوان برای به گردن گرفتن مسئولیت مشترک (در وضعیت همه گیری)، به وضوح در اسناد «برنامه ریشه کن سازی آبله مرغان»، مربوط به سازمان بهداشت جهانی (WHO)، که در حافظه یونسکو در جهان نقش بسته، دیده می‌شود، که در سال ۲۰۱۷ ثبت شده است. در سال ۱۹۶۶ ، سازمان بهداشت جهانی، برنامه جهانی برای ریشه کن کردن آبله مرغان، بیماریی که هزاران سال بشر را مبتلا کرده بود، راه‌اندازی کرد تا سرانجام در سال ۱۹۸۰ ، سازمان بهداشت جهانی، ریشه‌کنی آبله را اعلام کرد. اسناد برنامه ریشه کن سازی آبله مرغان، مستندی از تصمیمات و اقدامات انجام شده برای ریشه کن کردن این بیماری را ارائه می‌دهد و تلاش مشابه برای کنترل بیماری های آینده را جهت می‌بخشد.
بنابراین، باید اطمینان حاصل کنیم که سابقه کاملی از بیماری همه گیر COVID-۱۹ وجود دارد، تا بتوانیم از شیوع دیگری از این دست جلوگیری کنیم یا تأثیر چنین رویدادهای جهانی را در آینده بهتر مدیریت کنیم.»
