آوارگان سوری که در مراحل اولیه بحران این کشور با استقبال کشورهای ترکیه، لبنان و اردن مواجه بودند اما هم اکنون وضعیت آنها تغییر کرده و به یک مسأله عمومی و موضوع بحث و جدل در محافل سیاسی و عمومی به ویژه در ترکیه تبدیل شده است.

آوارگان سوری که در مراحل اولیه بحران این کشور با استقبال کشورهای ترکیه، لبنان و اردن مواجه بودند اما هم اکنون وضعیت آنها تغییر کرده و به یک مسأله عمومی و موضوع بحث و جدل در محافل سیاسی و عمومی به ویژه در ترکیه تبدیل شده است.
به گزارش ایسنا، روزنامه فرامنطقه‌ای الشرق الأوسط در گزارشی درباره وضعیت آوارگان سوری در خارج از این کشور و به ویژه ترکیه نوشت: آنکارا، بیروت و امان اخیرا با علم به اینکه در حال حاضر علاوه بر هفت میلیون آواره در داخل سوریه حدود پنج میلیون آواره سوری دیگر در کشورهای همسایه حضور دارند، پرونده آوارگان سوری را وارد مرحله جدیدی کرده‌اند.
در لبنان آوارگان سوری پس از مواجهه با حملات سیاسی و رسانه‌ای و درخواست برای بازگرداندن آنها به کشورشان علی‌رغم تهدیدات موجود برای بازگشت آنها، به یک مسأله مرکزی تبدیل شده‌اند. این درحالی است که وزارت کار لبنان سازمان‌ها و نهادهایی که کارگران سوری به خدمت گرفته‌اند را تفتیش می‌کند و به آنها هشدار داده تا اوضاع خود را از نظر قانونی ساماندهی کنند.
پس از شکست تقریبی طرح روسیه و لبنان برای بازگرداندن آوارگان، سوری‌های موجود در لبنان با حملات چند جانبه مواجه هستند که حزب جریان ملی آزاد به رهبری جبران باسیل، وزیر خارجه این کشور در نوک پیکان آن قرار دارد.
در اردن زندگی در داخل اردوگاه‌های چهارگانه آوارگان سوری با مشکلات معیشتی کم‌تری مواجه است، طوری که افراد مستقر در این اردوگاه‌ها می‌توانند هر از چند گاهی بدون مجوز کار کنند و طبق گفته هدیل عبدالعزیز، وکیل و مدیر مرکز عدالت برای کمک‌های حقوقی اردن، پس از ایجاد یک دادگاه قانونی در داخل اردوگاه الزعتری موانع مسکن و اجاره نیز برداشته می‌شود.
اما در ترکیه اوضاع آوارگان سوری پس از گذشت هشت سال از آغاز جنگ در کشورشان روز به روز بدتر می‌شود، این درحالی است که حزب حاکم عدالت و توسعه در ابتدا از آنها استقبال کرده بود و مقامات آن و در رأس آنها رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه که ابتدا ملت ترکیه را "انصار" و سوری‌ها را "مهاجر" خوانده بود اکنون به رغم اینکه این آوارگان تحت پوشش برنامه نگهداری موقت دولت ترکیه هستند درباره اقدامات سفت و سخت و اعمال محدودیت علیه آنها صحبت می‌کند.
اردوغان در نشست هفته گذشته حزب عدالت و توسعه خبر از اتخاذ اقدامات جدید در رابطه با آوارگان سوری داد. برخی از نمایندگان این حزب در جریان این نشست اردوغان را در جریان افزایش واکنش‌های منفی در محافل عمومی نسبت به سوری‌ها گذاشتند و خواستار اجرای سیاست جدیدی درباره آنها شدند.
اقدامات جدید
اردوغان در پاسخ به این خواسته نمایندگان حزبش گفت: ما باید درهایمان را بر روی سوری‌ها باز کنیم و نمی‌توانستیم نسبت به آنچه رخ می‌دهد بی‌توجه باشیم و به همین دلیل درهایمان را بر روی آنها باز کردیم. اینگونه فکر کنید که چنین اتفاقی برای ما رخ دهد چه کسی به ما کمک خواهد کرد با این وجود اقدامات جدیدی را در این زمینه در نظر گرفته‌ایم؛ اقدامات لازم برای تشویق آنها به بازگشت را اتخاذ خواهیم کرد، افرادی که مرتکب جنایت شده‌اند را کوچ می‌دهیم و از آنها مالیات درمان پزشکی دریافت می‌کنیم.
از سوی دیگر، سلیمان صویلو، وزیر کشور ترکیه نیز خبر از توقف ثبت نام سوری‌ها در شهر استانبول داد.
وی گفت: در حال حاضر حدود ۴.۹ میلیون تبعه خارجی در ترکیه حضور دارند که در این میان ۳.۶ میلیون سوری تحت پوشش برنامه نگهداری موقت دولت ترکیه هستند و تعداد آوارگان سوری که در استانبول ثبت نام شده‌اند در حال حاضر به ۵۴۶ هزار و ۲۹۶ شخص رسیده است که رقم بالایی است.
صویلو تصریح کرد: وزارت کشور اقدامات لازم را برای کنترل وضعیت سوری‌ها در استانبول با هدف جلوگیری از سوء استفاده از آنها اتخاذ کرده است. ما دیگر در استانبول سوری‌ها را به جز موارد استثنایی ثبت نام نمی‌کنیم این شهر بر روی سوری‌ها بسته است.
پیشتر نیز اسماعیل چاتاکلی، معاون وزیر کشور ترکیه نیز گفته بود، سوری‌هایی که در جنایات در مواضع مهم دست داشته‌اند از تحت پوشش برنامه نگهداری موقت دولت ترکیه خارج خواهند شد و به کشورشان بازگردانده می‌شوند.
وی همچنین با اشاره به بازگشت حدود ۳۳۵ هزار سوری به مناطق دو عملیات سپر فرات و شاخه زیتون، تأکید کرد: ما نمی‌توانیم هیچ فردی را وادار به بازگشت کنیم اما سوری‌هایی که مرتکب جنایات خطرناک می‌شوند در معرض کوچ هستند، چراکه هیچ فردی در کشور ما از آزادی برای ارتکاب جنایت برخوردار نیست و این مسأله بر سوری‌ها و شهروندانمان نیز اطلاق می‌شود.
اتهامات علیه اپوزیسیون
در سایه بالا گرفتن بحث و جدل درباره ماندن سوری‌ها در ترکیه و درخواست برای بازگرداندن آنها با استناد به این مقوله که "ترکیه‌ای‌ها در سوریه می‌جنگند اما سوری‌ها خوش و خرم هستند و مشغول خوشگذرانی در کنار سواحل ترکیه هستند". مقامات حزب عدالت و توسعه تلاش می‌کنند که اپوزیسیون این کشور را مسؤول چنین دیدگاهی معرفی کنند.
در همین راستا، صویلو طرف‌های داخلی (اشاره به اپوزیسیون) را به تحریک مهاجران خارجی و تلاش برای کسب دستاوردهای سیاسی متهم کرد و گفت که اردوغان هیچ‌گاه در برخورد با آوارگان سوری و افراد دیگر از اصل "انصار و مهاجران" دور نشده است و دولت یک طرح برای سازماندهی پرونده مهاجرت غیرقانونی در چارچوب طرح حفاظت موقت آماده کرده است.
کوچ اجباری
مقامات ترکیه هفته گذشته ۲۶ آواره سوری از مهاجران دمشق و حومه آن را پس از مجبور کردن آنها به امضای برگه‌های "بازگشت داوطلبانه" با استفاده از خشونت، این افراد را از منطقه اسن یورت استانبول به عفرین کوچاندند.
مرکز رسانه‌ای "الغوطة" با انتشار گزارشی تحت عنوان "اهالی حومه دمشق در ترکیه: از اتوبوس‌های مهاجرت تا اتوبوس‌های کوچ" اعلام کرد که مقامات ترکیه هفته گذشته ۲۶ سوری که اغلب از مهاجران دمشق و حومه آن بودند را پس از بازداشت توسط پلیس در منطقه اسن یورت استانبول و انتقال به زندانی در مجاورت فرودگاه بین‌المللی صبیحه گوکچن به منطقه جندیرس واقع در عفرین منتقل کردند و علیه کسانی که از امضای برگه بازگشت داوطلبانه امتناع می‌کردند، اعمال خشونت کردند.
طبق این گزارش، ۱۵۰ سوری در زندان مذکور در جریان عملیات کوچ کشته شدند.
این مرکز به نقل از یکی از افراد مذکور آورده است: پس از زندانی کردنمان پلیس ترکیه از ما خواست تا برگه‌هایی را امضا کنیم که از محتوای آن اطلاعی نداشتیم اما برخی‌ها به واسطه ترجمه این برگه از امضای آن خودداری کردند و پس از آن با خشونت و ضرب و شتم ناگزیر به امضای آن برگه‌ها مواجه شدند.
استثمار سیستماتیک
آوارگان سوری پس از دریافت کارت‌های حفاظت موقت از ایالت‌های مختلف ترکیه به دلیل فرصت‌های شغلی بیشتر در استانبول ترجیح می‌دهند که به این شهر بروند اما به دلیل نداشتن کارت حفاظت استانبول و یا مجوز کار همیشه در ترس زندگی می‌کنند.
بیشتر سوری‌ها در ترکیه به عنوان کارگر معمولی مشغول فعالیت هستند و صاحبان مشاغل ترکیه نیز به دلیل موافقت سوری‌ها با دریافت دستمزد پایین‌تری نسبت به کارگران ترکیه ترجیح می‌دهند که از کارگران سوری استفاده کنند و در بسیاری از موارد این افراد بدون هیچ‌گونه قرارداد و یا بیمه درمانی و اجتماعی به کار گرفته می‌شوند.
در همین راستا، یک مطالعه توسط هشت دانشگاهی از دانشگاه‌های مختلف ترکیه که با گرفتن مصاحبه از کارگران این کشور و کارگران سوری انجام شده است، نتایج شوکه کننده‌ای را به همراه داشته و نشان داد که کارگران سوری در ترکیه ثبت نام نکرده‌اند و خواستار دستمزدهای بسیار اندکی هستند.
این پژوهش همچنین نشان داد که ۹۹.۶ درصد از کارگران مرد سوری و ۱۰۰ درصد زنان سوری کارگر در سوریه به شکل رسمی ثبت نام نشده‌اند و میانگین دستمزد زنان سوری کمتر از نصف میانگین دستمزد کارگران مرد ترکیه‌ای است.
سهام‌های اقتصادی
آمارهای رسمی حاکی از آن هستند که سرمایه گذاری شهروندان سوریه در ترکیه به بیش از سه میلیارد دلار رسیده است و آنها در سایه کاهش قدرت خرید ترکیه‌ای‌ها به دنبال بحران لیره یک نیروی محرک برای اقتصاد ترکیه به شمار می‌روند.
در سال ۲۰۱۵ سرمایه‌گذاران سوری ۲۵.۱ درصد از سرمایه‌گذاری‌های خارجی در ترکیه را به خود اختصاص دادند و در حال حاضر نیز حدود ۱۰ هزار شرکت سوری با سرمایه‌گذاری به مبلغ ۳.۵ میلیارد دلار مشغول فعالیت در ترکیه هستند.
شکست اجتماعی
سوری‌ها در مقابل موفقیت اقتصادی بزرگ در ترکیه و علی‌رغم تعداد بالای‌شان موفق به ایجاد نهادهایی برای خدمت به خودشان و اینکه سخنگوی آنها در دولت ترکیه باشند، نشدند. این درحالی است ترس از تأثیر سوری‌ها در ساختار اجتماعی ترکیه وجود دارد به ویژه اینکه تعداد مردان ترکیه‌ای که با زنان سوری ازدواج می‌کنند افزایش یافته و آمارهای رسمی حاکی از آن هستند که جامعه سوری‌ها در ترکیه از نظر اجتماعی، اقتصادی و استقلال وابسته به خود است.
یک موج تحریک آمیز تقریبا سازمان یافته علیه سوری‌ها در دوره اخیر ظهور کرده و اغلب انجمن‌ها و نهادهای جامعه مدنی که توسط سوری‌ها در ترکیه تشکیل شده بودند به دلیل عدم همکاری و هماهنگی موفق به ارائه راه حل‌هایی برای مشکلات اجتماعی آوارگان سوریه در ترکیه نشدند و نهادهای رسمی و غیر رسمی مانند ائتلاف احزاب مخالف و دولت مؤقت سوریه در ایفای نقش در روند ارتباط با طرف ترکیه‌ای ناکارآمد بوده‌اند.