گزارش گام اول کاهش تعهدات برجامی ایران هم‌زمان با بازدید جمعی از نمایندگان رسانه‌های داخلی از روند تولید در کارخانه آب سنگین اراک اعلام شد.

گزارش گام اول کاهش تعهدات برجامی ایران هم‌زمان با بازدید جمعی از نمایندگان رسانه‌های داخلی از روند تولید در کارخانه آب سنگین اراک اعلام شد.
به گزارش ايسنا، در این بازدید روند افزایش بدون محدودیت ذخایر اورانیوم غنی شده، باز طراحی راکتور تحقیقاتی و روند افزایش تولید آب سنگین در مجتمع اراک و همچنین اقداماتی که برای ورود به گام دوم کاهش تعهدات برجامی انجام شده اعلام شد.
این بازدید در ادامه بازدید نمایندگان رسانه‌ها از سایت غنی سازی نظنز که 30 اردیبهشت انجام شد ، روز دوشنبه 27 خرداد با حضور جمعی از مدیران و خبرنگاران رسانه‌های داخلی با ادای احترام به مقبره شهدای گمنام واقع در مجتمع آب سنگین اراک آغاز شد.
کار ساخت مجتمع آب سنگین اراک که مشتمل بر دو بخش تاسیسات آب سنگین(شرکت مصباح انرژی ) و رآکتور آب سنگین (شرکت مسنا) است از سال ۱۳۷۷ آغاز و تمامی مراحل طراحی و اجرای آن توسط متخصصان ایرانی انجام شد. بهره‌برداری از تاسیسات آب سنگین نیز در سال۱۳۸۵ آغاز شده است.
آب سنگین جهت درمان و پیشگیری از سرطان و در حوزه‌های مختلف از جمله زیست‌شناسی، پزشکی و فیزیک کاربرد دارد. همچنین از آن به عنوان مادهٔ خنک‌کننده برای نیروگاه‌های هسته‌ای و تولید رادیودارو استفاده می‌شود.
کاربرد اصلی آب سنگین استفاده از آن در راکتورهایی است که با سوخت اورانیوم با غنای طبیعی کار می‌کنند و به راکتورهای آب سنگین شهرت دارند. خواص ممتاز آب سنگین در کند کردن سرعت نوترون‌ها و کم بودن میزان جذب این ذرات منجر به افزایش بازده راکتورهای هسته‌ای شده و استفاده از راکتورهای طبیعی را در این راکتورها امکان پذیر می‌سازد.
با در اختیار داشتن آب سنگین نیاز به انجام فرایند غنی سازی اورانیوم جهت تولید سوخت هسته‌ای راکتورها مرتفع می‌شود. در واقع کشورهای دارای تکنولوژی غنی‌سازی و تولید آب سنگین از هر دو نوع راکتورهای قدرت و تحقیقاتی آب سبک و یا آب سنگین برای مقاصد تحقیقاتی و یا تولید برق می‌توانند استفاده کنند.
ظرفیت تولید این مجتمع در ابتدا 14 الی 16 تن در سال طراحی شده بود که با اعمال بهینه‌سازی و در نظر گرفتن تمهیداتی در طراحی و بدون اضافه نمودن تجهیزات جدید ظرفیت فعلی تولید در مجتمع به 20 تن در سال افزایش یافته است .
شورای عالی امنیت ملی ایران در تاریخ ۱۸ اردیبهشت با صدور بیانیه‌ای خطاب به کشورهای عضو برجام، تاکید کرد: جمهوری اسلامی ایران در راستای صیانت از امنیت و منافع ملی مردم ایران و در اعمال حقوق خود مندرج در بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام، از امروز ۱۸ اردیبهشت ۹۸ برخی اقدامات خود در توافق برجام را متوقف می‌کند.
در بیانیه شورای عالی امنیت ملی کشورمان که طی نامه‌های جداگانه نیز از سوی حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حسن روحانی رئیس‌جمهور و رئیس شورای عالی امنیت ملی به سران کشورهای عضو برجام اعلام شده، به کشورهای باقیمانده در برجام ۶۰ روز برای اجرای تعهدات خود بویژه در حوزه های بانکی و نفتی فرصت داده شده و تاکید شده است: "در هر زمان که خواسته های ما تامین شود؛ ما نیز به همان میزان اجرای مجدد تعهدات متوقف شده را از سر خواهیم گرفت، اما در غیر این صورت، جمهوری اسلامی ایران مرحله به مرحله تعهدات دیگری را متوقف خواهد کرد."
توقف تعهدات مربوط به سقف تولید اورانیوم غنی شده و هم‌چنین تولید بدون محدودیت آب سنگین در تأسیسات اراک دو اقدامی است که طی ۶۰ روز در گام اول تصمیم اخیر ایران انجام می‌شود.
ایران همچنین اعلام کرد چنانچه در مرحله اول اقدام درخوری انجام نگیرد، در مرحله دوم رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن‌سازی رآکتور آب سنگین اراک را نیز متوقف خواهد کرد.
در بازدید اول نمایندگان رسانه‌ها از سایت غنی‌سازی نطنز در تاریخ 30 اردیبهشت ماه، بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی در توضیح اولین گام ایران برای انجام این اقدامات اعلام کرد که از امروز در سایت نطنز ۴ برابر طرفیت قبلی که تولید اورانیوم غنی شده داشتیم، تولید خواهیم کرد.
وی در پاسخ به سوال ایسنا مبنی بر اینکه «آیا در فرصت ۶۰ روزه از سقف ۳۰۰ کیلوگرم عبور خواهیم کرد؟»، گفت: ما به زودی از این سقف در کمتر از چند هفته عبور می‌کنیم. ما قبلاً علاوه بر غنای ۳.۶۷ روی غناهای دیگر هم کار می‌کردیم و تولیدات داشتیم اما از این به بعد تمرکزمان روی غنای ۳.۶۷ است.
پس از این اعلام ایران و فرصت 60 روزه ایران به اروپا ، بر اساس پانزدهمین گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی مشخص شد که تا عبور ایران از مرز 300 کیلوگرم اورانیوم غنی شده فقط 29 کیلوگرم باقی مانده است.
اما این بار کمالوندی در اراک و در تشریح آخرین اقدامات سازمان انرژی اتمی درباره کاهش تعهدات برجامی در هشداری جدی به اروپا تاکید کرد که از امروز(27 خرداد) شمارش معکوس برای عبور از ذخیره ۳۰۰ کیلو اورانیوم غنی شده آغاز می‌شود و تا ۱۰ روز دیگر یعنی ۲۷ ژوئن (۶ تیرماه) از این سقف عبور می‌کنیم.
وی همچنین گفت: ما تصمیم بر آن داریم که دیگر آب سنگین را به عنوان یک ماده اولیه صادر نکنیم. ممکن است در سنوات آینده میزان استفاده از آب سنگین در داخل به حدی افزایش یابد که نیاز به صادرات نباشد.
وی در این ارتباط توضیح داد: این قضیه به مانند صدور گاز است که ما گاز را به عنوان ماده اولیه صادر نمی‌کنیم بلکه آن را در مواد پتروشیمی استفاده می‌کنیم و در آن قالب صادر می‌کنیم.
کمالوندی با بیان اینکه حرکت در این راستا از نظر اقتصادی ارزش بالایی دارد، ادامه داد: البته ما در این راستا نمی‌خواهیم تعهداتی که در گذشته به بازارهایمان داده‌ایم را کنار بگذاریم و در کنار حفظ تعهد، به حفظ بازار خود نیز توجه داریم.
وی تاکید کرد: آنچه که مهم است این است که جمهوری اسلامی ایران بیش از این برای به نتیجه رسیدن اقدامات آنها صبر نخواهد کرد و آنها باید از فرصت باقی مانده برای اجرای تعهدات‌شان استفاده کنند.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی در ادامه نشست خبری خود اظهار کرد: نکته دیگر به خصوص برای اروپایی‌ها این است که اگر اقدامی که در مرحله اول زمان‌بر بود انجام شد برای اقدامات بعدی به خصوص غنی سازی بیش از ۳.۶۷ درصد زمان زیادی را نخواهد گرفت و از متخصصان خودمان هم سوال کردم یک یا دو روز بیشتر فرصت نمی خواهد.
وی ادامه داد: فکر می‌کنیم طی دو و نیم ماه آینده برای عرضه تولیدات می‌توانیم تا ۱۳۰ تن هم افزایش دهیم که در اینجا باز نقض برجام هم نیست. در برجام پذیرفتیم که مازاد ۱۳۰ تن را به بازارهای بین‌المللی عرضه کنیم و آنچه که می‌گوئیم انجام نمی‌دهیم عرضه کردن تولیدات به عنوان بخشی از تعهدات خودمان است. اینکه فکر می‌کنند اگر ما تولیداتمان را عرضه نکنیم و کسی خریداری نکند اتوماتیک‌وار تعطیل می‌شود، مثل همان چیزی که ترامپ عنوان کرد آب سنگین ایران را کسی نخرد در حالی این فقط در ذهن آن‌ها است. ما بازارهای خودمان را داریم، انواع محصولات جدید را هم تولید می‌کنیم.
وی خاطر نشان کرد: در زمانی هم که دور هم نیست هر چه آب سنگین تولید کنیم مصرف می‌کنیم و اگر هم نفروختیم به این معنی نیست که در همان میدانی داریم بازی می‌کنیم که مورد نظر آن‌ها است. همان طور که می‌دانیم این صنعت به خوبی پیشرفت می‌کند و ما در برنامه‌های خود بازدیدهای دیگری را هم باید برگزار کنیم. به عنوان مثال در سایت فوردو نیمی از ماشین‌ها آماده هستند و ما آزمایشگاه ملی مواد را هم ایجاد کردیم که بیش از این در کشور نداشتیم که چنین آزمایشگاهی بتواند تشخیص مواد را به صورت استاندارد انجام دهد. همچنین آزمایشگاه خلأ هم ایجاد شده که می‌تواند بسیاری از نیازهای صنایع مانند نفت را پوشش دهد و ما این مرکز خلأ را در فوردو داریم.
کمالوندی پس از تشریح اقدامات ایران برای گام اول با تاکید بر این که ایران بیشتر از این صبر نخواهد کرد ، هم طراحی و هم بازطراحی راکتور تحقیقاتی اراک که پس از برجام راکتور تحقیقاتی آب سنگین خنداب نام گرفته را در دستور کار اقدامات سازمان انرژی اتمی عنوان کرد و تاکید کرد: اینکه جمهوری اسلامی ایران تصمیم بگیرد به رآکتور قبلی برگردد دیگر در قالب یک معما یا راز نیست. در سطح بین‌المللی هم مطرح شده و با توجه به امکاناتی که ایران در رابطه با لوله‌های کالندریا در اختیار دارد این راکتور قابل اجراست.
وی افزود: بنابراین آن‌ها( اروپا) نشان دهند که صادق هستند و وظایف‌شان را طبق برجام ادامه دهند. بیشترین نگرانی این بود که راکتور قبلی پلوتونیوم تولید می‌کند اما این تصمیم زمانی گرفته شده بود که توانایی تولید سوخت غنی شده نداشتیم اما آنچه مسلم است این است که ما در هر دو قسمت داریم تلاش می‌کنیم تا کارها را به نحوی جلو ببریم و اگر تصمیم گرفته شد که فلان راکتور فعال باشد آن را انجام می‌دهیم.
کمالوندی در پاسخ به سوال ایسنا مبنی بر این که با توجه به اینکه در گام دوم یکی از اقدامات می‌تواند برگشت به طراحی راکتور قدیمی اراک باشد، چنین اقدامی چقدر زمان می‌برد؟ پاسخ داد: فعالیت‌ها در این زمینه مستلزم کار فنی است. ما برای هر کدام سناریوهای مختلفی را دیده‌ایم. در این چارچوب هم طراحی قبلی راکتور اراک مد نظر ماست و هم بازطراحی آن و همان طور که اشاره شد برای هر کدام سناریوهای مختلفی را در نظر گرفته‌ایم.
معاون امور بین الملل، حقوقی و مجلس و سخنگوی سازمان انرژی اتمی ادامه داد: در مخزن کالندریا بخشی از تجهیزات قبلی را داریم و در صورت لزوم می‌توانیم از آن‌ها استفاده کنیم. مسئله اصلی در بحث راکتور مسئله کالندریا است. درمورد زمان بازگشت به رآکتور قبلی باید متخصصان فن نظر بدهند ولی طبق شنیده‌ها می‌تواند این اقدام در یک دوره شش ماهه تا یک ساله انجام شود.
وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود درباره طراحی جدید رآکتور اراک ادامه داد: در این زمینه بحث تأمین تجهیزات مدرن مطرح است و اگر آن‌ها (اروپایی‌ها) به تعهداتشان عمل کنند ما می‌توانیم این تجهیزات را فراهم کنیم. البته ما تعهدی نمی‌پذیریم که حتماً بازطراحی داشته باشیم. ما تعهد برگشت نکردن به راکتور قبلی را براساس مرحله دوم کنار می‌گذاریم.
کمالوندی با اشاره به همکاری‌های ایران و چین در بحث بازطراحی راکتور اراک ادامه داد: علیرغم فشارهای آمریکا همکاری‌های خوبی صورت گرفته است. ما طراحی می‌کنیم و تأیید طراحی‌ها توسط آن‌ها صورت می‌گیرد. در حال حاضر در این زمینه بحث تأمین تجهیزات مطرح است. این تجهیزات باید توسط کشورهای اروپایی تأمین شود و این محک خوبی برای آن‌هاست. اگر آن‌ها به این تعهدات عمل کنند این می‌تواند بر روی تصمیمات آن‌ها اثر بگذارد. صرف نظر از اینکه راکتور قبلی را داشته باشیم یا نه و یا هر دو را داشته باشیم. در حال حاضر بحث طراحی‌ها در حال کامل شدن است و ما وارد بحث تجهیزات می‌شویم که همان طور که گفتم همکاری کشورهای اروپایی در این زمینه مهم است. روند تأمین تجهیزات روندی طولانی‌تر است و اگر اروپایی‌ها تجهیزات را به ایران بدهند این خود یک نشانه است و اگر از ارائه تجهیزات خودداری کنند این نیز یک نشانه دیگر است و همان طور که گفتم این‌ها در روند تصمیمات ما اثر می‌گذارد.
وی خاطر نشان کرد: فشارهای آمریکایی‌ها در این چارچوب بود که این بازطراحی صورت نگیرد ولی خوشبختانه همان طور که اشاره کردم چینی‌ها در این روند همکاری خوبی با ما داشتند.
کمالوندی در ادامه صحبت‌های خود در این راستا خاطر نشان کرد: ما بخشی از این تجهیزات را می‌توانیم خودمان تولید کنیم ولی اگر اروپایی‌ها به ما این تجهیزات را بدهند کار سرعت بیشتری پیدا می‌کند.
پروژه طراحی و ساخت راکتور 40 مگاواتی آب سنگین در سال 1378 آغاز شد. عملیات احداث این راکتور از سال 1383 در سایتی به ماحت 135 هکتار و در مجاورت مجتمع تاسیسات تولید آب سنگین در خنداب اراک آغاز شد.
شرکت مسنا(مهندسی و ساخت نیروگاه‌های اتمی) در اردیبهشت سال 1395 و پس از آن که علیرغم تاکید مقامات جمهوری اسلامی ایران بر صلح آمیز بودن فعالیت‌های راکتور تحقیقاتی اراک و صلح‌آمیز بودئن تولیدان آن، فعالیت این راکتور یکی از موارد نگرانی غرب دربارهٔ برنامه هسته‌ای ایران بود و در مذاکرات برجامی تصمیم بر بازطراحی آن گرفته شد، بازطراحی این راکتور را آغاز کرد.
فاز پایه بازطراحی از ابتدای تیر 95 آغاز و طبق برنامه پس از 9 ماه در اسفند 95 ، 430 مدرک در این فاز تهیه شد.
برای استفاده از دانش فنی، تجارب بین‌المللی دستیابی به ایمنی بالاتر و صحه گذاری بر طراحی بومی، در حداقل زمان ممکن، تصمصم بر استفاده از مشاوره متخصصین کشور چین گرفته شد و یک شرکت چینی مدرک طراحی مفهومی را بررسی و تایید کرد.
طراحی تفصیلی پروژه نیز با بیش از 3618 مدرک از ابتدای مردا 1397 آغاز شده و ظرف 3 سال به پایان خواهد رسید.
الزامات برجام در بازطراحی و ساخت راکتور تحقیقاتی آب سنگین عبارتند از : تولید پلوتونیوم حداقل باشد، قدرت راکتور از 20 مگاوات بالاتر نباشد، کالندریای موجود باید برداشته شود، غنای سوخت می تواند تا 3.67 درصد باشد، وزن سوخت به شکل uo2 و حدود 350 کیلوگرم باشد، خنک کننده و کند کننده باید آب سنگین باشد، تعبیه یک کانال مرکزی با فلاکس 2 در 10 به توان 14 برای تست سوخت و وجود 78 مجتمع سوخت در قلب.
پس از خروج آمریکا از برجام و یک سال صبر استراتژیک ایران و هم‌زمان بدعهدی اروپا در اجرای تعداتش، زمانی که 40 روز پیش ایران تصمیم گرفت بر اساس بندهای 26 و 36 برجام برخی از تعهداتش را کاهش دهد در بیانیه‌ای که از سوی شورای عالی امنیت ملی منتشر شد، ایران تاکید کرد چنانچه در مرحله اول اقدام درخوری انجام نگیرد، در مرحله دوم رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن‌سازی رآکتور آب سنگین اراک را نیز متوقف خواهد کرد و اکنون اروپا 20 روز بیشتر فرصت ندارد که یا به تعهداتش عمل کند یا ایران وارد گام دوم اقداماتش شود.به طوریکه وقتی خبرنگار ایسنا از کمالوندی سوال کرد که امکان دارد ایران در اقدامات گام اول تجدید نظر و برای ورود به گام دوم صبر کند؟ گفت: بهتر است آن‌ها هر چه زودتر به تعهدات خود در این زمینه عمل کنند چرا که ما هر چه جلوتر می‌رویم کار برای آن‌ها سخت می‌شود، ذخایر ما بیشتر می‌شود، سرعت ما بیشتر می‌شود. ما با حداکثر ظرفیت در حال حرکت هستیم. البته برخی از الزامات فنی نیز وجود دارد که ممکن است کمی زمان ببرد ولی ما با یک ریتم فعالیت‌هایمان را آغاز کرده‌ایم که این ریتم به مرور تندتر می‌شود و به محض اینکه مشاهده شود آن‌ها به تعهدات خود عمل نکردند و از فرصت مشخص شده استفاده نکرده‌اند ما براساس تصمیم مقامات کشور وارد مرحله دوم کاهش تعهدات برجامی خود خواهیم شد.
در بازدید روز دوشنبه از مجتمع اراک ، نمایندگان رسانه ها از بخش‌های مختلف تاسیسات آب سنگین و همچنین راکتور تحقیقاتی بازدید کردند.
این دومین بار بود که نمایندگان رسانه‌ها پس از خارج کردن کالندریای راکتور از مخزن آن، از این بخش بازدید می‌کردند. بازدید اول در شهریور 96 و زمانی بود که برخی با انتشار عکسی جعلی مدعی بودند که قلب راکتور را از سیمان پر کرده‌اند که پس از تکذیب مقامات مسئول و مشاهدات نمایندگان رسانه‌ها مشخص شد که این ادعایی بیش نبود از جانب آنان که با اصل برجام مخالف بودند. یک بار هم در بازدید اخیر که باز مشخص بود به غیر از خروج کالندریا و پر کردنه میله های سوختی که جایگزین آن پیشتر از سوی ایران خریداری شده و نگهداری می‌شود، هیچ سیمانی در کار نبود و اتفاق دیگری برای این راکتور نیفتاده بود، تنها متخصصان و مهندسان این پروژه در حال طراحی کالندریای دیگر با ابعادی کوچک‌تر و در قالب همان مخزن از پیش تهیه شده هستند، هرچند که متخصصین سازمان انرژی اتمی که یک بار کالندریای راکتور را ساخته‌اند و نقشه آن را در اختیار دارند، اگر قرار باشد به عقب برگردند، به گفته کمالوندی شاید در 6 ماه تا یک سال بتوانند به طرح قدیم برگردند و این برگشت دیگر در قالب یک معما یا یک راز نیست.
بازدید از بخش تولید داروهای دوتره و همچنین بخش تولید اکسیژن 18 که جهت تشخیص تومورهای سرطانی و تعیین میزان پیشرفت بیماری، تشخیص بیماری‌های مغزی نظیر صرع و آلزایمر و تشخیص بیماری‌های قلبی کاربرد دارد از دیگر برنامه‌های این تور رسانه‌ای در سفر به اراک بود.